+0 BƏYƏN
قیریم‌تاتار تورکلری فولکلوروندان بیر ناغیل:
کیچکه‌نه (جیرتدان)
کؤچورن: عباس ائلچین
زامان-زامان ایچینده
اوّل زامان ایچینده
قاپلی-قوپلو (قور)باغالار
قانادلاندی اوچماغا
دنیزده کی بالیقلار
کیرا توتدو کؤچمگه...
آق‌مسجیدین میناره‌سی
اگیلدی سالغیردان سو ایچمگه.
توتدوم بیره‌نین بیرینی،
واردیم، همن سویدوم.
آلتمیش باتمان اتی گلدی،
یئتمیش باتمان یاغی گلدی.
آلدیم، چکمه‌لریمی یاغلادیم،
بیرینه یئتددی، ایکینجی‌سینه یئتمه‌دی.
چکمه‌ریمی گئییب،
کئتمگه باشلادیم.
گئده گئده گئتدیم،
آلتی آی، بیر گوز گئتدیم.
دؤنوب باخدیم،
ایگنه بویو قدر یول گئتمه‌میشم.
وارا-وارا، واردیم،
بیر شهره واردیم.
بیر دیبسیز قازانلا
بیر ده توفنگ آلدیم.
اووا چیخیب، بیر دووشان ووردوم ،
اونو سویوب، قازانا قویدیم.
اوستوندن قویدوم، آلتیندان چیخدی.
یئدیم – دیلیمه دگدی،
داماغیما دگمه‌دی.
چوخ ائرته زامانلاردا ولی-اوستا آدلی بیر قالایجی وار ایدی. او یوخسول اولسا دا، قاریسی ایله ایللرجه سئوگیله شیرین-شیرین یاشامیش، آنجاق ائولنمه‌لریندن بئش ایل گئچسه‌ده تانری اونلارا بیر اوشاق وئرمه‌میشدی. "اوغول گؤرمه‌دن اؤلوب گئده‌جگم ائله‌بیل" دئیه دوشوننده یوخوسو باشیندان قاچار، "اوغولسوز یاشاییش، یاشاییش‌می؟"-دئیه قایغیلانار ایدی.
گونلرین بیرینده اونون ائوینه، صدقه ایسته‌مگه، دیلنجی بیر قادین گلر. دیلنچی‌نین یانیندا بیری-بیریندن کیچیک بئش بالاجیغی وار ایدی.
ولی‌نین اؤزو بو واخت توکانیندا قازان قالای ائتمکده. اونون اؤزو کیمی، آریق، اوزونجا بویلو، لاکین مرحمتلی قاریسی بو دیلنچی قادینی گولر اوز ایله، یوموشاقجا قارشیلایار. اونو بالاجیقلاری ایله بیرگه، سوفرا باشینا اوتوردوب، باشدا شوربا، سونرا شیرنی‌ایله آغیرلایار.
هر یئرده قابا داورانتیلار گؤروب گلن دیلنچی قادین، قالایچی ولی‌نین قاریسی وریندن گؤستریلن یاخشیلیقدان ائتکیله‌نه‌رک، بئله دئیر:
-ائی حوّا آنامیزین مرحمتلی قیزی! سنه اورکدن ایستگیم بو: گلیرین بول اولسون. آنجاق، آداما یاخشیلیق ایسته‌مک آز، یاخشیلیق ائتمک گرک: سؤیله، سنین اَن چوخ قلبینی راحاتسیز ائدن ندیر؟ بلکه مینم الیمدن اونا بیر چاره تاپیلیر؟
قالایچی ولی‌نین قاریسی بونا بئله جاواب وئرر:
- ائی، بالالارین بختلی آناسی! بئش ایلدیر ائولی‌ییک. بو سوره‌ده تانری بیزه بیر اوغولجوق قیسمت ائتمه‌دی. منیم قوجام بیر اوشاق اوچون دونیالاری وئریر-دئیر.
- ساقین اوزولمه، جانیم، بو بلایه من بیر چاره تاپارام. سن منه قونشودان بیر یومورتا گتیر. من اونون اوستونه اوفوروب ایریملارام. قوجان ایشدن قاییدیب گلنده، بو یومورتانی اونون اؤن طرفیندن دیوارا قارشی آتار، وورارسان. ایشده، او زامان سنین ایستگینی تانری وئریر-دئیر.
قالایجی ولی ائوینه قاییداندا، قاریسی، دیلنچی قادین دئین کیمی ائدر. یئره دوشوب پارالانان یومورتانین ایچیندن الکدن تؤکولن کیمی بالاجیقلار تؤکولوب، "بابا-بابا"دئیه، چاشیب چاشیران قالایچینی ساریب آلارلار. اونون اللری، اوموزلاری، باشی اوستونه دیرماشیب چیخارلار. قالایچی بو آمانسیز هوجومدان سرسمله‌نیب:
- بو نئجه شئی، بو اوردو هارادان گلدی؟ - دئیه سورار. قاریسی اونا مسله‌نی آنلادار. قالایجی ولی اؤفکله‌نیب:
- بونون نه‌سینه سئوینه‌ییم؟ بونا سئوینمک دئییل ده، قهَرلنمک گرک. من تانریدان بیر بالا ایسته‌سم، او منه بیر بالا یئرینه ایشارت بارماغی کیمی قیرخ بالا وئردی. بو یوخسول حالیم ایله اونلارا نئجه باخارام؟ - دئیر ده، دیلنچی قادینا دؤنوب، یالوارماغا باشلایار:
- ائی، ائویمین قوناغی! منی بو چیبینلردن قورتار، جانیم، تانری عئشقینه!
قادین بالاجیقلارنی بیرر-بیرر توتوب تورباسی‌نین ایچینه دولدورار. کیچکه‌نه‌لردن بیریسی ایسه قالایچی‌نین چکمه‌سینده گیزله‌نیب قالار.
ائرته‌سی گونو قالایچی چکمه‌سینی گئینده، اونون ایچیندن کیچکه‌نه بیر بالاجیق آتیلیب چیخار، چاشان قالایچی:
- سن بوندا نه ائدیرسن؟ - دئیه سورار.
- ای، منیم باباجیغیم، من قارداشلاریمین آراسیندا ان کیچیگی ایدیم، بونون اوچون گیزله‌نیب قالدیم، - دئییب باباسی‌نین آووجونا سگیریب مینَر.
کیچکه‌نه‌نین ذکی‌لیگی قالایچی ولی‌نین خوشونا گلر:
- بئله ایسه، اوغلوم، سن منیم یاردیمجیم اولارسان، - دئیه کیچکه‌نه‌نی باغیرینا باسار، اونو اؤزو ایله ایشه آپاراجاق اولار. کیچکه‌نه بونا قارشی چیخار:
- یوخ، بابا، گوندوز آنام آش پیشیریب حاضیرلاردا، من اونو گون‌اورتادا سنه آلیب گتیررم، - دئیر.
ولی سئوینچینی ایچینه سیغدیرا بیلمز، ایشینه چیخیب گئدر. توکانینا نئجه واریب یئتیشمه‌سی دویماز بئله، اؤزونو او قدر یونگول دویار، چونکو اینسانین اورگی راحات اولسا بدن آغیرلیغینی دا اونودارمیش.
گون‌اورتا چاغی چی‌بئیرکلر(یاغدا قیزاردیلمیش بیر چئشید خمیر یئمگی) حاضیر اولاندا، کیچکه‌نه آناسینا موراجیعت ائدر ده:
- آنا، باباما پیشیرن چی‌بئیرکلرنی ساغان(سود ساغان قاب) ایچینه دولدور، یایلیقلا باغلا، من اونلاری سیجاق اولاندا آلیب گئده‌ییم، - دئیر.
آناسی کیچکه‌نه‌نین ایستگینی یئرینه گتیردیگینده، ساغان بیردن حرکت ائدیب باشلار- آچیق پنجره دن سیچرایب چیخار دا، ، یول بویو تایغان (دای؟) کیمی گئدر.
ساغان آزمی-چوخ‌مو گئدر، یولدا گئدنده بیر چوخور ایچینه واریب دوشر. کیچکه‌نه اوغلان نه قدر چالیشسا دا چوخورون ایچیندن بیر تورلو چیخا بیلمز. بو آرادا چوخورون یانیندان ایکی اووچو گئدرمیش. چوخور ایچینده یایلیق ایله ساریلان ساغانی گؤروب:
- شوکور تانری‌یا، آخشام یئیه‌جک قیسمتیمیزی ده تاپدیق. آه، ساغاندان نه ده گوزل قوخولار گلیر، - دئیه اونا الینی اوزادار و چوخوردان چیخارار. لاکین اووجو یایلیغی آچماقدایکن، ساغاندان آجیقلی اینجه بیر سس:
- ائی، آدام اوغلو، ساغانا توخونما، - دئیه باغیرار.
اووچو سسین هارادان گلدیگینی بیلمز چاشیرار، آرخاداشی اونا:
- اولان، چکیل اوندان، دووشان اورکلی! سسی من ده ائشیتدیم، آمما قولاق وئرمک اولورمو؟ ساغانین شورباسی گلینجه، بیز یئییب دویاریق- دئیه ساغانا اوزانار، آمما، بوخچادان اؤنجه‌کیندن داها دا کسکین آجیقلی بیر سس:
- آه، سن شئیطان اوغلو - شئیطان! من سنه ایندی ائل مالینا نئجه ال اوزادانلارینی گؤستره‌رم-دئیر.
بو سسی ائشیدن قارامان اووچولار قورخوب، جانلاری آغیزلارینا گله‌نه‌جه قاچالار. کیچکه‌نه ایسه بونلارین آردینجا قاس-قاس گولرده یووارلانا-یووارلانا یولونا دوام ائدر.
قالایجی ولی ایشینی دایاندیریب، او یئردن آخان چای کنارینا وارار، اوزونو، آیاقلارینی یویوب، توکانینا قاییدار. بیر داها باخسا نه گؤرسون: میزین اوستونده ساغان دورور، اونون قاپاغینی آچار؛ بو آرادا آیاق اوستونده دوران کیچکه‌نه‌نی گؤرر ده حئیرتله‌‌نیب:
- باخ سن اونو، بارماق قدر بوی ایله ساغان آلیب گلمیشسن!-دئیر.
- بو نه؟ - دئیه، کیچکه‌نه خوروزلانار. - سن دئسن، من داها چتین ایشلر گؤره بیله‌رم.
- اؤز چکیسیندن یوز کره آغیر ساغانی سورویوب گتیره بیلن بیر آدام، البت ده چوخ شئی ائدر،-دئیر ولی. اوغلوندان سورار:
- سن قازان قلایلاماغی بیلیرسن می؟
- ائله بیر قالایلاییم ، گؤرسه‌نیز چاشا قالاسانیز.
- بئله اولسا، بو قازنلاری قالایلاماغا یاردیم ائت، موشتری بگنه.
- یانما، بابا، راحات-راحات یئمگینی یئی، قازانلار قالایلانیر.
کیچکه‌نه بو آن قالایلاناجاق قازانلار دوران بوجاغا چاپیب گئدر. ولی یئمگینی یئییب بیتیرینجه قازانلار قالایلانمیش اولار. قالایچی ولی،کیچکه‌نه‌نین بو هونرینی گؤروب، چاشیب قالار.
- اولان، سن کیچکه‌نه دئییل ده پهلوان ایمیشسن،- دئیر ولی. - سنده هر شئی ناغیلداکی کیمی تئز اولوب چیخار.
بوندان سونرا او کیچکه‌نه‌یه داها بیر ریجا ایله موراجیعت ائتمگه جسارتله‌نر ؛ بئله دئیر:
- اوغلوم، سنی تانری بیزه باغیش ائدیب گؤندرمیش. بویون کیچیک اولسا دا ،بیلگین،گوجون اون دنه بؤیوک آدام قدر وارمیش. اوغلوم، سنه بیزی بؤیوک بیر بلادان قورتارماق گرک اولاجاق. اونو دا ائتسن، سن ائده‌جکسن.
کیچکه‌نه بونا گور سسله جاواب وئرر:
- چکینمه‌ینیز، بابا، من سیزین اوغلونوزام. بو سببدن سیزین بویوردوغونوز یئرینه یئتیرمک منیم بویون بورجومدور.
قالایچی سئوینجیندن کیچکه‌نه‌نی اوووجونون اینچینه آلار دا، اونو سئویب اؤپر و سونرا، گئنه حصیرین اوستونه قویوب بئله دئیر:
- کندین یانیندا، چای کناریندا، بیر اژده‌ها یاشار. چایدان سو آلماغیمیزی موساعیده ائتمگی اوچون، بیز اونا هر ایل بیر بوغا وئرمگه بورجلویوق. ایندی نؤوبت سنین عمی‌نه گلدی. آنجاق اونون بوغالارینی ساری بیگ، تانری جانینی، جیگرینی یاخسین، توتوب آلدی. تک ائششگی قالدی. ایندی چاشیب قالدیق،نه ائده‌جگیمیزی بیلمیریک. عمی‌نه، کند جماعتینه بیر یاردیم ائده بیلرسن‌می؟
کیچکه‌نه بونا:
- قورخما، بابا، من کندی بو بلادان قورتارارام. آنجاق، عمی‌مه دئ، منه ائششگینی وئرسین، - دئیر.
سونرا عمی‌سی‌نین ائششگینه مینیب، اژده‌هایا قارشی یول آلار. اژده‌هانین یانینا واریب یئتنده، کیچکه‌نه فورسالانیب وار گوج ایله:
-سلام علیکم، اژده‌ها آغام! گل سنه سو کیراسی گتیردیم، ایشده، حاققینی ال،-دئیه باغیرار.
اژده‌ها بو سسی ائشیدنده، ائششک اوستونده مونجوق قدر بیر بالاجیغی گؤروب، خوشونا گئتدیگیندن قاقیلداییب گولر.
- آما دا باهادیر! ها-ها-ها! هم سن قورخاق دا دئییلمیشسن! ها-ها-ها! عئشق اولسون، باهادیر اوغلان، نه ده سمیز(کؤک) اؤکوز گتیرمیشسن، یا! تام اؤزون کیمی! سو اوچون ائششک آلیب گلدین‌می؟
کیچکه‌نه هئچده اؤزونو سیخماییب:
- بوغامیز یوخ. قالین‌قورساق ساری بیگ کند ایچینده کیمسه ده اؤکوز قویمادیغینی سن بیلمیرسن‌می، یا؟ او ظالیم بوتون یور-یوخسولون مالینی، داوارینی "بورجلارنیز وار" دئیه، توتوب آلدی. سونوندا من سنه ائششکدن باشقا نه گتیره‌ییم؟
- بوغا آلیب گل، دئییب سؤیله‌یم!
- من‌ده سؤیله‌یم ، بوغامیز یوخ، هامی‌سینی ساری بیگ آلیب گئتدی.
- ائله‌ایسه ساری بیگین بوغاسنی آلیب گل.
- اونون بیر سورو بوغاسی وار. آنجاق آرادا ان کؤکلری قارا و ساری بوغالاردیر. هانسینی آلیب گله‌ییم؟
- هانسی بیری‌نین اتی چوخ اولسا، اونو آلیب گل!
کیچکه‌نه کنده قاییدیب، ساری بیگین ائوینه گئدر. اورادا آخیرا باغلی ساری بوغانین قولاغینا گیریب، باغیرماغا باشلار:
- ساری‌سینی‌می، قاراسینی‌می، بیگ؟
بونو ائشیدن ساری بیگ، یانینداکی آداملاردان:
- کیمدیر او باغیران؟- دئییب سورار. یانینداکی‌لر:
- بیلمیریک،- دئیه جاواب وئررلر.
- یئرینیزدن قیپیرداماسانیز البت ده بیلمزسینیز. وارین، بیلین‌ده، قاییدینیز!
بیگین آداملاری پیه‌یه گئدر، آنجاق اورادا کیمسه‌نی تاپانمازلار. سس ایسه هئپ دوام ائدر:
- ساری‌سینی‌می، قاراسینی‌می، بیگ؟
سس سیخجا تکرارلانیب باشلایاندان سونرا ساری بیگ دایانا بیلمز، یئریندن دوروب، اؤزو آخیرا وارار دا:
- کیمدیر او بورادا بوغاز ییرتان؟- دئییب قیجیرار.
- ساری‌سینی‌می، قاراسینی‌می، بیگ؟
بوغانین قولاغیندان گلن بو سسدن اؤدو پاتلایان ساری بیگ، قورخوسوندان بیردن قیجیریب دئیر:
- ساری‌سینی، ساری‌سینی، شئیطان آلسین سنی!
بو یول ایله بیگین راضیلیغینی آلان کیچکه‌نه، ساری بوغانی اژده‌هانین حضورونا آلیب گلر. اژده‌ها آج‌گوزلوکله بوغانی اوتاجاق اولار، آنجاق تله‌سیکلیگیندن بوغولوب گبَرَر.
بئله‌لیکله ساری بیگ بوغاسیز قالار. کیچکه‌نه ایسه عمیسینی، کندی ساکینلرینی اژده‌هادان قورتارار.
بوندان سونرا آنا-بابا کیچکه‌نه ایله سئوگی ایله شیرین-شیرین یاشایار؛ بیزلره‌ده بئله یاشاییش دیله‌یرلر.