Aqıllı bódene 

Toǵaylar patshası Arıslan, bir kúni aldına Ayıwdı shaqırıp alıptı.

— Usı qaraǵan toǵaylardıń birine tórelik etesiz, — depti oǵan.

— Ápiw etesiz, men tóre bola almayman, — depti Ayıw.

— Nege?

— Sebepleri bar.

— Aytıń sebeplerin!

— Taqallusin soramasańız aytayın, — depti Ayıw basın iyip. Arıslan patshalıq taxtınıń dógereginde arman-berman júripti de:

— Meyli, aytıń — depti qáhár menen.

— Tóre bola almaslıǵımnıń birinshi sebebi, hayalımnıń peyli-ıqpalı buǵan sáykes kelmeydi.

— Bolǵanı ma?

— Yaq. Ekinshi sebebi — toǵayımızdıń qáwli-qaǵıydaların húrmet qılaman.

— Xosh?

— Úshinshi sebebi — meniń úrim-putaqlarım kóp.

— Taǵı qanday sebeplerińiz bar?

— Eń keyingi sebebim, — den sawlıǵım jaqsı.

Toǵaylar patshası Ayıwǵa ruqsat berip jiberipti de, sol zamattıń ózinde barlıq aqılgóylerin aldına shaqırıptı. Aqılgóyleri uzaq oylasıptı, lekin, Ayıw aytqan bahananıń mánisin túsindire almaptı.

— Biziń másláhátimizden shette qalǵan kim bar? — depti Arıslan qáhárlenip.

— Taqsır, bir qasıq qanımnan keshseńiz aytaman, — depti Túlki eki búgilip.

— Ayt!

— Góhiqap tawınıń eteginde qırıq jıllıq ǵarrı jigildik bar. Sonıń túbinde Sarıshunaq degen ǵarrı bódene jasaydı. Bul gáptiń taqallusin bir aytsa sol ayta aladı.

Arıslan kózdi ashıp-jumǵansha Góhiqap tawınıń etegindegi Sarıshunaq bódeneni aldırıptı.

— Ayıw aytqan gáptiń taqallusin bálkim sen túsindirip bererseń! — depti Arıslan.

— Ájep boladı, patshayım! — depti Bódene tájim etip, — Lekin, eki shártim bar.

— Ol qanday shárt?

— Men bul gáptiń taqallusin tánhá ózińizge aytaman. Ekinshi shártim nabada meniń gápim kewlińizge málel keltirse, bir qasıq qanımnan keshiń.

Arıslan oǵan sóz beripti.

— Ayıw tóreniń — hayalımnıń peyli-ıqpalı sáykes kelmeydi, — degeni, «hayalımnıń, qolı taza, ol hesh kimnen hesh nárse almaydı. Ol hesh nárse almasa, men sizge beretuǵınımdı qayaqtan tawaman?» degeni.

— Xosh, ekinshi sebebiniń taqallusi ne?

— Toǵayımızdıń qáwli-qaǵıydaların húrmet qılaman, — degeni tóreler bar jerde qáwli-qaǵıyda buzılmay turmaydı, meni ol jolǵa iytermeń degeni boladı taqsır!

— Úshinshisin ayt.

— Meniń úrim-putaqlarım kóp, depti Ayıw. Bul demeklik — qashan bolmasın bir kún men sizge jaqpay qalıwım turǵan gáp. Sonda men sebepli barlıq úrim-putaqlarım jazıqsızdan jábir shegedi, degeni boladı.

— Tórtinshisi?

— Ayıw tóreniń «den sawlıǵım jaqsı» degeni, házir ol hesh nárseden alaǵadasız jasap atır. Biyik mansapqa kóterilgennen keyin hámme oǵan húrmet etedi, lekin, erteń túsken waqtında aldındaǵı tabaǵına qoyan dáret sındırıp ketiwi múmkin. Sol xorlıqqa shıday almay, qástege giriptar bolarman, degeni eken.

— Bárekella, bódenejan, — depti Arıslan riyza bolıp. — Tuwrı ayttıń, kishkene bolsań da márt ekenseń, lekin endi ózińniń qoyǵan shártińniń mánisin ayt, ne ushın bunıń taqallusin tánhá ózińe aytaman dediń? Meniń menen jekpe-jek qalıwǵa qorıqpadıń ba?

Bódene albıramastan juwap beripti.

— Bunıń taqallusin tánhá ózińizge aytaman dewimniń mánisi — siz Ayıw aytqan haqıyqattıń bárin moyınladıńız, bunı hámme kórgende abırayıńız túser edi. Ekinshiden, siz benen jekpe-jek qalıwǵa qorıqpawımnıń mánisi — Arıslan Bódeneni jep qoyıptı degen at, sizge múnásip bolmaytuǵının túsiner dep isendim. Arıslan Bódene aytqan tórelikke júdá riyza bolıptı, hám onı bir kún miyman etip, keyin óz uyasına aparıp taslatıptı.

Муратбай Нызанов
7. 01. 1994-jıl

Qaynaq: kitapxana.com