+0 BƏYƏN
اور تۉقماق
اۉزبېک خلق اېرتگی
بیر بار اېکن، بیر یۉق اېکن، بیر کمپیر بیلن بیر چال بار اېکن. اولر آوچیلیک بیلن کـون اۉتکزر اېکنلر. بیر کـون چال توزاق پایلب اۉتیرگن اېدی، توزاققه کتّه بیر لَیلک توشدی. یوگوریب باریب لَیلکنی توزاقدن چیقرگن اېدی، لَیلک آدمدېک سۉزله‌ماققه باشله‌دی:
چال، مېن لَیلکلرنینگ باشلیغیمن، مېنی قۉییب یوبار، نیمه تیله‌سنگ شونی بېره‌من. مېنینگ مکانیم شو قرشیده‌گی تاغ‌نینگ آرقه‌سیده. «لَیلکوای‌نینگ اویی قیده» دېسنگ، همه ایتیب بېره‌دی، — دېدی.
چال لَیلکنی قۉییب یوباردی. اېرته‌سیگه اېرته‌لب توریب، لَیلکوای‌نینگ ساوغه‌سینی آلیب کېلیش اوچون یۉلگه توشدی. یوریب، یوریب بیر جایگه باریب یېتدی. قۉی باقیب یورگن چۉپاندن:
— بو قۉیلر کیم نینگ قۉیی؟ — دېب سۉردی.
— بو قۉیلر لَیلکوای نینگ قۉیی،— دېب چۉپان چالنی یۉلگه سالیب یوباردی. بیر جایگه باریب ییلقی هَیده‌ب یورگن ییلقیچیگه:
— بو ییلقیلر کیمنیکی؟— دېب سۉردی چال. ییلقیچی.
— لَیلکواینیکی، — دېدی.
— لَیلکوای مېنگه ساوغه وعده قیلیب اېدی، نیمه سۉره‌ی؟ — دېگن اېدی، ییلقیچی بونده‌ی دېدی:
— لَیلکوای نینگ بیر خُمچه‌سی بار، «قَینه، خُمچه» دېسه، طلا قَینه‌ب چیقه‌دی، شو خُمچه‌نی سۉره، — دېدی.
چال آز یوریب، کۉپ یوریب، کۉپ یورسه هم چۉل یوریب، یېتّی کېچه‌یو یېتّی کوندوز دېگنده لَیلکوای نینگ اوییگه باریب یېتدی. اېشیکدن کیریب:
— السلام و علیکم، — دېدی. لَیلکوای:
— حق، سلامینگ بۉلمه‌سه، تعزیرینگنی بېرردیم. سېن ساوغه اوچون کېلگن بۉلسنگ کېره‌ک، قنی نیمه سۉره‌یسن؟ — دېدی.
— مېن سیزدن «قَینه، خُمچه»نی سۉره‌یمن، — دېدی چال.
لَیلکوای اۉیلب قالدی:
— چال، سېنگه بیر تباق طلا بېره‌ی، — دېسه هم چال کۉنمه‌دی. اخیر «قَینه، خُمچه»نی بېریشگه راضی بۉلدی. چال «قَینه، خُمچه» نی آلیب جۉنه‌دی. یۉل یوریب، چۉل یوریب، بیر جایگه یېتدی. دَم آلیش اوچون اۉتیردی.
قیشلاق نینگ باله‌لریگه قره‌ب: ،،اۉغیللریم، منه بو خُمچه‌گه قره‌ب تورینگ، مېن بیر آز میزغیب آله‌ی، فقط «قَینه، خُمچه‌م» دېمنگلر»،— دېب تعیینلب، اویقوگه کېتدی.
باله‌لر چال اوخلشی بیلن «قَینه، خُمچه» دېب بقیریشیب اېدی، خُمدن طلا قَینه‌ب چیقدی، شاشیب-پیشیب، باله‌لر طلالرنی ییغیب آلیب، خُمنی اویلریگه آلیب کیریب بېکیتیب قۉیدیلر، «قَینه، خُمچه»نینگ اۉرنیگه باشقه بیر خُمچه‌نی آلیب کېلیب قۉیدیلر. چال اویقودن توریب خُمچه‌نی آلیب جۉنه‌دی. یېتّی کېچه، یېتّی کوندوز یۉل یوریب، اوییگه یېتیب کېلدی.
— قنی، کمپیر، دسترخواننی یاز، حاضر طلاگه بای بۉله‌میز، — دېدی. کمپیر دسترخواننی یازدی، دسترخوان نینگ اۉرته‌سیگه خُمچه‌نی قۉییب، چال بار کوچی بیلن «قَینه، خُمچه» دېب بقیردی. خُمچه‌دن طلا قَینه‌ب چیقمه‌دی؛ چال ینه بقیردی، طلا قَینه‌مه‌دی. چال نینگ جهلی چیقیب: «هه، پدرینگگه لعنت لَیلکوای، مېنی الده‌ب باشقه خُمچه بېریبدی؛ مېن اېرته‌گه باریب باشقه ساوغه سۉره‌یمن،» دېب قۉیدی. اېرته‌سی سحرلب چال ینه یۉلگه چیقدی. ییلقیچی نینگ آلدیگه باریب:
-لَیلکوای مېنی الده‌دی، اېندی نیمه ساوغه سۉره‌ی، — دېدی. ییلقیچی اۉیلب توریب: «آچیل، دسترخوان»نی سۉرنگ، دسترخواننی یازیب، «آچیل، دسترخوان» دېسنگیز، هر خیل طعاملر تیار بۉله‌دی، — دېدی.
چال لَیلکوای نینگ اېشیگیدن کیریب:
— السلام و علیکم، — دېدی. لَیلکوای:
— حق، سلامینگ بۉلمه‌سه، تعزیرینگنی بېرردیم. اۉتگن گل سېنگه «قَینه، خُمچه» نی بېریب اېدیم، کۉنگلینگ تۉلمه‌دیمی؟ — دېدی. چال همه واقعه‌نی ایتیب:
— مېنی الده‌دینگ، «قَینه، خُمچه» نینگ اۉرنیگه باشقه خُمچه بېریبسن، اېندی سېندن «آچیل، دسترخوان»نی سۉره‌گنی کېلدیم، — دېدی.
لَیلکوای اۉیلب قالدی. اخیری «آچیل، دسترخوان»نی چالگه ساوغه قیلدی.
چال یۉلگه توشدی. آز یوریب، کۉپ یوریب، اۉتگن گل دَم آلگن قیشلاققه باریب یېتیب، اۉزیگه تنیش بۉلیب قالگن باله‌لرنی کۉردی.
— اۉغیللریم، منه شو دسترخواننی اوشلب اۉتیرینگ، مېن بیر آز میزغیب آله‌ی، فقط «آچیل، دسترخوان» دېمنگلر،— دېب اولرگه تعیینله‌دی. او اویقوگه کېتگندن سۉنگ باله‌لر «آچیل، دسترخوان»، دېب بقیرگن اېدیلر، یېتّی خیل طعام تیار بۉلدی. باله‌لر طعاملرنی اۉره‌ب، دسترخواننی اویلریگه آلیب کیریب، اۉرنیگه باشقه دسترخوان آلیب چیقیب اۉتیردیلر.
چال اویقودن توریب دسترخواننی آلدی، یۉلگه توشدی. اوییگه کېلیب:
— کمپیر نیمه طعام دېسنگ، حاضر تیار بۉله‌دی،— دېب دسترخواننی یازدی. «آچیل، دسترخوان»، دېب اېدی، هېچ قنده‌ی طعام چیقمه‌دی. چال‌نینگ جهلی چیقیب، — لَیلکوای مېنی ایکّینچی مرته الده‌دی، اېرته‌گه باریب باشقه بیر ساوغه سۉره‌ی، — دېدی.
اېرته‌سی سحرلب چال یۉلگه چیقدی. ییلقیچی نینگ آلدیگه باریب:
— اېندی لَیلکوایدن نیمه سۉره‌ی؟ — دېدی.
— اېندی لَیلکوایدن «اور، تۉقماق»نی سۉرنگ، دشمنینگیز کۉپگه اۉخشه‌یدی، اگر «اور، تۉقماق» دېسنگیز، آلدینگیزده کیم بۉلسه، اوریب تشله‌یدی، — دېدی ییلقیچی.
چال یۉلگه توشدی، اېشیکدن:
— السلام و علیکم،— دېب کیردی. لَیلکوای:
— حق، سلامینگ بۉلمه‌سه، تعزیرینگنی بېرردیم. ینه نیمه اوچون کېلدینگ؟ «قَینه، خُمچه»نی آلدینگ، «آچیل، دسترخوان»نی آلدینگ، ینه نیمه کېره‌ک؟ — دېدی.
— مېنی بو گل هم الده‌دینگ، لَیلکوای! «آچیل، دسترخوان» اۉرنیگه باشقه بیر دسترخوان بېریبسن. اېندی سېندن بیر نرسه سۉره‌یمن، مېنگه «اور، تۉقماق»نی بېر، — دېدی. لَیلکوای چالگه «اور، تۉقماق» نی هدیه قیلدی.
چال „اور، تۉقماق«نی آلیب یۉلگه توشدی. آز یوریب، کۉپ یوریب اوّلگی اۉزی بیلگن قیشلاققه باریب یېتدی. تنیش باله‌لرنی چقیردی.
— اۉغیللریم، منه شو تۉقماقنی اوشلب تورینگ، مېن بیرآز میزغیب آله‌ی، فقط «اور، تۉقماق» دېمنگلر، — دېدی. او اویقوگه کېتگندن سۉنگ باله‌لر قیزیقیب، «اور، تۉقماق» دېب بقیریشگن اېدی، تۉقماق همه‌سینی اوره باشله‌دی. باله‌لر نینگ بقیریغیدن چال اویغآنیب کېتدی.
باله‌لر بۉلسه، ییغلشیب: — چال آته، تۉقماقنی تۉخته‌تینگ، بیز سیز نینگ خُمچه‌نگیزنی، دسترخوانینگیزنی آلیب، اۉرنیگه باشقه خُمچه، باشقه دسترخوان قۉیگن اېدیک، توبه قیلدیک، آته، تۉقماقنی تۉخته‌تینگ، — دېییشدی. چال: «تور، تۉقماق» دېب بقیرگن اېدی، تۉقماق اوریشدن تۉخته‌دی. باله‌لر یوگوریب باریب اویلریدن «قَینه، خُمچه» بیلن «آچیل، دسترخوان»نی چیقریب بېردیلر، چال یۉلگه توشدی. آز یوریب، کۉپ یوریب، کۉپ یورسه هم مۉل یوریب، کۉل دېمه‌ی، چۉل دېمه‌ی یېتّی کېچه-یېتّی کوندوزده اوییگه باریب یېتدی. “قَینه، خُمچه» دېب اېدی، خُمچه‌دن طلا قَینه‌ب چیقدی؛ „آچیل، دسترخوان» دېب اېدی، هر خیل طعام مهیا بۉلدی. عمرلریده کۉرمه‌گن طعاملرنی یېب، چال بیلن کمپیر خورسند بۉلدیلر. طلالرگه چال یخشی اوی سالدیردی و خاننی اوییگه مهماندارچیلیککه چقیرگن اېدی، خان: «مېن خان بۉلسه‌م-او، اۉشه کمبغل، قشّاق چال نینگ اوییگه مهماندارچیلیککه باره‌منمی»، دېب بارمه‌دی. چال نینگ جهلی چیقیب، خاننی اوروشگه چقیردی. اېرته‌سیگه خان یېتّی مینگ عسکرنی تیارلب، چال نینگ اویی آلدیگه تیزیب:
— قنی، چال، جانینگ بۉلسه اوروشگه چیق! — دېدی. چال اېشیکدن چیقیب تۉقماققه قره‌ب:
— اور، تۉقماق! — دېب بقیرگن اېدی، تۉقماق همه عسکرلرنی بیرته‌دن اوریب یاتقیزیب قۉیدی، آخریده تۉقماق خاننی اوره باشله‌دی.
خان:
— چال، تۉقماغاینگنی تۉخته‌ت، سېن یېنگدینگ، مېنی اۉلیمدن آلیب قال، یورتگه سېن حاکم بۉله قال، — دېدی.
چال تۉقماقنی تۉخته‌تدی. اۉزی یورتگه حاکم بۉلدی. مراد-مقصدیگه یېتدی.
قایناق:
http://ertaklar.uz/uz/ur-toqmoq/
کؤچورن:عباس ائلچین