Aldar köse men Qojanasır

1. ALDAR KÖSE

Aldar köse men şaytan birlesip bïday egedi. Egin pisken soñ orıp, bastırıp, bïdayın bir bölek, salamın bir bölek qoyıptı da, şaytanğa körsetip aytıptı:«Köbin alasıñ ba? Azın alasıñ ba?» – dep, şaytan: «Köbin alamın!» – depti. Köbi mınaw dep, salamdı şaytanğa berip, bïday bitkendi özi alıptı.

* * *

Bir küni Aldar köse men şaytan ekewi tülki qwıp soğıp alıp, qay jası ülkenimiz alayıq deydi.

Aldar köse şaytanğa: «Kəni, sen neşedesiñ? Jasıñdı ayt»,– deydi. Şaytan: «Men twğanda kök tabaqtayğana, jer kesedey ğana edi», – deydi. Aldar köse eñirep qoya beredi. Şaytan:

«Nege jılaysıñ?» – deydi. «Meniñ ülken balam naq sol jılı twıp edi, qurdas eken-aw dep jılap turmın», – depti. Süytip, Aldar köse ülken şığıp, tülkini aladı.

2. QOJANASIR

Qojanasır jarlı bolğan adam. Bir küni jayaw kire tasıp, kəsip qılıp, tamaq asıramaq bolğan. Bazarğa kelip,jayaw kireşilerdiñ janında turğanda, bir sandıqkese, şını-ayaq, tas tabaq sïaqtı şetin nərselerdi alıp barwğa jaldanbaqşı boladı. Nərse ïesi aytadı:«Alıpbarw aqıña men sağan üşawız mağanalı, qasïetti söz üyretemin», – deydi. Aqşa basqalardan da tabıladı ğoy, munıñ qasïetti, zor mağanalı sözderin estip qalayın degen oymen Qojanasır jaraydı deydi.

Sandıqtı köterip ïesine erip kele jatıp, biraz jer jürgen soñ: «Kəni, qasïetti mağanalı sözderiñizdi aytsañız eken», – deydi. Jaldawşı aytadı: «Birinşi söz mınaw: egerde birew aştıq toqtıqtan jaqsı dese, eş waqıtta nanbağaysıñ!».

«Jaqsı, bul bek mağanalı söz eken», – deydi Qojanasır.

Tağı biraz jürgen soñ: «Endi ekinşi söziñdi aytsañ eken»,– deydi. Jaldawşı aytadı: «Ekinşi söz mınaw: attıdan jayaw jürw janğa tınış dese, eş waqıtta nanbağaysıñ», – deydi.

«Buda zor mağanalı söz eken», – deydi Qojanasır.

Üydiñ janına kelip qaqpağa kirerdiñ aldında turıp: «Endi üşinşi söziñdi aytsañ eken», – deydi. «Üşinşi sözim: egerde jayaw kireşiniñ senen de aqılsızırağı bar dewşi bolsa, asılan nanbağaysıñ», – deydi.

Qojanasır töbesindegi sandıqtı jerge alıp urıp: «Eger- de birew bu sandıqtıñ işinde sınbay qalğan nərse bar dese, eşwaqıtta sen de nanbağaysıñ», – deydi.

1. QOJANASIR AQILI

Jïın üy. Jïılğan jurt. Ərkim minbege şığıp, jurtqa bilgen aqılın, ügitin aytıp jatır. Bir waqıtta minbege Qojanasıreddïn şığıp: «Jamağat, meniñ söyleyin dep turğanım ne nərseniñ jayı, bilesinder me?» – dedi. Jurt: «Joq, bilmeymiz», – deydi. «Bilmeseñder, bilmeytin nərseleriñ jayı- nan qalay söyleymin», – dep Qoja minbeden tüsedi.

Jurt qamtama qalıp, bilmeymiz dep ağat aytqan ekenbiz, endi surasa, bilemiz dep aytayıq desedi.

Basqalar söylep jatqan soñ, Qoja şıdap tura almaydı, tağı qalıqtan suraydı: «Jamağat, men ne jayın söylemekpin, bilesiñder me?» – deydi. Jurttıñ bəri: «bilemiz, bilemiz», – dep şwlay qoya beredi.

«Özderiñ bilip tursañdar, men nesin aytayın», – dep Qoja söylemeydi. Tağı minbeden tüsedi.

Jïında bolğan adamdar, Qoja endi suray qalsa, biletinimiz de, bilmeytinimiz de bar delik, onda ne der eken deydi.

Basqalar minbege şığıp, anaw jaqsı, mınaw jaqsı, olay etw kerek, bulay etw kerek dep, aqıldarın aytıp jatqan soñ, Qoja tözip otıra almaydı, tağı minbege şığadı.

Jurttan üşinşi ret tağı suraydı. «Jamağat, men neni aytayın dep turmın, bilesiñder me?» – dep. Jurt: biletinimiz de, bilmeytinimiz de bar», – deydi.

«Olay bolsa, biletinderiñ bilmeytinderiñdi üyretsin, bil- meytinderiñ biletinderiñnen üyrensin», – dep Qoja minbeden tüsedi.

A.Baytursınulı / "El - şejire"