Kırgız Çocuk Edebiyatı

M. Tulegabılov

Kırgız çocuk edebiyatı Sovyet iktidarı dönemi yıllarında doğmuştur. Ana kaynağı folklordur. Büyük ozan Togolok Moldo sözlü halk nazmının en iyilerini çocuklar için seçerek çocuk edebiyatına yeni bir sosyal içerik vermiştir. “Turna ve Tilki”, “Kurt ve Tilki”, “Bıldırcının Tilkiyi Aldatması” vd. masalların süjeleri üzerinde gerçekçi yapıda eserler yaratmıştır. T. Moldo’nun masalları, Kırgızistan çocuk edebiyatı janrının temelini oluşturur. T. Moldo çocuk edebiyatındaki mizah janrının hamisidir (“Telibay”, “Kemçontoy”, “Hayaller”, “Yer ve Onun Çocukları”). “Büyük Ayı”, “Bozdoğan, “Buzağım” vd. şiirleri, 3-5 yaş çocuklarına hitap etmektedir. Yirmili yıllarda folklorik konuları hikâye eden A. Tokombayev’in “Kurmanbek”, “Yetim” adlı poemleri, K. Bayalinov’un “Tilki ve Köstebek”, “Kırlangıç ve Yılan” adlı hikâyeleridir. Bu hikâyelerde kompozisyonun orijinal kuruluşu, kendine has peyzaj taslaklarıyla belirginlik kazanır.

     Sosyalist gerçeklik, çocuk edebiyatının esin kaynağına dönüşür. A. Tokombayev’in “Lenin Hakkında” (1927) poemi çocuk edebiyatında Lenin konusunun ilk başlangıcıdır. 20’li yıllarda geniş bir şekilde yetimler, öksüzler konusu işlenmiştir. Coşkuların geçmişteki aciz durumuyla Sovyet devletindeki mutlu hayatlarını karşılaştırarak yazarlar inandırıcı bir şekilde sosyalist düzenin üstünlüklerini ortaya koymuşlardır (A. Tokombayev’in “Yetim Eşim” (1928) poemi, K. Bayalinov’un “Yetimin Ölümü” (1926), “Murat” (1928), “Mutlu Öksüz” (1929) hikâyeleri, R. Şükürbekov’un “Carkınay” (1929) hikâyesi vb.).

30’lu yıllarda yeni janrların ortaya çıkışıyla çocuk edebiyatının konuları genişler. M. Elebayev’in “Zor Zamanlar”, “Zarlık” hikâyeleri Kırgız gençlerinin bilgi ve bilime susamışlığını yansıtır. S. Sasıkbayev’in “Küçük İşçi” (1932), “Çobanın Oğlu”, Kır Buzağısı” (1955) adlı hikâyeleri, K. Malikov’un “Mutlu Kız” (1936), “Benekli Kuzu” (1935), “Sulaymanov Kerimbek” (1937) adlı eserleri, A. Tokombayev’in “Bizim Kitap” (1936) adlı şiir kitabı, çocukların sosyalizmin kuruluşundaki katkılarını, emekle terbiye,  komünist ahlâk ve okul eğitimi için mücadeleyi anlatır.

     Güncel problemler, genç yazarların tecrübesizliği nedeniyle beklenildiği gibi bir gelişme göstermemiştir. Bununla beraber bu alandaki verilen eserler ve edebi etkinlikler, ilk beş yıllıklar dönemindeki Kırgız çocuklarının hayatını şu veya bu şekilde yansıtmaktadır.  Onlarda yaratılan tipler ise gençlik için olumlu kahraman kişiliğinin esasını oluşturmuştur. 30’lu Yıllarda çocuk edebiyatında bilim kurgu türü doğar. K. Esenkocoyev, “Yolcu Çocuk” (1939), “Üçüncü Balon” (1939), “Vatanın Oğlu” (1939) K. Esenkocayev “Kuşlar Alemi” (1939) adlı poemin ve birkaç çocuk şiirinin yazarıdır.

     Çocuk edebiyatında türlerin tekdüzeliği Büyük Anayurt harbi dönemindeki edebiyatta da görülür. A. Toktomuşev’in “Oğul”, C. Bökömbayev’in “Erin Gücü Kaleden Daha Sağlamdır” adlı poemlerinde, S. Sasıkbayev’in “Partizanın Oğlu” adlı hikâyesinde Sovyet insanlarının erliği ve sadakati anlatılır. A. Tokombayev’in “Kartal ve Puhu Kuşu”, C.Bökönbayev’in “Saksağan kurnazlığı için değil, açgözlülüğü için belasını bulur” adlı şiirlerinde faşist işgalcilerin canavar ve vahşi yüzünü gösterir. K. Bayalinov’un “Artık O, Yetim Değil”, T. Sıdıkbekov’un “Küçük Vatanseverler” adlı hikâyelerinde halkların dostluğu, cephe gerisinde Sovyet insanlarının çalışmaları betimlenmiştir.

     1950’de Kırgızistan Komünist Gençlik Birliği Merkez Komitesi çocuk edebiyatının gelişme meselelerini ele alır. Cumhuriyet yazarlar birliğine bağlı özel bir seksiyon kurulur. “Leninci Genç”, “Kırgızistan Komsomolcusu” ve “Kırgızistan Piyoneri” gazetelerinin editörlüğüne devamlı olarak çocuklara ve gençlere ithaf edilen eserlerin basım işi havale edilir. Savaş sonrası on yıllıkta A. Tokombayev’in “Bizim Kitap” (1949 2. baskı), “Hediye” (1951); A. Osmanov’un “Çocuklara” (1948) adlı kitapları, T. Sıdıkbekov’un “Dağ Çocukları” (1953) adlı romanı, K. Cantöşev’in “Hayal” (1949): N. Baytemirov’un “Genç Nesil” (1951), “Sagın” (1953) adlı hikâyeleri, S. Sasıkbayev ve M. Cangaziyev’in de birkaç hikâyesi neşredilir. Eserlerde konuların içeriği, gerçek hayatın çeşitli yansımaları, kahramanların iç dünyası ortaya çıkarılmaktadır. S. Beyşenaliyev’in “Kıçan” (1956), A. Toktomuşev’in “Cakıp’ın Oğlu” (1957), hikâyeleri tarihî kahramanlara ithaf edilir.

     60’lı yıllarda çocuk edebiyatı yeni bir aşama kaydeder. Cumhuriyet yazarlarının sadece III. ve IV. kongreleri arasında Kırgızistan’da ilkokul, orta okul ve lise çocukları için binlerce nüsha, iki yüzden fazla kitap basılır. 60’lı yıllarda M. Cangaziyev’in “Şen Yavrular” (1962), “Sıcak, Mavi Isık-Köl’ün Bulunduğu Yerdi” (1969), N. Baytemirov’un “Ak-Baş” (1968), Ş. Beyşenaliyev’in “Boynuzlu Kuzu” (1965) adlı eserleri basılır. Şiir ve hikayelerde karakterlerin somut ve görselliği hemen fark edilir. T. Kocamberdiyev’in “Küçük Göldeki Ay”, “Biz Yüksek Dağlarda Yaşıyoruz” adlı şiiri ve poemi şairin çocuk konuları üzerinde özveriyle  çalışıldığının bir göstergesidir. İ. İsakov’un “Arkadaşlık” (1963) poeminde Rus, Kazak, Kırgız halklarının dostluk bağları dile getirilir. Kahramanlık devri ve Ekimin kazandığı başarılarını M. Cangaziyev, Ş. Beyşenaliyev, S. Eraliyev, A. Aytbayev ve  K. Bektenov’un vd. eserleri anlatır. Ya. B. Zemlyak da çocuklar için birçok eser yazar. 1949’da “Gençlik” adlı ilk kitabı çıkar, sonra 1954’te “Bizim Kreş”, “Biz Kardeşce Yaşayan Çocuklarız”, 1955’te “İp Süpürge”, 1957’de “Yeni Oyun”, 1962’de “Bizim Piyonerler Geliyor”, 1963’te “Çocuk ve Top”, 1967’de “Güneşli Pınar”, 1968’de “Orman Masalı” adlı piyesi, “Coşan Hayaller” adlı denemeleri ve hikâyeleri, 1979’da “Lenin ve Çocuklar” adlı şiirler dizisi yayımlanır.

     Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi ve SSCB Bakanlar Kurulu’nun Sovyet çocuk edebiyatının sonra gelişim süreciyle ilgili aldığı karar gereği (1969) Kırgız yazarların yaratıcılığının gelişmesinde itici bir etken olmuştur. 70’li yıllarda A. Aytbayeva’nın, C. Aytmatov’un “Askercik” (1971), M. Cangaziyev’in “Benim En İyi Beşim” (1970), “Çocuklar Benim Hayatımdır” (1971),”Gözlerimin Nuru” (1973), “Dinara” (1975), “Sarıbay’ın Oğlu” (1975); T. Kocomberdiyev’in “Kıpkızıl Gurup” (1973) adlı eserleri yayımlanır. Sovyet çocuklarının hayatını edebî açıdan gerçekçi bir şekilde ve estetik kaygılarla tasvir eden bu eserler, Kırgız çocuk edebiyatında sosyalist gerçekçiliği sağlamlaştırır ve onu bütün Sovyetler birliği sahnesine çıkarır. Çocuk edebiyatı alanındaki büyük başarıları için Ş. Beyşenaliyev özel H. K. Andersen ödülünü (1978) alır. Çocuk yazarlarının yaratıcılığını, cumhuriyet toplantısı (1974), 1980’de Frunze’de diğer cumhuriyet temsilcilerinin iştirakiyle geçen “Bütün Sovyetler birliği Çocuk Haftası” bütün yönleriyle ortaya çıkarır.

Kırgız çocuk edebiyatının edebî fonu 60’lı ve 70’li yıllarda SSCB halklarının ve yabancı ülkelerin edebî eserlerinin tercümeleri ile zenginleşir. Rus ve Sovyet yazarlardan İ. A. Krılov, A. S. Puşkin, M. Yu Lermontov, N. V. Gogol, N. A. Nekrasov, İ. S. Turgenyev, L. N. Tolstoy, A. P. Çehov, D. N. Mamin – Sibiryak, A. M. Gorki, V. V. Mayakovski, S. Ya Marşak, K. İ. Çukovski, A. P. Gaydar, A. N. Tolstoy, V. P. Katayev, S. V. Mihalkov, A. G. Barto, M. M. Prişvin, V. V. Biyanki, N. N. Nosov vd. Rusça aracılığıyla Kırgızca’ya SSCB’nin bütün halklarının masalları, S. Ayni’, Aybek, M. Tursun-Zade, B. Kerbabayev, M. Avezov, R. Gamzatov, G. Gulyam, O.Tumanyan, N. Dumbadze ve M. A. Stelmah’ın eserleri tercüme edilir. Ayrıca yabancı yazarlardan Ş. Perro, Ya ve V. Grimm, H. K. Andersen, D. Defo, D. Swift, G.Biçer-Stow, M. Twain ve J. Wern’in eserleri çeviri yoluyla Kırgızca’da da hayat bulur.

 kaynak: Edebi.net