+0 BƏYƏN
KİÇKENE
Zaman-zaman ekende,
Evel zaman ekende,
Qaplı-quplu baqalar
Qanatlandı uçmağa
Deñizdeki balıqlar
Kira tuttı köçmege...
Aqmescitniñ minaresi
Egildi Salğırdan suv içmege.
Tuttım pireniñ birini,
Bardım, aman soydım.
Altmış oqqa eti keldi,
Yetmiş oqqa mayı keldi.
Aldım, çızmalarımnı mayladım,
Birine yetti, ekincisine yetmedi.
Çızmalarımnı kiyip,
Ketmege başladım.
Kete-kete kettim,
Altı ay, bir küz kettim.
Aylanıp baqtım,
Yine boyu qadar yol ketkenim.
Bara-bara bardım,
Bir şeerge bardım.
Bir tüpsüz qazannen
Bir de tüfek aldım.
Avğa çıqıp, bir tavşan urdım,
Onı soyıp, qazanğa qoydım.
Üstünden qoydım, astından çıqtı.
Aşadım – tilime tiydi,
Tamağıma tiymedi.
Pek erte zamanlarda Veli-usta adlı bir qalaycı bar eken. O fuqare olsa da, qadınınen çoq yıl tatlı-muabbet yaşağan, amma evlengenlerine beş yıl tolsa da, Alla olarğa bir bala qısmet etmegen. Evlât qaldırmay ölip ketecegim ğaliba, degen fikir onıñ yuqusını qaçıra. "Evlâtsız yaşayış – yaşayışmı?", – dep efkârlana eken.
Künlerniñ birinde onıñ evine, sadaqa istep, tilenci qadın kele. Tilenciniñ yanında biri-birinden küçük beş balaçığı bar eken.
Veliniñ özü bu vaqıt tükânında qazan qalay eken. Onıñ özü kibi, arıq, uzunca boylu, lâkin merametli apayı bu tilenci qadınnı küler yüznen, mulâyim qarşılay. Onı balaçıqlarınen beraber, sofra başına oturtıp, başta şorba, soñ qurabiyenen sıylay.
Er yerde qaba muamele körip kelgen tilenci qadın, qalaycı Veliniñ apayı tarafından kösterilgen eyilikke tesirlene de, şöyle dey:
– Ey, Ava anamıznıñ merametli qızı! Saña yürekten istegim şu: keliriñ bol olsun. Lâkin, adamğa eyilik istemek az, eyilikni yapmaq da kerek: söyle, seniñ eñ ziyade qalbiñni raatsız etken nedir? Belkim menim elimden oña bir çare tapılır?
Qalaycı Veliniñ apayı buña şöyle cevap bere:
– Ey, balalarnıñ bahtlı anası! Bizim evli olğanımız beş yıldır. Bu küngece Alla bizge bir evlâtçıq qısmet etmedi. Menim qocam bir bala içün dünyalarnı berir edi, – dey.
– Saqın azaplanma, canım, bu belâğa men bir çare taparım. Sen maña qomşudan bir yımırta ketir. Men onıñ üstüne üfürip ırımlarım. Qocañ işten qaytıp kelgende, şu yımırtanı onıñ oñ tarafına divarğa qarşı atar urarsıñ. İşte, o zaman seniñ istegeniñni Alla berir, – dey.
Qalaycı Veli evine qaytqanda, apayı, tilenci qadın aytqanı kibi yapa. Yerge tüşip parlanğan yımırtanıñ içinden elekten tökülgen kibi balaçıqlar töküle ve "baba-baba", – dep şaşıp-şaşmalağan qalaycını sarıp alalar. Onıñ elleri, omuzları, başı üstüne tırmaşıp çıqalar. Qalaycı bu apansız ücümden abdırap:
– Bu nasıl şey, bu ordu qaydan keldi? – dep soray. Qadını oña meseleni añlata. Qalaycı Veli ökelenip:
– Bunıñ nesine quvanayım? Buña kuvanmaq degil de, qaarlenmek kerek. Men Alladan bir bala istesem, o maña bir bala yerine işaret parmagı kibi qırq bala berdi. Bu fuqare alımnen olarnı nasıl baqarım? – dey de, tilenci qadınğa aylanıp, yalvarmağa başlay:
– Ey, evimniñ musafiri! Meni bu çibinlerden qurtar, canım, Alla eşqına!
Qadın balaçıqlarnı birer-birer tutıp torbasınıñ içine toldura. Kiçkenelerden birisi ise qalaycınıñ çızmasında gizlenip qala.
Ertesi künü qalaycı çızmasını kiygende, onıñ içinden kiçkene bir balaçıq atılıp çıqa. Şaşqan qalaycı:
– Sen mında ne yapasıñ? – dep soray.
– Ey, menim babaçığım, men qardaşlarımnıñ arasında eñ atigi edim, şunıñ içün saqlanıp qaldım, – dep babasınıñ avuçına sekirip mine.
Kiçkeneniñ zekiyligi qalaycı Veliniñ hoşuna kele:
– Aysa, oğlum, sen menim yardımcım olursıñ, – dep Kiçkeneni bağrına basa ve onı özünen işke alacaq ola. Kiçkene buña qarşı kete:
– Yoq, baba, kündüz anam aş pişirip azırlar da, men onı üylede saña alıp keterim, – dey.
Veli sevinçini içine sığdıramay, işine çıqıp kete. Tükânına nasıl barıp yetkenini duymay qala: özüni o qadar yengil duya, çünki insannıñ yüregi raat olsa, beden ağırlığını da unuta eken.
Üyle maalinde çiberekler azır olğanda, Kiçkene anasına muracaat ete de:
– Ana, babama pişirgen çibereklerni saan içine toldur, yavlıqqa cap, men olarnı sıcaq olğanda alıp keteyim, – dey.
Anası Kiçkeneniñ istegini yerine ketirgeninen, saan birden areket etip başlay – açıq pencereden sıçrap çıqa da, yol boyu tayğan kibi kete.
Saan azmı-çoqmı kete, yolda ketkende bir çuqur içine barıp tüşe. Kiçkene oğlan ne qadar tırışsa da çuqurnıñ içinden bir türlü çıqıp olamay. Bu arada çuqurnıñ yanından eki avcı kete eken. Çuqur içinde yavlıqnen sarılğan saannı körip:
– Şükür Allağa, aqşam aşaycaq qısmetimizni de yollağan. Ah, saanden ne de güzel qoqular kele, – dep oña qolunı uzata ve çuqurdan çıqara. Lâkin avcı yavlıqnı çezmege bile yetiştirmedi, saanden açuvlı ince bir ses:
– Ey, adam oğlu, saange toqunma, – dep bağıra.
Avcı sesniñ qaydan kelgenini bilmey abdıray. Arqadaşı oña:
– Olân, çekil andan, tavşan yürekli! Sesni men de eşittim, amma qulaq bermek olurmı? Saanniñ şorbacısı kelgence, biz aşap toyarmız, – dep saange uzana. Amma boğçadan evelkinden daa da keskin açuvlı bir ses:
– Ah, sen şeytan oğlu – şeytan! Men saña şimdi el malına nasıl qol uzatqanlarını kösteririm, – dey.
Bu sesni eşitken qaraman avcılar qorqıp, çanları ağızlarına kelgence qaçalar. Kiçkene ise bularnıñ artından qas-qas küle de yuvarlana-yuvarlana yolunı devam ete.
Qalaycı Veli işini toqtatıp, şu yerden aqqan özen kenarına bara, yüzüni, ayaqlarını yuvıp, tükânına qayta. Bir daa baqsa ne körsün: qonanıñ üstünde saan tura. Onıñ qapağını aça ve şu yerde ayaq üstünde turğan Kiçkeneni köre de ayretlenip :
– Baq sen onı, parmaq qadar boyünen saan alıp kelgen! – dey.
– Bu ne? – dep, Kiçkene horazlana. – Sen aytsañ, men daa qıyın işler yapa bilirim.
– Öz çekisinden yüz kere ağır saanni süyrep ketire bilgen bir adam, ebet de çoq şey yapar, – dey Veli ve oğlundan soray:
– Sen qazan qalaylamağa bilesiñmi?
– Öyle bir qalaylayım ki, körseñiz şaşar qalırsız.
– Şay olsa, mınavı qazanlarnı qalaylamağa yardım et. Müşteri aşıqtıra.
– Yanma, baba, raat-raat aşay ber, qazanlar qalaylanır.
Kiçkene şu an qalaylanacaq qazanlar turğan köşege çapıp kete. Veli aşını aşap bitirgence qazanlar endi qalaylanğan ola. Qalaycı Veli, Kiçkeneniñ bu ünerini körip, şaşıp qala.
– Olân, sen Kiçkene degil de, pelvan ekensiñ, – dey Veli. – Sende er şey masaldaki kibi tez olıp çıqa.
Bundan soñ o Kiçkenege daa bir ricanen muracaat etmege cesaretlene ve şöyle dey:
– Oğlum, seni Alla bizge bahşış etip yibergen. Boyuñ küçük olsa da, bilgiñ, taqatıñ on dane balaban adam qadar bar eken. Oğlum, saña bizni büyük bir belâdan qurtarmaq kerek olacaq. Onı da yapsañ, sen yapacaqsıñ.
Kiçkene buña gür davuşnen cevap bere:
– Çekinmeñiz, baba. Men siziñ oğluñız olam. Bu sebepten siziñ aytqanıñıznı yapmaq – menim boyun borcumdır .
Qalaycı quvanğanından Kiçkeneni avuçınıñ içine ala da, onı sevip ope ve soñ, kene hasırnıñ üstüne qoyıp, şöyle dey:
– Köyniñ yanında, özen kenarında, bir ajderha yaşay. Özenden suv almamıznı musaade etkeni içün, biz oña er yıl bir buğa bermege borclumız. Endi nevbet seniñ emceñe keldi. Lâkin onıñ buğalarını Sarı bay, Alla canını, cigerini yaqsın, tutıp aldı, tek eşegi qaldı. Şimdi şaşıp qaldıq, ne yapacağımıznı bilmeymiz. Emceñe ve köy cemaatına bir yardım etip olamazsıñmı?
Kiçkene buña:
– Qorqma, baba, men köyni bu belâdan qurtarırım. Ancaq, emceme ayt, maña eşegini bersin, – dey.
Soñra emcesiniñ eşegine minip, ajderhağa qarşı yol ala. Ajderhanıñ yanına barıp yetken soñ, Kiçkene forsalanıp bar quvetinen:
– Selâm aleyküm, Ajderha ağam! Kel, saña suv kirası ketirdim, mına, aqqıñnı al, – dep bağıra.
Ajderha bu sesni eşitkende, eşek üstünde boyuncaq qadar bir balaçıqnı körip, hoşuna ketkeninden qaqıldap küle.
– Ama da batır! Ha-ha-ha! Em sen qorqaq da degil ekensiñ! Ha-ha-ha! Eşq olsun, batır oğlan, ne de semiz ögüz ketirgensin, ya! Tamam özüñ kibi! Suv içün eşek alıp keldiñmi?
Kiçkene iç te özüni sıqmayıp:
– Buğamız yoq. Qalınqursaq Sarı bay köy içinde kimsede ögüz qaldırmağanını sen bilmeysinmi, ya? O zalım bütün faqır-fuqareniñ malını, tuvarını "borclarıñız bar" dep, tutıp aldı. Soñ men saña eşekten ğayrı ne ketireyim?
– Buğa alıp kel, dep aytam!
– Men de aytam ki, buğamız yoq. Episini Sarı bay alıp ketti.
– Aysa Sarı baynıñ buğasını alıp kel.
– Onıñ bir sürü buğası bar. Lâkin arada eñ semizleri qara ve sarı buğalardır. Qaysını alıp keleyim?
– Qaysı biriniñ eti çoq olsa, onı alıp kel!
Kiçkene köyge qaytıp, Sarı baynıñ evine kete. Onda aşlavğa bağlı sarı buğanıñ qulağına kirip, bağırmağa başlay:
– Sarısınımı, qarasınımı, bay?
Bunı eşitken Sarı bay, yanındaki adamlardan:
– Kimdir o bağırğan? – dep soray. Yanındakiler:
– Bilmeymiz, – dep cevap bereler.
– Yeriñizden qıbırdamasañız ebet de bilmezsiñiz. Bar, bil de, qaytıñız!
Baynıñ adamları aranğa kete, lâkin onda kimseni tapamaylar. Ses ise ep devam ete:
– Sarısınımı, qarasınımı, bay?
Ses pek sıq tekrarlanıp başlağan soñ Sarı bay dayanamay, yerinden turıp, özü aşlavğa bara da:
– Kimdir o mında boğaz yırtqan? – dep qıçıra.
– Sarısınımı, qarasınımı, bay?
Buğanıñ qulağından kelgen bu sesten ötü patlağan Sarı bay, qorqusından birden qıçırıp yibere:
– Sarısını, sarısını, şeytan alsın seni!
Bu yolnen baynıñ razılığını alğan Kiçkene, sarı buğanı ajderhanıñ uzurına alıp kele. Ajderha açközlüknen buğanı yutacaq ola, lâkin aşıqqanından boğulıp gebere.
Böyleliknen Sarı bay buğasız qala. Kiçkene ise emcesi ve köy sakinleri ajderhadan qurtara.
Bundan soñ ana-baba Kiçkenenen tatlı-muabbet yaşaylar ve bizlerge de böyle yaşayış tileyler.
Qaynaq: