Qurbanbek

    Äyyem zamanda, sol zamannıñ qädiminde, jetti paytax noğaylı elinde. Alawşa degen zulım xan boldı. Eli—xalıq onıñ soramında «Qaşan bul bäleden qutılar ekenbiz?!» dep künin zorğa körip, tirişilik etti. Sonıñ elinde Erdara degen biy jasadı. Biydiñ eki balası bar edi. Birisiniñ atı Qarrı biy: ol Kandexar degen elge qonıs bastı. Bunıñ bir balası bolıp, atını Sultan batır der edi. 
Erdara biy basqa bir balasına Qara biy dep at berdi. Qara biydiñ bir balası boldı. Atıy sorasañ Qurbanbek batır der edi. Erliginiñ belgisi: atsa mıltıq ötpegen şapsa qılış kespegen. 
Qurbanbektiñ Maqsım qız degen qarındası boldı. Seyilxannıñ qızı Mäliyka qubba onıñ hayalı edi. Bu periyzat häm bahadır palwan, häm ilimi de köp naşar bolıp şıqtı. Ol aldındağı qırq jıllıqtı, keynindegi qırq jıllıqtı oqıwı menen bilip turdı. 
Qurbanbektiñ erligi asıp, ğayratı tasıp, här elge batırlığın bildirip, qas etkenin öltirip, «Däwir kimniñ däwiri—Qurbanbektiñ däwiri, zaman kimniñ zamanı—Qurbanbektiñ zamanı» bolıp, tulparın meylinşe minip, qustı meylinşe salıp ömir sürdi. Onnan hätte Alawşa xan da aybnatuğın edi. 
Bir küni Qurbanbek Mäliyka ayım menen birge tesekte jatqanda: 

Tañ mezgili bolğanda. 
Batırdıñ oyanar şağında, 
«Ğapıl qalma balam»,—degen 
Qulaqqa saza keledi: 
«Äy, Qurbanbek, perzentim, 
Tur ornıñnan, tur, deymen! 
Qanatlı qara tulparğa, 
Maqpaldan bellik sal, deymen! 
Aldıña dabıl bökterip, 
Íyiniñe qalqan öñgerip, 
Dal bedewge jem berip, 
Qara biydey atañnan, 
Barıp pätiya al, deymen! 
Şeyirxan degen patşa bar, 
Ol zalımnıñ kewilinde, 
«Qurbanbekti öltirip, 
Qul qılıp noğay jurtını, 
«Alsam», degen oyı bar. 
Sen atıña minegör, 
Ol qalmaqqa baragör, 
Jekke öziñ ketegör, 
Joldas alma janıña. 
Aytıp boldım sözimdi, 
Balam, öziñ bil endi». 
Qurbanbektey ğoş jigit, 
Seskenip ornınan turadı, 
Qanatlı qara tulparğa, 
Maqpaldan bellik saladı, 
Zerbaptan terlik saladı. 
Tulpar atın bezentip, 
Sawıtın kiyip aladı, 
Kök polatqa ğarq bolıp, 
Qara biyday atasınıñ, 
Aldına barıp ğoş jigit, 
Bügilip sälem beredi. 
Qurbanbektey batırdıñ, 
Qabağınan qar jawıptı— 
Bunı körip Qara biy, 
Biyıqtıyar boladı, 
Qurbanbektey balasınan, 
«Jol bolsın», dep soradı. 

—Ata-anañ, balam, boldı intizar, 
«Perzent» diyip sol käbañız zarı-zar, 
Men qarasam ayday bolğan betiñe, 
Qabağıñnan negedur, balam, qar jawar. 

Sälem berdiñ, kelip balam, tañ sähär, 
Mağan aytatuğın qanday arzıñ bar? 
Ne sebepten keldiñ meniñ qasıma, 
Qaysı jurtqa, balam, eterseñ qähär? 

Sen yalğızsañ yalğanşıda bähärim, 
Seni körip meniñ ketti qararım, 
Ayta bergil ärmanıñdı, perzentim, 
Qaysı xannıñ şähärine saparıñ? 

Sonda Qurbanbek atasınan juwap sorap, bılay dedi: 

—On törtimde qolıma aldım äsbähän, 
Aybatımnan titirer edi jer-jähän, 
Sähär waqta xabar berdi ärwaqlar, 
Sapar tarttım elatına Şeyirxan. 

Här şähärde sayrar murğızar, 
Ğayrat tasıp, boldım biyqarar, 
Sapar ettim zalım Şeyir eline, 
Qublağähim, xoş qal mennen alliyar. 

Men barmasam qalmaqlar bolar mağan qas, 
Ğoş jigitke atı boladı joldas, 
Men baraman zalım qalmaq eline, 
«Xoş bol ta körgenşe,—deymen, yarı-dos». 

- Barğıl, balam, alliyar, 
Alla bolsın xabardar, 
Aman barıp salamat, 
Saw kelgeyseñ perzentim. 
Xalqımnıñ kewli bolsın şad, - 
Dep atası sol jerde, 
Pätiya berdi Sultanğa. 

Batır Qurbanbek atınıñ basın buradı, ayağın tillä zäñgige tiredi. Maqsım qız qarındası menen Mäliyka qubba ayım «Jol bolsın» sorap jaqın keledi. Bahadır äweli qarındasına bılay dedi: 
— Ata-anadan birge tuwdıñ mehriban, 
Saparım bar zalım patşa Şeyirxan, 
Men baraman sol zalımnıñ eline, 
Ta körgenşe xoş alliyar, Maqsımjan. 

«Ağa» diyip sal jigerim zarıw-zar, 
Sennen basqa meni kimler qayğırar?! 
Men baraman zalım qalmaq eline, 
Xoş bol, qarındasım, xoş qal alliyar. 

Soñ qatınına qarap ne deydi: 

—Heş solmasın mıñ güliñnen bir güliñ, 
Şekerden mazalı söylegen tiliñ, 
Men baraman Şeyirxannıñ eline, 
Xoş alliyar ta körgenşe, säwdigim. 

«Sawaş diyip saylap mindim ärebi at, 
Haq jolına endi qıldım ıqtıqat, 
Saparım bar zalım qalmaq eline, 
Ta körgenşe xoş alliyar, periyzat. 

Sol gäpti aytqan şağında Qurbanbekke qarap Mäliyka qubba ayımnıñ, «Säwdigim erim, sennen qalmaspan», dep, bir juwap aytqan jeri: 

—Sağan qıldıñ jalğanşıda ıqtıqat, 
Märt ölgende duşpan kewli bolar şad, 
Ízinde joq «ata» derge bir perzent, 
Ölmey qalmas, sennen mendey periyzat. 

Seniñ Maqsım atlı qarındasıñ bar, 
Oqqa uşsañ patşa-xannıñ quwanar, 
Seniñ menen ölsem joqdur heş ärman, 
Birge qılsam zalım qalmaqqa sapar? 

Atım batır Mäliykaday qubbaman, 
Saparım bar bolsa meniñ Şeyirxan, 
Ölsem jawda birge endi qosılıp, 
Eki dünyada da qalmas mende heş ärman. 

Sol sözdi aytqan mähälinde, qarındası Maqsım qız «Men de ketermen», dep bir sözi ayttı: 

—Atım Maqsım, jalğanşıda töremen, 
Ziya-zulpım besten tallap öremen, 
Seni «batır», «palwan» deydi, jan ağa, 
Sol sawaşta ğayratıñdı köremen. 

Jigeriñmen, jalğanşıda häm janıñ, 
Men naşarman kewilimde köp ärmanım, 
Bolsa seniñ menen birge saparım, 
Ğayratıñdı men, ağajan, körermen. 

Qarındaslı ğoş jigittiñ kewili şad, 
Seniñ menen minsem saylap ärebi at, 
Alsañ Şeyir zalım xannıñ ellerin, 
Ğayratıñdı körip qılayın murad. 

Sen ketkende ağar közden qanlı jas, 
Ärmandaman, bolmay qalsam es-joldas, 
Taslap ketpe jalğız, ağa, meni de, 
Ğayratıñdı körip bolsın kewilim xoş. 

Körgen tüsi yadına kelip tolğansa da, «Birisi qarındasım, birisi qatınım, bularsız bolarma meniñ jollarım», dep batır täwekel qıldı: üş atlı bolıp Şeyirxan patşanıñ eline atlandı. 

Qurbanbektey bahadır, 
Mindi atınıñ beline, 
Şıqtı qızıl şöline, 
Astına mingen tulparğa, 
Sol waqtında «şüw» dedi. 
«Şüw» degende güwledi, 
Tolıqsıp aqqan däryaday, 
Mıñ toqsanlıq jorğaday, 
Qubılıp oynap baradı. 
Altı künlik jol jürdi. 
Qarsı aldına qarasa— 
Bir bälent taw körindi. 
Barsa tawdıñ qasına, 
«Al-ha-al!» degen bir dawıs, 
«Qayda?» degen bir dawıs, 
Öz-özinen şığadı. 
Şañ burqıdı hawağa, 
Jähän ketti qaltırap!!! 
Köp dübirli esitildi. 
Altın baslı aq kiyik, 
Ol kiyiktiñ basında— 
Hallaslanğan aq suñqar. 

Sonda kiyik janıwar, 
Moyının atlığa buradı. 
Pana bilip batırdı, 
Özin barıp uradı. 

Batır «Meni pana bilip, özin urdı, men kiyikti azat qılayın», dedi de aq suñqardı atıp öltirdi.Soñ «Buni kim quwalap kiyatır eken?», dep tört tärepke köz saldı. 
Qarsı aldına qarasa— 
Qaytpas temir reñli, 
Däw sıyaqlı bir jigit, 
Attıñ basın buradı, 
Aybatlanıp turadı. 
Qurbanbekke ol qarap, 
«Ne sebepten azat ettiñ?!» dep, 
Bılay juwaptı soradı: 

—Aşıq bolğan bul dünyada zar urar, 
Nämärtler öziniñ janın qayğırar, 
Bul maydanda şöldi gezgen jalatay, 
Seni netti biziñ salğan aq suñqar? 

Bul maydanda azat qılıp añımdı, 
Ne bilgeniñ bardı seniñ, gelleğar?! 
Atım batır, yalğanşıda bir sultan, 
Aybatımnan titirer jer menen aspan. 

Qutılmağıñ bul maydanda nagüman, 
Öz-özinen dünya boldı sağan tar, 
Oqıp körgil iymanıñdı bulmanda, 
Jetpes qazaña sebep boldıñ, gelleğar! 

Janıñda bareki birdey hür janan, 
Hädden asıp jüdä bolıpsañ biyğam, 
Ğayrat bolsa, quwatıñdı et mağan, 
Ärmanlı ölmegil maydanda, sultan. 

Sonda Qurbanbek söyledi, 
Söylegende ne dedi: 

—Al betiñe qarasam, 
Äliy pirge megzerseñ, 
Tüw sırtıña qarasam, 
Tuwğan narğa megzerseñ. 
Äwelden atıñdı aytagör, 
Qaysı bağdıñ güliseñ? 
Sen ekenseñ şahzada adam, 
Jılawında Şähimärdan, 
Seniñde joqtı dünyada adam, 
Ädepsizlik penen soradıñ, 
Meniñ haslı-zatımdı, 
Öziñ atıñdı ayta ber, 
Biyäjel ölmey, jas uğlan. 
Qay şämenniñ bülbiliseñ? 

Bul sözdi esitip, batır bala Qurbanbektiñ ädebin tutı. Atınan tüsti. «Meniki qätelik bolğan eken jaman aytsam da meniñ haslı-zatımdı jaqsı söz benen soradı», dep Qurbanbekke qarap, bala batırdıñ söylep turğan jeri: 

—Aynanayın ağajan, 
Haslı-zatım sorasañ, 
Qandexar degen qala bar, 
Aspan menen barabar. 
Ol qalanıñ işinde, 
Qarrı biydey atam bar. 
Jeti paytax elinde, 
Alawşa xannıñ xalqında, 
Emirlan degen jayında, 
Qara biy degen babam bar. 
Qara biydey babamnıñ, 
Jörgeginde bas kesken, 
Patşalar menen qas bolğan, 
Paqırlar menen dos bolğan, 
Märtligin halıqqa bildirgen, 
Qast etkenin öltirgen, 
Qurbanbek degen ağam bar. 
Onı «batır» deydiler, 
Tağı «palwan» deydiler. 
Sol ağama baraman, 
Awı bolsa awlayman, 
Dawı bolsa dawlayman, 
Jawı bolsa jawlayman, 
Otını menen kiremen, 
Küli menen şığaman. 
Duşpanğa otlar jağaman, 
Batırlıqtı, jan ağa, 
Talaplar qılıp baraman. 
Qurbanbektey ağamdı, 
Ízlep endi baraman. 
Qurbanbektiñ inisi, 
Atım Sultan Qaraman. 
Altın tajıñ basıñda, 
Eki arıwıñ qasıñda. 
Sadağıñ awzı şaşaqlı, 
Atıñnıñ moynı qılşıqlı, 
Sadağıña şalğanıñ, 
Läli-jäwhär pışaqlı, 
Ağa qayda barasañ? 
Sonda 
Qurbanbek ne dedi: 
—Aynanayın, jan inim, 
Bağ işinde bülbilim, 
Sağınğanım sen gülim, 
Jalğız edim dünyada, 
Boldım endi inili, 
«Qurbanbek» degen batırıñ, 
«Ağa», degen palwanıñ, 
Tanısañız men inim. 

— Ínim, saparım—Şeyirxan qalmaqtıñ eline. «Taxtın tartıp alıp öltirsem, paqırların küldirsem, zalımların jılatsam, söytip zakat alıp qaytsam, elime jetsem» degen maqset penen baratırman. Säwdigim menen qarındas häm sen de bolsañ meniñ menen birge qalmaq jurtına joldas? At qoyamız qalmaqqa ekew-ara basma bas. Barar bolsañ qalmaqqa, atıña min qolaylas. Qızığın birge köreyik. Basşı bolıp jüreyin, ğayratıñdı bileyin. Qılışıñnan qanlar şaş! Batırlıq degen jamandı, qumarıñ bolsa palwanlıq, menin menen bol joldas. 
Ağa menen ini tabısıp, tört köz tüwel boldı. Törtewi bir bolıp tulpardıñ beline minip, tört kün tamam jol jürdi, az ğana emes mol jürdi. Şeyirxanday qalmaqtıñ Kesal degen derbenti aspan menen ulasıp, qarsı aldında körindi. «Taqırtaw» degen tawı bar ekeni ol därbenttiñ aldında. Taqırtawda märtler irkilip turadı. «Qarındası meniñ säwdigim! Sizler naşarsızlar: bizler därbentten xabar alayıq, usı manda sabır qılıñ. Qalmaqtıñ qarawılı, bolmasın», — dep Qurbanbek eki naşardı taslap, Sultan batır ekewi därbentke qarap at qoydı. 
Şeyirxan qalmaqtıñ därbentte qarawıl bolıp turğan tört batırı bar edi. Biriniñ atı—Qodar, ekinşisiniñ atı—Omar, Üşinşisiniñ atı—Sawdar jäne biriniñ atı—Tomar. Tört qalmaq sol waqları kiyatırğan eki jigitti kördi. Törtewi at qoydı, Qanatlı qara tulparlı Qurbanbekke qarap bılayınşa abay-siyasat qıldı: 
— Häy, qara atlı, qara atlı, 
Taslap belden polattı! 
Tartarsañ bizden azaptı! 
Taslamasañ polattı, 
Körgen küniñ qaraptı. 
Atıñnan tüs sen ğumşa, 
Abirey barda gelleğar! 
Bul sözlerdi esitip, 
At basınday som jürek, 
Sarayında tuwladı, 
Jawdı batır körgen soñ, 
Jawğa qarap söyledi: 
—Ataña nälet, iyt qalmaq! 
Awzı qanlı böriler! 
Nesiybemnen körermen, 
Ölsem şeyit bolarman, 
Öltirsem häm men razı. 
Usını aytıp Qurbanbek, 
Nayzanı qolğa aladı... 
Biyjay tiyip nayzası, 
Qodar degen ol zalım, 
Atınan sonda quladı. 
Sultan degen bul bala, 
Onı baylap aladı. 
Omar degen batırğa, 
Qurbanbek nayza saladı— 
Ol da attan quladı. 
Sultan degen bul batır, 
Onı da baylap aladı. 
Qaldı eki batırı... 
—Paytax xannıñ elinde, 
Alawşa xannıñ şähärinde, 
Qurbanbek batır deydiler, 
Äne meniñ atımdı 

Janımdağı Sultanzada degen batır. Şeyirxan degen patşaña ayt: taxtınan tüssin, patşalığın taslasın, paqırlıqtı baslasın! Men üstine barmayın,—dep ekewiniñ qulaq murınların kesip, atların tartıp alıp, olardı jayawdan-jayaw Şeyirxan patşağa qaray aydap qoya berdi. 
Şeyirxan tilla tajı basında, altmış eki hämeldarı, otız eki möhirdarı qasında, altın taxtıñ üstinde otır edi. Patşanıñ aldına barıp, qulaq-murınları kesilgen batırları, sum xabardı ayttı: 
Atlandı noğay begleri! 
Jılawında men kördim, 
Şähimardan pirleri. 
Kelse alar qalañdı, 
Jetim etip balañdı, 
Jorttırar ğarrı anañdı. 
Bermeseñ zakat, Şeyirxan, 
Qutılmağıñ gümandı. 
Qalañdı jağıp kül qılar. 
Jumırıqtay kesegiñ, 
Kelige salıp uwatar, 
Qälbirlerinen eleter. 
Taxtıñda maymıl oynatar. 
Tili şıqqan balañdı, 
«Ağam» diyip jılatar. 
Töreleriñdi attırar. 
Kün körmegen qızlarıñdı, 
Bazarma-bazar sattırar. 
Qaydağını taptırar 
«Zakatıñ tayar qıl», deymiz, 
«Taxtıñnan tüsip bar», deymiz, 
«Taxtıñnan tüsip barmasañ, 
Jalğanşınıñ tajjalı, 
Qurbanbek degen bul», deymiz, 
«Endigisin, Şeyirxan, 
Sultanım, öziñ bil», deymiz. 
Sol waqta Şeyirxan patşa «Jallat!» dep baqırdı. Jeti jallat «Läbbay»,—dep häzir boldı. «Ötirikten mağan jaw keldi dep, jurtqa basqı berip, meniñ elimde Qurbanbektey batır joq pa eken?! Xanlığımdı pisent ilmey jaw jağımnan elşi bolıp kelgen zalımlardı öltiriñler!»—dep ekewin jeti jallattıñ qolına tapsırdı. 
Öz-özinen şorşınıp, 
Qäddine kelmey tırısıp, 
Sarı jığası dirildep, 
Köpek iyttey gürildep, 
Äskerlerge aqırıp, 
Jar urdırdı qalağa, 
At şaptırdı dalağa. 
«El şetine jaw keldi»,—dep, 
Alasat qostı sol waqıt, 
Qatın menen balağa. 
Zalım patşa Şeyirxan, 
Şiyrin jandı qıynadı, 
Qalada at oynattı, 
Namazşamnıñ waqtında, 
Qurbanbektiñ üstine, 
Altı toptı süyretti. 
Temir arba ğıyrattı, 
Awır iske aydattı, 
Altın bas qara tuw menen, 
Qos sırnaydı tarttırıp, 
Naqıraların qaqtırıp, 
Jer terbeltip tolğanttı. 
Bul äskerdiñ sanı joq, 
Aq älem de kök älem, 
Alşaqlap qalmaq jol jürdi. 
Tañ sarğayıp atqanda bular Qurbanbek jatqan tawdıñ sırtına jaqınladı. Sol waqtında Qurbanbek biyperzentligine küyindi, kemlik kelip, ärwaqtı yad etip, közinen jas aldı. Köziniñ jasın Sultan körip, bunı özinşe pämlep, puşayman jedi, «Men bir batır izlep kelsem, bunday istiñ üstinen şıqqan ekenmen. Qalmaqqa özim atlanayın. Jası ülken endi ruxsat sorayın», dep Qurbanbekke qarap bir söz ayttı: 
—Ağa, esit meniñ aytar zarımdı, 
Batır qayğırar ma tände janını?! 
Muñaymağıl jawdı körip, jan ağa. 
Qorıqsañ ber ruxsat mendey balağa? 
«Pirim» dep sıyınıp häm tutıp yadqa, 
Men kireyin, ağa, märtlik urısqa? 
Qorqa berme, qalmaqlardan qäwip etip, 
Sawaşımdı, ağa, qılğıl tamaşa. 

Sonda turıp märt Qurbanbek söyledi: 

—Batır bolsañ sıyın jalğız allağa, 
Jigit bolsañ menmen bolma dünyada. 
Menmen bolğan tez jolığar bälege, 
Qayt keyniñe, inim, kelgil täwbege! 
Menmen bolsañ xazan urar güliñe. 
Jawğa urma mennen burın sen, inim, 
Sen bilmeyseñ bul urıstıñ ilimin. 

Sol waqıtta Sultanıñ 
Uşqınıp, ottay janadı. 
Batır kirdi ğayratqa, 
Qolın salıp polatqa, 
Qalmaq zalımnıñ äskerin, 
Qoydayın qılıp aydadı. 
Tañ azannan er Sultan, 
Tozañ salıp qalmaqqa, 
Kün batqanşa qıradı. 
Künniñ batqan wağında, 
«Qalasına qamayın»,—dep, 
Aq tuwğa atın qoyadı 
Qırq sadaqşı qalmağıñ, 
Qırq hasıl zor mergen, 
Därwazaday siynesi, 
Sultan batır jigitti, 
«Omırawdıñ tusı», dep 
Parlatıp oqtı atadı; 
Sultan atlı batırdıñ, 
Sawıtları sötildi, 
Beli jayday bügildi, 
Közinen jaslar tögildi; 
Atınıñ moynın quşaqlap, 
Köziniñ jası monşaqlap, 
Namazşamnıñ waqtında, 
Qurbanbektiñ aldına, 
Jer quşaqlap jığıldı. 

Ölerin bilip Qurbanbekke qarap tolğanıp Sultan batır ne deydi: 
— Bul ketkennen keterseñ, 
Aynanayın, jan ağa, 
Qandexar degen qala bar, 
Aspan menen barabar, 
Ol qalanıñ işinde, 
Qarrı biydey atam bar. 
Bozlap şıqsa aldıñnan, 
«Batır qayda?» degende, 
«Sultan öldi» deygörme! 
Ayazlı küni aynalğan, 
Sähärler turıp oyanğan, 
Qaraköz atlı anam bar, 
«Balam qayda» degende, 
«Sultan öldi»: deygörme! 
Way alğanım, alğanım, 
Qağıp tösek salğanım, 
Alla qosqan säwdigim, 
Şiyrin degen yarım bar, 
Qara şaşı jayılıp, 
Bozlap şıqsa aldıñnan, 
«Batırım qayda?» degende, 
«Sultan öldi», deygörme! 
Aynanayın andızım, 
Mañlayımda qundızım, 
Eki dünyadağı şırağım, 
Özi on tört jasında, 
Elgezerxanday balam bar, 
Juwırıp keler janıña, 
«Atamız qayda?» degende, 
«Atan öldi», deygörme! 
Mañlayınan süygeyseñ, 
Yad etip meni, ağajan. 
Jılatpağıl perzentim... 
Qayttı meniñ däwletim, 
Menmenlik qıldım, men taptım, 
Jawğa jaman men şaptım. 
Öter boldım dünyadan, 
Razı bolğıl, ağajan. 
Sol sözlerdi aytıp bolıp Sultannıñ janı şığıp ketti. Qurbanbek batır «Anadan jekke tuwğanjalğız edim. Ağay-inili boldım, dep quwanıp edim, jäne qara basım qaldım», dep qapa bolıp tolğandı: 

—Atadan jaratsañ törtlerdi jarat, 
Biri ölse üşi keler basına, 
Jalğızdı jaratpa, taslardı jarat, 
Jalğız ölse kim keledi qasına! 

Bul sözdi aytıp jılay berdi zarı-zar, 
Batırğa körindi sonda dünya tar, 
Jerde jatır ölip inisi, 
Kökte uşıp jürdi tırnalar. 

Tulparına minedi, 
Atına minip ğoş jigit, 
Qalmaqqa qarap tartadı. 
Batır kirdi ğayratqa, 
Qolın saldı polatqa. 
Urıs boldı jandı ot, 
Jağası altın berik sawıt, 
Sawıtına japqan mawıt, 
Sötildi maydan işinde; 
Qırmızıday qızıl qan, 
Tögildi maydan işinde. 
Zalım mergen qalmaqlar, 
Aladı qolğa aq mıltıq,— 
Qurbanbekti atadı! 
Atılğan mıltıq tütininen, 
Ay menen künler tutıldı. 
Urıs boldı daraşa, 
Kirdi batır sawaşqa, 
Urıp tuwın jığadı. 
Qalmaqtı qırdı ğoş jigit. 
Altılanşı küninde, 
Erik degen qalağa, 
Aldına salıp qamadı. 
Tört jüz toqsan töresi, 
«Äl aman!» dep şuwladı 
Kün körmegen qızları, 
«Darıdı ma tajjal?» dep, 
Terezeden qaradı. 
Tili şıqqan balası, 
«Ağa», deyip jıladı. 
Qalmaqlınıñ begleri, 
Moyınına pota saladı, 
Qırq tüyeni jetelep, 
Şığıp märttiñ aldına, 
«Taxt seniki!» dep jıladı. 
Ğayıptan kelip bar baba, 
(Etigi bar iyninde, 
Kisilik joq pişinde: 
Tisleri ketik-ketik, 
Awız-murnı jün, qotır), 
Qurbanbekke söyledi: 
—Äy, balam Qurbanbek, tilegimdi alsañız, bul saparı jurtıñızğa qaytıñız. Jurtıñızğa qaytıwdıñ kerekligin aytayın. Birinşiden, tüsiñde men sağan «Jekke öziñ kete gör, dep ayan berdim. Tıñlamadıñ—eki naşardı ertip ötä kettiñ. Janıñdağı bir qatın jaqsı kewilli, al birewi jaman kewilli edi. Bunıñ kesiri tiydi sağan. Ekinşiden, yarım jolğa kelgende tağı birew menen joldas boldıñ. Ol qalmaqtı şapqanda sen, «Jası kişi bola turıp mennen burın jawğa tiyisti», dep täkabbırlıq qıldıñ iniñe järdemge barmadıñ. Bunıñ da kesiri tiydi sağan. Bul jurttan olja alma, dünya alma, jurtıña qayt! Jolda heş jerde irkilip tınığıwşı bolma! Onda üşinşi kesirge tap bolasañ, balam. 
Babay etigin arqalap adamlarğa aralasıp ketti. Batır «bul babanıñ qäsiyeti bar», dep, qırq tüyesine qaramay keynine qaytar boldı. Sol waqıtta qalmaqlar şuwladı; 
—Jigittiñ bir duşpanı bolsa mıñ dos-yarı boladı, qırq tüyeni alıp ketiñ. 
Qurbanbek qarındası menen yarınıñ janına qırq tüyeni jetelep alıp bardı. Olarğa, «Qalmaqtı qırdım, qırq tüye zakat aldım. Bes künlik uyqım bar. Sizler därbentte qarawıl bolıp turıñ»,—dedi. 
Qurbanbektiñ qatını turıp ayttı: 
—Täneketsem ketermen, biraq qarındasıñ menen barıp turmayman. 
Qurbanbek ayttı: 
— Seniñ janıñnan ketkenime altı kün boldı. «Bir qaşqınşı, bir quwğınşı qalmaq tabıla qoysa, bir özim anda ketip däwran sürermen», degen oyıñ bar qusaydı. 
Sonda Mäliyka qubba;—Sen topıraqsañ, adamzatsañ, al men bolsam—periyzatpan, nurdan jaralğan. Meniñ sözime inanbasañ seniñ kewliñde şaytan bar. Men dos bolsam da duşpan bileseñ! Endigi bolatuğın islerdi aytpaspan!—dep ant berdi. 
Söytip Mäliyka qubba periyzat Maqsım qızdı qasına alıp, därbent jolğa ketti. Därbentke barıp. Maqsım menen Mäliyka jan-jaqqa qarap, bir saattay turdılar. Anda turıp Maqsım qız ayttı: 
— Äy, jeñge, bul jerde tura berip ne bar? Ağamnıñ qırğan öliklerin seyil etip aralap qaytayıq? 
Jeñgesi ayttı: 
—Öliniñ ruwxı bar, tiriniñ ruwxı bar, qağıp kete qoymasın?! 
Maqsım qız: 
—Öliniñ ruwxı degen ne boladı, tiriniñ ruwxı degen ne boladı?—dedi. 
Mäliyka peri ayttı: 
— Öliniñ ruwxı degen ayağı boladı, tiriniñ ruwxı degen bayağı boladı. 
Maqsım qız: 
— Bayağını, ayağını bilmeymen men, aralayman,—dep atınıñ beline minip, öliklerdi aralap ketti. Qarasa arasında, moynı güpşektey, jawırını qaqpaqtay bolıp, beti şarıq almaday janıp, ne bir qalmaqlarıñ öligi jatır. Qalmaq jigitleriniñ öliklerin körip, işi ottay janıp, Maqsım qızğa jalğız ağası jawday körindi: «Bunıñday palwan jigitlerdi ağam qırıp taslaptı... Ílaya ağam qurısın! Sonıñday jigitlerdi zaya etipti!». Ağasın qarğap, Maqsım qızdıñ sözlerdi aytıp baratırğan jayı: 
—Qazanlı astay qaynamağa, 
Bedew tutıp baylamağa, 
Meniñ menen oynamağa, 
Birgene qalmaq qoymağan, 
Jalğız ağam qurısın! 
Birge bağqa kirmege, 
Ölgenşe däwran sürmege, 
Qolımnan şarap işpege, 
Jiñişke belden quşpağa, 
Birge monşağa tüspege, 
Birgene qalmaq qoymağan, 
Jalğız ağam qurısın! 
Meniñ menen jatpağa, 
Şiyrin läbimnen tatpağa, 
Sähär waqta oyatpağa, 
Birgene qalmaq qoymağan, 
Jalğız ağam qurısın! 
Qurbanbek ağam joq bolsın! 
Bul gäplerdi aytıwdan, 
Maqsım atlı särbinaz, 
On tört jasar bota köz, 
At oynatıp baratır. 
Sansız ölik körindi. 
Ol ölikler işinde, 
Bir-birine mingesken, 
Altı ölik körindi. 
Jaqın barıp qarasa, 
Altı öliktiñ astında, 
Bir qalmaqtı köredi. 
Ol qalmaqtıñ täriypi: 
Boyı bardı altı arşın, 
Eni bardı eki arşın, 
Segizden eken barmağı, 
Zähärden edi tırnağı, 
Saqalın ğana ol qalmaq, 
Ínji menen torlağan, 
Eki murtın qaytarıp, 
Tas töbeden sol zalım, 
Qazıq baw şalıp baylağan. 
Özi qara, murtı aq, 
Jaman jüzli bädirek, 
Qalmaqlardıñ patşası, 
Şeyirxan degen sol eken, 
Aqır-dünya biypayan, 
Eñiredi sol jerde şayan, 
Ízlegeni tabıldı!!! 
Qolına qamşı aladı, 
Maqsım degen zalım qız, 
Şeyirxanday patşanı, 
Kerile bere saladı. 
—Qızıl qanğa batıpsañ, 
Arzıñdı atqa aytıpsañ, 
Kim bolasañ sen?—dedi. 

Sonda Şeyirxan söyledi: 

—Alla sıylap jan bergen 
Bende sıylap as bergen, 
Şeyirxan degen atañ men. 

Sonda qız jäne uradı, 
Ura berip söyledi: 
—Ataları qurısın, 
Maqsım degen men qızğa, 
Rasıñdı kelegör! 

Sonda Şeyirxan söyledi: 
Qızğa qarap ne dedi: 
—Seniñ menen jatpağa, 
Läbiñniñ palın tatpağa. 
Sallanıp bağda jürmege, 
Ölgenşe däwran sürmege, 
Şeyirxan küyewiñ men edim. 

Maqsım qız sonda söyledi: 
—Rasın aytsam men sağan, 
Qulaq salıp tıñlasañ, 
Tilegenim sendey xan! 

Sonda patşa sınaydı, 
Qaytadan sawal soradı: 
—Tawdıñ bası daralar, 
Qaslarıñ jüzge jarasar, 
Jalğanşı därkar dünyada, 
Ağañ därkär ma, men därkär ma? 

Maqsım qız sonda söyledi: 
—Tawdıñ bası endi qar, 
Seniñdeyin patşa dep, 
Jasımnan boldım intizar, 
Jalğız ağam qurısın! 
Ağam qurısın, sen därkar! 
Köriñler tawlardıñ tasın, 
Aqqan közimniñ jasın, 
Jalğız ağam qurısın! 
Ağam qurısın sen jaqsı! 

Sonda Şeyirxan saqalın sıypap murtların burap:—Toqta, periyzat, sağan men bir söz aytayın. Seniñ ağañ palwan, batır. Jeti jıl urıstı üyrengen sultan. Men bolsam, qırq şähärdi sorayman, sonda da meniñdey patşalardıñ ağaña qüdireti kelmeydi. Ağañnın däwranında seniñ menen süre almas heş kim däwran,—dedi. 

Qız ayttı! 
— Jalğanşı dünyada ağamnıñ öletuğın jeri joq. Sen xansañ, sende qırq kisiniñ aqılı bar. Ağam qalay, qay jerde öledi? Sonı ayt? 
Xan oy jiberip ayttı: 
— Ağañnıñ bir öletuğın jeri bar. Altı anlıq jol barıwı, altı aylıq jol—keliwi Zulman degen şähärde üş bulaq bar. Bulaqtıñ birine «Abıhayat», birine «Abızamzem» häm birisine «Abıpälek» dep at beredi. Abıpälektiñ suwınan işken adam uzaq jasaydı. Abıhayattıñ suwınan işken adam özi alpıs jasar bolsa da jigirma bes jas qäddinde boladı. Abızamzem suwınan işken adam ömir-ömirine kesel bolmaydı. Ol bulaqtı saqlap otırğan-häzireti Ískenderdiñ bänt qılıp ketken Qaqrap degen däwi. Ol däwdiñ qasında ajdar hası, adam batıp ölgendey qara batpağı tağı bar. Ízlep barğan adamdı däwleri tutıp aladı, ajdarhası jutadı yaki qara batpağına batıradı. Soğan jiberseñ ağañ ölip ketedi, mendey patşa menen seniñdey Maqsım qız sonda ğana muradına jetedi. 
Sol waqtında Maqsım qız, «Ağamdı ne hiyle menen jiberemen»,—dep suwıq demin aldı. Patşa Maqsım qızdıñ moynına qolın salıp betinen süyip aldı. 
— Äy, säwdigim, onnan qapa bolma, men hiylesin aytıp beremen. Jurtıñda adam qaraytuğın molla bar ma? Jurtıñda tilewşi iyşan bar ma? Porqan bar ma? Adamlarğa däri beriwşi täwip bar ma? 
Maqsım qız: 
— Bulardıñ bäri de bar,—dedi. 
Şeyirxan: 
— Sen ağañ menen bul saparı ket, jurtıña jet. Barıp molla, täwip, iyşan häm porqanlarğa para ber de, «Zulman şähärinde Abızamzem, Abıhayat, Abıpälek bulaqları bar. Solardan suw işse, suwına tüsse, bul awırıwına jaqsı boladı. Bolmasa qızıñ öledi», degiz. «Atañ ğarrı Qarabiy inanıp, anañ jılar. Qarındasıñnıñ därtine dawa bolar sol bulaqtan suw alıp kel, Qurbanbek»,—dep aytar. Atañnıñ sözin sındırmay, ağañ keter. Altı ayda jeter, batpağına batar, däw tutar, ajdarhası jutar. Ağañ ölip ketse, bir jarım jıl aradan öter. Äsker tartıp noğaylı elge baraman. Alawşa xandı öltirip, jurtıñdı arqayın qılarman. Öz jurtıma alıp kelip, seniñ menen arqayın däwran sürermen. Qayğı qılma, onnan, Maqsım qız, aqılım sol,—dep qızdıñ jüzinen juptan-juptan süyip aldı. 
Bul sözlerdi esitip Maqsım qız quwandı. Ädepli, kelisim menen atına minii, jeñgesiniñ jayına ıñqıldap-sıñqıldap «uh» dep jetip keldi. Jeñgesi ayttı: 
— Ne boldı? 
Sonda biykeşi bılay juwap berdi: 
— Äy, jeñge-ay, öliklerdiñ işinde jürip qağındım ba deymen. 
Jeñgesi mısqılladı: 
— Olay degenşe «tabındım ba» deseñ bolmay ma! Maqsım qız: 
— Öliklerdi aralap baratırıp közim uyqığa ketipti, bir tüs kördim. Sol tüsimde jorığıl—dep jeñgesin sınap, bunı aytıp turıptı: 

—Aynalayın, jeñgejan, 
At üstinde baratırıp, 
Äjeptäwir tüs kördim: 
Altın taxtıñ üstinde, 
Bir japalaq qus kördim; 
Qanjığada bas kördim; 
Jol üstinde şarbazar; 
Taw üstinde qara nar, 
Bozlap turğanın kördim. 
Bul ne bolar jeñgejan? 
Jetmiş bolar denesi, 
Otız altı balası, 
Jer jüzinde qan boldı, 
Topalanlar darıdı, 
Bul ne bolar jeñgejan? 
Sonda turıp Mäliyka 
Maqsım qızğa söyledi, 
Tüsin jorıp ne deydi: 
—Men aytayın tüsiñdi, 
Altın taxtıñ üstinde, 
Noğaylınıñ taxtına, 
Zalım xannıñ mingeni; 
Qanjığada bas körseñ, 
Noğaylınıñ basına, 
Sen şayannıñ sebebinen. 
Qara künniñ tuwğanı; 
Jol üstinde şarbazar— 
Sen şayannıñ sebebinen, 
Jurtlarıñdı jaw alar; 
Taw üstinde qara nar, 
Qara biydey qaynatam 
Qalmaqlınıñ qolında, 
Barıp şopan bolğanı; 
Jetpis bolsa denesi— 
Jurtıñdı qalmaq qırğanı, 
Bir neşeni öltirip, 
Ğäriptiñ gülin soldırıp, 
Kün körmegen qızlardı, 
Ne bir zalım qalmaqlar, 
Murtı awzına jabılğan, 
At artına mindirip, 
Jurtıñnan alıp ketkeni, 
Qanlar quyıp xalqıña. 
Meniñdeyin jeñgeñiz, 
Qalmaqlınıñ qolında, 
Qılqa postın iyninde, 
Kiyiz qalpaq basında, 
Tirseginen jeñi joq, 
Zalımlardıñ aldında, 
Päyekşisi bolğanı. 
Seniñdeyin Maqsımnıñ, 
«Atanıñ qädirin bilmediñ, 
Ağanıñ qädirin bilmediñ, 
Şeyirxanğa şıntlap isengen, qız bul jorıwğa qulaq aspay, uyqılap jatqan ağasın türtkişlep oyata basladı: 

—Kewilime tüsip tur sol ğana ärman, 
Köziñdi aşqıl, wah, uyqıdan, ağajan, 
Ölik iyisi añqıp endi baradı, 
Awırajaq qarındasıñ Maqsımjan. 

Tayındı bendege här jayda bir därt, 
Dos emesti ğoş jigitke—qatın jat, 
Men qalsam qiya maydan şöllerde, 
Duşpanlarıñ, ağa, bolar kewli şad. 

Turğıl, ağa, bügin elge qaytayıq, 
Ata-anamdı körmey bolmayın biymurat, 
Men anamnıñ jaqsı körgen qızı edim, 
Bolmayın bul küni diydar qıyamet. 

Batır tuwğan Qurbanbek, 
Irğıp jayınan turadı, 
Minip tulpar beline, 
Qırq tüyeni jetelep, 
Qayttı batır eline. 
Bir neşe kün jol jürip, 
Az ğana emes mol jürip, 
Emirlanday jayına, 
Saw-salamat keledi. 
Eli-xalqın jıydırdı, 
Otız tuwşa soydırdı, 
Aşı menen arığın, 
Nan, göş berip toydırdı. 
Alıp kelgen dünya-mal 
Qarını aş kämbağal, 
Aşı menen arıqqa, 
Tarqatıldı bul toyda. 
Eli-xalqın şad qılıp, 
Duşpanların mat qılıp, 
Jurtında endi ğoş jigit, 
Jatıp däwran süredi. 

Bir neşşe kün aradan ötken soñ, Maqsım qız «awırdı», Täwip qoymay qarattı. Porqan qoymay baqtırdı. Molla-iyşan qoymay oqıttı. Eliniñ iyşanı, täwibi, mollası, menen porqanı—bäri de «Abıhayattıñ suwın işse, Abıpälekke, Abızamzemge tüsse jaqsı boladı, bolmasa öledi», dep pätiwa qıldı. Atası Qara biy olardıñ sözine inanıp, Qurbanbekti sähär waqta şaqırıp alıp, zarlandı: 
—Balam boldıñ on törtinde barqamal, 
Sähär waqta zarlanadı Maqsımjan, 
Şeyirxan eline birge barğanda, 
Sawaşlıqta qarındasıñ awırğan. 

Alıp kelseñ barıp Hayat suwınan, 
Eki dünya balam, sennen ırzaman, 
Maqsımjan jılar här saatı zarı-zar, 
Dawısınan ata-anañ biyqarar. 

Buyırıptı iyşan menen mollalar— 
Zulmannıñ şähärine qılıñız sapar, 
Keltirmeseñ Abızamzem suwınan, 
Eki dünya qolım jağañda bolar. 

Bul sözdi aytqan wağında Qurbanbektiñ qanı qızıp ketti, «Öliklerdiñ arasında bes kün uyqılap, qarındasıñdı awırıwğa şalıqtırdıñ, dep atam mennen körip tur», dep oylap, heş kimge xabarlaspastan, tulparın zärteñ-zäberten ertlep, kök polatqa ğark bolıp, «Mäliyka säwdigim bilmey qalsın», dep, ketip baratır edi, anası körip qoydı. Qähär menen baratırğanın bilip Geji sultannıñ Qurbanbekke qarap zarlanıp turğanı: 

—Hawa jawsa aydın köller sel bolsın, 
Künnen-künge bul däwletiñ mol bolsın, 
Qähärlenip mindiñ tulpar beline, 
Nurı diydem, jas gödegim, jol bolsın? 

Ana jılar «perzent» diyip zarı-zar 
Sen muñaydıñ—men bolğanman biyqarar, 
Aytıp ketkil saparıñız qay şähär? 
Saparıña men de balam ahıwzar. 

Sonda märt Qurbanbek söyledi: 
—Atlar şaptı, qalamızdıñ sırtına, 
Tabılmadı dawa Maqsım därtine, 
Jol bolsındı mennen sorasañ, jan ana, 
Men baraman Barsa Kelmes jurtına. 

Atlar şaptım bul maydanda dalağa, 
«Perzentim» dep jılay, berme biyhuwda, 
Tabılmadı heş bir dawa Maqsımğa, 
Men baraman Zulman degen qalağa. 

Sonda jılap jan a n a s ı zarı-zar, 
«Ketpey deyip tolğanadı biyqarar. 

—Balam, esit meniñ aytqan zarımdı, 
Bir şayan dep zaya qılma janıñdı, 
Suwsınıña işer seniñ qanıñdı, 
Däwi menen heş ayamas ajdarı. 

Batır keynine qarap tursa, atası, «Keter me eken?» dep sınap kiyatır eken. Qurbanbek bunı bilip, «Ata razı, alla razı: atamnıñ sözi jolında şıbınday janım tasaddıq bolsın»,dep Zulman şähärine qarap atlandı: 
Mindi attıñ beline, 
Şıqtı qızıl şöline, 
Atlanadı ğoş jigit, 
Barsa Kelmes eline. 
Astına mingen bedewge, 
Sol waqları «şüw» dedi, 
«Şuw» degende güwledi 
Tolıqsıp aqqan däryaday, 
Jüz toqsanlıq jorğaday. 
Astındağı tulparı, 
Qubılıp oynap baradı, 
Taw bulaqta suwladı, 
Qaytpay urdı doynaqtı, 
Aqşam-kündiz ayanbay, 
Jigirma künlik jol jürdi. 
Qarsı aldına qarasa— 
Aspan menen barabar, 
Bir qara taw körindi. 
Şıqtı tawdıñ üstine— 
Oğırı alp därwazası, 
On jeti andizası, 
Jigirma tört tar köşesi, 
Aspan menen barabar 
Jarqırap qala körindi. 
Qurbanbek batır qalağa bağdar aldı. Jol jürip ketip baratırsa, därbentke jaqın jerde, bir aq tasqa qızıl xat jazılğanın kördi. Özi sawatlı jigit, xattı oqıydı: Bul qalanıñ atı—Yunan. Eldi sorağan Qumırı degen xan. Onıñ ayday arıw Sultan atlı bir qızı bar. Täriypi: 

Qalpağına dal qoyğan, 
Läbine şeker-pal qoyğan, 
Barlıq jeri ap-appaq, 
Uzın boylı keñ quşaq, 
Säneşe barmaq, jez tırnaq. 
Öñirine tağıptı, 
Qız balağa jarasıq, 
Qälempirli monşaqtı. 
Esigin etip qadağan, 
Juwıp şaşın tarağan. 
Emşeginiñ tüymesi, 
Polat buraw uşınday, 
Periyzat pänjayı aptap. 
Güyi-Bolırdan Alşağır degen bir gäwir palwan kelip, bul qalada jatqanına altı ayday boldı. Aşıq bolğanlıqtan, «Sol qızıñdı bereseñ, eger bermeseñ, onda här küni bir adamnıñ qanın işemen», degen. Heş kim gäwirge şaq kelmegenlikten ol eli-xalqı büldirip, Yunan şähärin wayran qılıp atır. 
Qurbanbek batır, «Tilegimdi alla berdi. Ğayratım tasqan er edim, xalıqtı talağan, adam qanın işken zalımdı (baqtım assa!) Öltirip, şähärdi azat eteyin», dep atın jiberip uyqılap ketti. 

* * * 

Endigi sözdi qalmaqlarğa bas bolğan Alşağırdan esitiñ. Gäwirdiñ bet aldı qala bolıp, sapar etip kiyatırsa, uyqılap jatırğan Qurbanbek batırğa uzaqtan közi tüsti. Alşağır, «Uyqılap jatırğan Noğaylınıñ üstine qırq bir adam bolıp barsam, onda meniki nämärtlik bolar», dep qırq jigitine qaramay, at oynatıp därbent jolğa keldi. 
Qurbanbek sultannıñ atı tulpar edi. Onıñ tulparlıq iyisin añlap, Alşağırdıñ atı jer tabanlap, alğa baspay turıp qaldı. Sonda atına qarap gewirdiñ mınanı aytıp turğan jeri: 
—Aldıñda jolbarıs jatır, ma? 
Jatırğan bizden batır ma? 
Ne kördiñ, atım, ne kördiñ? 
Qamşı ursam qädem baspaysañ, 
Ne kördiñ, atım, ne kördiñ? 
Qolımda tilla oq jayım, 
Nege qılasañ uwayım? 
Meniñ janımdı almağa, 
Keldi me batırı noğaydıñ, 
Qumırı degen xanıñnıñ 
Xalqın azat etiwge? 

Batır Qurbanbek Alşağır gewirdiñ sözin şala-pula esitip jatır edi. «Erden erdiñ qäwpi bar» degen ras eken. Bul mennen qäwip etip söz aytıp tur. Onıñ şänine tiyip bir söz aytayın», dep Qurbanbek batır ornınan turdı. Tulparına mindi. Alşağır qalmaqqa jaqınlap, aybat etti: 
—Sen, äy zalım esit meniñ arzımdı, 
Batır qayğırar ma tände janını?! 
Meni körip qäwip äylepseñ, Alşağır, 
Qoyğıl endi adam öltirmek kärdi! 

Uyqıda körip jıladıñ sen zar-zar 
Jürgen jeriñ noğaylıdan biyqarar, 
Oyandım mine—aldıñda turman, 
Qayt qorıqsañ raydan, zalım Alşağır! 

Här kün işip jürdiñ adamzattan qan, 
Neşşeni ayırıp ata-anadan, 
Elge qorlıq salıp jürgen, Alşağır, 
Märtligiñdi körset, minekey maydan! 

Bul gäplerdi esitip, 
Zalım gäwir Alşağır, 
Bulıttayın buyralanıp, 
Jaralı narday ıñıranıp, 
Awızınan ot şaşıp, 
Qurbanbektey batırğa, 
Qayırılıp nayza saladı— 
Nayzasın onıñ Qurbanbek, 
Tartıp alıp qolınan, 
Eki büklep sındırdı. 
Alşağırdan bul zalım, 
Qolında semser qılışın 
Qähärlenip uradı— 
Qalqanın sonda märt jigit, 
Alğa tutıp qaladı— 
Semser ekige bölindi. 
Alşağırday iyt zalım, 
Jaqınlap qanjar uradı— 
Qanjarın da qolınan, 
Tartıp alıp Qurbanbek, 
Eki büklep sındırdı. 
Qurbanbektey batırıñ, 
Alşağırdıñ jaraqtan, 
Juda bolğanın biledi. 
«Näwbet bizge keldi dep», 
Qarağay nayzası jaltırap, 
Kerilip batır uradı— 
Alşağırday bul zalım, 
Nayzasın tartıp aladı, 
Eki büklep sındırıp, 
Awzınan ot şaşıp, 
Tuwlap zalım qaradı. 
Qurbanbektey ğoş jigit, 
Qolına qılış aladı, 
Aylandırıp basınan, 
Qähärlenip uradı— 
Qılışın qalmaq Alşağır, 
Eki büklep sındırıp, 
Tuwlap tağı qaradı. 
Qurbanbektey batırıñ, 
Qılış qoldan ketken soñ. 
Qanjardı qolğa aladı. 
Qanjarın alıp qolına, 
Alşağırday gäwirge, 
Iñıranıp batır saladı— 
Qanjarın da qolınan, 
Tartıp alıp sındırıp, 
Alşağırday gäwiriñ, 
Küle şıray beredi. 
Zalım attan tüsedi. 
Qurbanbek te tüsedi, 
Sawıtın batır şeşedi. 
Märt qabağın üyedi, 
Qaqpa şekpen kiyedi. 
Mañlayı ayday jaltırap, 
Qähärlenip qaltırap, 
«Al näwbet bizden bolsın» dep, 
Alşağır şärtti qoyadı, 
Näwbetti sonda gäwirge, 
Batır qorıqpay beredi. 
«Näwbetim», dep Alşağır 
Qurbanbektey batırdıñ 
Jağasınan aladı, 
Iñıranıp jambas saladı— 
Qurbanbektey jas jigit, 
Ol aybattan seskenbey, 
Därpenbesten turadı. 
Jağağa qollar saladı, 
Ataña nälet Alşağır, 
Qaytadan jambas uradı— 
Qurbanbektey ğoş jigit, 
Seskenbey ol gäwirden, 
Tawday bolıp turadı. 
Alşağırday zalımıñ, 
Jäne jambas uradı— 
Jäne qozğalmay turadı! 
Eki arıslan şayqasına, 
Şähärler kelip lärzemge, 
Ğulğıla tüsti xalıqqa. 
Qumırı degen ullı xan 
Begler menen sol mähäl, 
«Ne qılğan gürsil?» dep, 
Atlanadı sahrağa. 
Kelse därbent üstine, 
Eki palwan alısıp, 
Turğanın olar köredi. 
Alısıp turğan märtlerdiñ, 
Birewiniñ tilinde 
«Latı» degen sözi bar, 
Birewiniñ tilinde 
«Alla» degen sözi bar. 
«Alla» degen ğoş jigit, 
Alşağırday zalımğa, 
Toğanaqtı salıptı, 
Kötermege meyil bop. 
Sol waqıtta Qumırı xan, 
Zarlana berip söyledi, 
Söyley berip ne deydi: 
- Kötergil endi, jan balam, 
Jurtımdı qarap qılğandı. 
Ataña nälet bul zalım, 
Mağan saldı oyrandı 
Öltirseñ sağan, ırzman! 
Aşıwlanıp Alşağır, 
Qaytadan kelip alıstı, 
Alısqan menen bul zalım, 
Qurbanbekgey er bala, 
Qoldan bermedi namıstı. 
Zalım jambas saladı— 
Qurbanbektey batırdı, 
Qozğaltalmay turadı, 
«Qelseñ—kel dep märt batır, 
Taysalmastan turadı. 
Adamzattıñ qanına, 
Semirip ketken Alşağırdıñ, 
Ğamğa kewilin toltırıp, 
Aqşa jüzin soldırıp, 
Jüykesinen qurıttı. 
Köpek iyttey ırıldap, 
Kökiregi sırıldap, 
Qurbanbektiñ qolında, 
Nälet bolğır Alşağır, 
Baxtı ketip boldırdı. 
Qurbanbektey ğoş jigit, 
Aş belinen quşaqlap, 
«Alla» dep dawıslap, 
Alşağırday zalımdı, 
Ol dizine mindirdi. 
Köterip alıp iyinge, 
Aylandırıp basınan, 
Alşağırday zalımdı, 
Tartıp jerge uradı! 
Alarttı zalım közlerin, 
Aytar boldı batırğa, 
Äzezillik sezlerin. 
Qumırı degen ol xanıñ, 
Qurbanbektey batırğa, 
Suwırıp alıp qınaptan, 
Almas qanjar beredi: 
—Alma zalımnıñ tilin, 
Soldır qalmaqtıñ gülin! 
Qarap qıldı elimdi, 
Şuwlattı, balam, jurtımdı, 
Öltir, inim, zalımdı,—dep 
Jılay berdi solqıldap. 
Bunı esitip batırıñ, 
Alşağırday gäwirge, 
Alqımnan qanjar saladı, 
Bawday basın kesedi. 
Gellesin kesip zalımnıñ, 
Nayza uşına iledi. 
Zalımnıñ atın jetelep, 
Aldında—Qurbanbek, 
Keyninde—Qumırı xan. 
Ekew-ara at qosıp, 
Kiyatırsa qalağa, 
Alşağırday zalımnıñ 
Ízine ertken begleri, 
Därbent jolda gezlesti! 
Qabaqtay bolğan basını, 
Qurbanbektiñ qolında, 
Qırq jigit sonda köredi. 
Gäwirdiñ körip öligin, 
Bäri şuwlap ketedi. 
Qurbanbektey batırğa. 
Qırq jigittiñ işinen, 
Qalmaqal qarap söyledi: 
Jalğız bolıp jol alıpsañ, 
Basıña sawda salıpsañ, 
«Batır» seni dep edi, 
«Ílimpaz» seni dep edi, 
«Duwaxan» seni dep edi, 
Seni bir «mergen» dep edi, 
Seni bir «şaytan» dep edi, 
«Aldawşı» «sumlaw» dep edi... 
Batır bolsañ Qurbanbek, 
Güres bolsa qumarıñ, 
Alşağır degen ağamnıñ, 
Qan alar adamı tabılar— 
Öltirer seni Qätireñ, 
Äwelhä bizden aman öt!!! 
Sonda şuwlap qalmaqlar 
Märtke atın qoyadı. 
Qurbanbektey ğoş jigit 
Közi qanğa toladı, 
Oñnan-soldan sol waqta 
Qıyqıwdı batır saladı. 
Qırğın saldı qalmaqqa, 
Batır kirdi ğayratqa, 
Qolın saldı polatqa. 
Zul-zula boldı jer jähän, 
At tuyaqtan aqtı qan. 
«Alşağırdıñ keyninen, 
Ketiñler-äy sizlerde», dep 
Qırqın da qılıştan ötkerdi. 
Qumırı xan jol baslap, 
Barıp kirdi Qurbanbek, 
Yunan degen qalağa. 

Qurbanbek batır Yunan qalasına barğannan keyin, Qumırıxan miräti menen taxtqa mindi. Bir neşe begzadalar menen şarap işip mäs bolıp, zawqı-sapa sürip jata berdi. 
Altmış eki hämäldar, otız eki möhirdar, hämme begleri jäm bolıp keñes salıp «Bunıñday ğayrat-küş salğan, jawdı qurtıp, xalıqtı azat qılğan batır jigitke bir inam degen närse bolmay ma eken?! dep Qumırıxanğa keldi. Qumırı «Qurbanbektey batırğa qanşelli zer, qanşelli mal bersek eken», dep beglerine qaradı. Anda turıp jüz bası atalığı ayttı: 

— Ğoş jigitke mal därkar emes, zer därkar emes. Altınıñdı batır ne qılsın?! Bilseñiz, diydar därkar! Qurbanbekke qızıñızdı berseñiz? Bunı maqul körseñiz? 
Bul söz Qumırı xanğa jüdä maqul tüsip, mıyığınan tartıp: 
— Qäne onda, toy baslañlar,—dep ıqtıyardı beglerine berdi. 
Bir neşe künler toy qıldı. Qumırı xannıñ Sultan degen qızı jeñgelerinen neşe türli sarpayğa basqa da zatlar qosıp, Qurbanbekke jiberdi. Jeñgeleri olardı Qurbanbekke alıp kelip, neşe bir tımsal, şiyrin sözler menen küyew balağa arzı-hal aytıp turğan jeri eken: 

—Arzımızdı esit endi xoş jigit, 
Siziñ uşın toy baslandı, kewil şad, 
Sarpay kiyip biziñ menen jüriñiz, 
«Kelsin» dep jiberdi sizge sälem xat. 

Bul sözlerdi esitip, 
Qurbanbektey ğoş jigit, 
Ornınan ğarğıp turadı. 
Altın tajı basında, 
Qırq jeñgesi qasında, 
Jigit kewili tawday tasıp, 
Bir-birlep qädem uradı, 
Sultan qız jatqan sarayğa. 
Jeñgeleri keyninde qaldı. Saraydıñ qapısın Qurbanbek aştı. Qarasa: otırıptı periyzat—pänjayı aptap, ışqı süwret, körgenlerdiñ aqılın alıp, şayırlıqtı sözler qılıp, belleri qılday buralıp, iyegin tislep, uyalğan kisige uqsap. Sultan qız sälem qıldı. Sälemin batır älik aldı. Qurbanbek, «Birden janına barıp, moynına qollar salsam, betinen süyip-süyip alsam», dep qıyallandı, biraq özin irkti: «Jurtınan qaşqan, malını satqan, biyabıray jalatay, dep aytar?». Qalayıday qalqıtıp, erigen polattay balqıtıp, batırdıñ ayımğa qarap bir neşe sözler aytıp turğan jeri: 

—Şähäri Yunan der eliñdi, 
Tersem bağıñnan güliñdi, 
«Säkkiz jännettiñ qapısı» der, 
Sendey yardıñ qoynını, 
Altın saray, pär tösek... 
Salsam qolımdı moynıña, 
Alsañ bizdi ne boldı, 
Misli jännet qoynıña? 
Şaşıñız sakkiz örmişler, 
Dögereginen aylanıp, 
Säl ğana seni bir süysem, 
Sirä bir heş kim körmesler. 
Aqılım alsañ qız ğana. 
Bul gäplerdi aytqanda, 
Sonda ol qız söyledi, 
Söyley berip ne dedi: 
—Siz de jetken jasıña, 
Men de jettim jasıma, 
Alla qosqan qosağım, 
Kelgil endi därmanım. 
Jeti jasımnan beri, 
Pärdoz berdim özime, 
Nıqap urdım jüzime. 
Appaq bolğan bilegim, 
Dastıq bolsın basıña 
Qız buralıp turadı. 
Barıp turıp Qurbanbek, 
Moynına qollar saladı. 
Ayday bolğan jüzinen, 
Mazalı süyip aladı. 
Basqasın aytıp qäyteyin: 
Eki aşıq qosılıp, 
Tal jipektey esilip. 
Sonıñday qızıq boladı... 
Qurbanbek bul qalada 
Sultan ayım menen ayşı-aşirette jatıp, künlerden künniñ ötkenin, aylardan aydıñ ötkenin, jıllardan jıldıñ ötkenin bilmey, däwran, zawqı-sapa sürdi. 
Bir küni Qurbanbek periyzattıñ qoynında jatıp, bähär waqtında esap etip qarasa, aradan segiz ay ötip, toğız ayğa qaraptı. Gürsinipti:. «Bul qız benen segiz ay däwran sürippen. Segiz ayım segiz kün şelli ötip ketiptp. Uh!» 
Periyzattıñ aq jüziniñ üstindegi turğan zulpı batırdıñ «uh» degen deminen qozğalıp ketti. Sultan ayım oyanıp közin aşıp qarasa, batırdıñ qıynalıp otırğanın kördi. «Meniñ qoynımda jatıp, nege suwıq demiñdi aldıñ? Mennen basqa eliñdegi süygen yarıñ yadıña tüsken qusaydı», dep, turıp, näzik boyın burıp, sılanıp-sıypanıp, talşıbıqtay buralıp bir kese gül-gül şaraptı qolına alıp Qurbanbekke qarap, Sultan ayımnıñ aytıp turğan jeri: » 

—«Yar-yar», deyip dünyada, 
Sähär waqta «uh» deyip, 
Jatır edim qasıñda, 
Qozğalttıñ meniñ zulpımdı, 
Bizge aytıñ Qurbanbek, 
Kewiliñdegi därtiñdi? 
Aq betime qal qoyıp, 
Läbime men qoydım pal, 
Bağışladım jamalım, 
Jas on beske kelgende, 
Ayday bolğan kamalım. 
Sähär waqta «ah urıp, 
Küydirdiñ meniñ oramalım, 
Tawlanasañ qoynımda, 
Nege joqdur qararıñ? 
Öz eliñde alğanıñ, 
Endime seniñ tüsiñe? 
Güldey bolğan bul basım, 
Boldım ba endi men toqal? 
Kewiliñdegi ayt ärmanıñ? 
Qurbanbektey sultanım, 
Heş kimge bolmasın mälel? 

Batır bul sözlerdi esite otırıp, tulparın ertledi. Jeti qabat sawıtın kiyip, kök polatqa ğarıq boldı da, periyzattan ruxsat soradı: 

—Arzım esit, qulaq salğıl, periyzat, 
Künnen-künge jamalıñız qiyamet, 
Atam mağan bir söz ayttı amanat, 
Saparım bar Barsa Kelmes qalağa, 

Moynımda sol amanat qalmasın, 
Gül jüzli aşığım, beriñiz ruxsat, 
Saparım bar Barsa kelmes qalağa, 
Qoyma meni qıyamettiñ otına, 

Sultan periyzat «Gäp bunday bolsa şükirşilik eken. Atasınıñ xızmetine sapar şegip baratırğan jigitti irkiwge bolmas», dep neşe türli tağamlardı häbzamatta tayın etip, batırdıñ atına bökterdi. Tulparğa batır mingende Sultan qız «Jigittiñ kewilinde ärman bolmasın, boyımdağı altı aylıq-hämilemdi jasırmayın», dep Qurbanbekke qarap bir söz aytadı: 

—Sağan qıldım yalğanşıda ıqtıqat, 
Perzent etermiş ğoş jigittiñ kewlin şad, 
Qaytıp kelseñ sağan ärman bolmasın, 
Boyımda bar altı aylıq «amanat». 

On törtimde men boldımğoy barkamal. 
Muradımdı tilep qädir-alladan, 
Jamalımda suhbet qıldıñ toğız ay, 
Boyımda bar altı aylıq «bir güman». 

Bul sözdi esitip, Qurbanbektiñ waqtı xoş bolıp, periyzatqa bir söz aytıp turğan jeri: 

—Men ketermen Barsa Kelmes qalağa 
Körsem perzent bul yalğanşı dünyada!!! 
Men kelmesten burın bolsa perzentim, 
Atın qoyğaysañ onıñ Qurdişa, 

Biyperzentlik ğoş jigitke bolar därt, 
Bul sözdi esitip kewlim boldı şad, 
Men ırzaman sennen bügin, säwdigim, 
Atını balamnıñ qoyğaysañ Qurşid. 

On törtimde bolıp edim barkamal, 
Kelmesin basıña duşpannan zawal. 
«Kelmeydi», dep qäwip qılmağıl, säwdigim, 
Tah körgenşe, periyzatım, sen xoş qal. 

Qurbanbektey ğoş jigit, 
Bul gäplerdi aytqanda, 
Däryaday kewli tasadı, 
Quwana berip er jigit, 
Här tawdan da asadı. 
Atqa qamşı basadı, 
Astındağı tulparı, 
Omırawdan köbik şaşadı. 
At şomıldı terlerge, 
Sıyındı kämbil pirlerge, 
On altı kün jol jürdi, 
Qurbanbektey batırıñ, 
Ada bolmas şöllerde. 
Sähär waqta kiyatırsa, 
Qara jerler terbenip. 
Aspan-kökler qaltırap, 
Qulaq pitkendey dawıslar, 
Şuwlap şıqtı hawağa: 
«Bizge panalıq qılğan, 
El-xalıqtı şad etken, 
Qurbanbektey noğayım, 
Qayda?» degen bir dawıs; 
«Jete ğoysaq qalağa, 
Tezirek meniñ janıma 
Ayda!», degen bir dawıs; 
«Qasıñ bolğan Qätireñdi, 
Qüdiretiñ kelse egerde, 
Gewdege deyin basını, 
Şayna!» degen bir dawıs; 
«Keleber», degen bir dawıs... 

Qurbanbek batır dawıslarğa alağada bolıp, atın oynatıp kele berdi. Tañ atıp, kün şıqqanda, özin bir şähärdiñ aldında turğanın kördi. 
Bul şähärdiñ atı Rat edi. Patşası Aqşaxan eken. Bir waqıtları Babaxan Qätiren degen däwdiñ ağasın öltirip, qolınan Gulşin degen periyzatın tartıp alğan. Ol dünyadan ötken soñ inisi Aqşaxan xan bolğan. Qätiren Aqşaxannıñ xan bolğanlığın esitip, «Atadan jas qalıp edim, aqıldan bos qalıp edim. Sol Aqşaxan degendi öltirip, ağamnıñ qanın alayın», dep qalasın qamal etipti. Köp waqıt qamalda bolğanlıqtan el aşırqap otır edi. Qalada sarı jay ya mıltıq bolmay, olardı atıwdı heş kim bilmes, sol sebepli özin-özi qorğay almay el bülinip atır edi. Neşe jıllardan beri qorrandozlarğa qorra taslatıp, noğaylınıñ elinen kiyatırğan palwandı körip, onıñ jaqın kelgenligini bilip xalıqtıñ kewili şad boldı. Bağanağı «Qayda?», «Şayna;!» «Keleber!» degen dawıslar sol şadlıqtıñ sürenleri edi. 
Ğoş jigit awqat jep, qolamsağına seksen oqtı jay qılıp tursa, Aqşaxan üstine kelip qaldı. Qala sırtınıñ bäri adam boyı ot-şöp edi. Nur jüzli, qoy közli, ärebi atlı, Äliydey sayasatlı jigitti körip, «Bizge panalıqqa kelgen er bolğayda», dep işinen tilep patşa bılay gäpledi: 
— Biziñ şähär «alla» deyip zar urar, 
Dünya boldı mendey xanğa endi tar, 
Qaysı elden qaysı elge barasañ, 
Şarwamısañ, kärwanbısañ, ber xabar? 

Basımnan ketip tur däwletli däwran, 
Şähärimizge bir däw salıp tur wayran. 
Atın aytsam ol zalımnıñ—Qätiren, 
Tüs-turpatın körseñ aqılıñ hayran. 

Talap qılıp keldi dünya malımdı, 
Oyran qıldı sırtta qalğan elimdi. 
Suwsınına işer seniñ qanıñdı, 
Aytqıl balam, mağan endi atıñdı? 

Tezirek qılğıl endi basıñ ğamını, 
Men körmedim seniñdeyin lalanı, 
Sendeylerge zalım ärman saladı, 
Ayttım sol zalımnıñ sağan sırını. 

Bunı esitip, qähärlengen Qurbanbek xanğa qarap bılay söyledi: 

— Elinen ayrılğan jalğız sonaman, 
Xalıq därtinen küyip-pisip janaman, 
«Qurbanbek» deydiler meniñ atımdı, 
Qaytar bala endi tuwar anadan! 

Jalğanşınıñ soñın sorsañ—biypayan 
Sawaş küni at jawırınan ağar qan, 
Qayğırmağıl sen janımdı, Aqşaxan, 
Zor qolında ölgen märtke ne ärman?! 

Abat qılsam ğärip bolğan eliñdi! 
Azat qılsam qamal bolğan şähärdi! 
Keletuğın jayın körset duşpannıñ, 
Baxtım kelse soldırarman gülini! 
* * * 
Batırdıñ qanı qızıp, sawaş qumarı tutıp tura bersin, endigi sözdi Qätiren däwden esitiñ: 

Tört tärepke oq atıp, 
Altın qalqanın basında, 
Qazandayın oynatıp, 
Qarağay nayza öñgerip, 
Qara tawdıñ işinen, 
Jabığıday jalğız bas, 
Mañlayında jalğız köz, 
Janında joq heş joldas, 
Bulıttay bolıp buyralap, 
Dawısı ıñırap zalımnıñ, 
Sınğan muzday güñirenip, 
Qan sorıytuğın jalmawız, 
Ayamas adam janını, 
Talap qılıp keledi, 
Aqşaxanday patşanıñ, 
Íşpege zalım qanını. 

Sol waqıtta Qurbanbek jüregin berik tutıp, batırlıq saltanatın düzep, «Jawdan aybınğan nämärtlik bolar» dep, at oynatıp, Qätirenniñ aldına qarsı jürdi. Qätiren, «Meniñ baqqan elime kelgen qanday jaw eken?» dep aşıwı qelip awzınan ot şaşıp Qurbanbek batırğa qarap aytqanı: 
—Alıstan köriner tawlardıñ tası, 
Qast etsem ağadı köziniñ jası, 
Mağan betlep qähärlenip keleseñ, 
Neğıp jürseñ, haslıñ kimdur, qaraqşı?! 

Qurbanbek ayağın tilla zäñgige tirep, qan işer Qätirenge qarap, märtligin bildirip, bul gäplerdi aytıp turğan jeri eken: 
— Aşıqtıñ pitedi «yar» deyip janı, 
Qast etsem talawlı sendeydiñ malı, 
Alşağırdı zar jılatıp öltirgen, 
Qurbanbekpen, qandırıñman, noğaylı. 

At moynına taqtım tilladan tumar, 
At qoyğanda zar eñireydi duşpanlar, 
Bilseñ duşpanıñdı añla, Qätiren, 
Jekpe-jekke şıq maydanğa, gelleğar! 

Men jürermen bul jahanda jalğız bas, 
Hä demey-aq közleriñnen ağar jas, 
Alıspaqlıq mendey märtke zor murat 
Qorıqpasañ şıq maydanğa basma-bas! 

Qätiren, «Qurbanbekti batır, er dep esitetuğın edim. Birden alısa ketsem, mennen küşli bolsa, büklep astına ursa, ölermen de qalarman, ärmanlı bolıp ketermen. Özim bolsam mergen edim, alısıp astına tüskennen, atısqanım qolay bolar», dep qähär-ğäzap penen bir söz aytıp turğan jeri: 

— Qätiren bolmay keteyin, 
Basqa tapsam noğaydan! 
Gezekti ber de sen bala, 
Tuwrı turğıl eneğar! 
Sol gäplerdi aytqan soñ, 
Zalım, nämärt Qätiren, 
Qara tügi tikeyip, 
Altı batpan Polattay, 
Jayğa oqtı saladı. 
«Qaq manlayıñ sol ma?», dep, 
Qurbanbektey batırğa 
Tawlap tartıp qaladı. 
Oq keledi harıldap, 
Batır mingen ärebi at, 
Batırğa oqtı tiygizbey, 
Jer tayanıp jatadı — 
Oq üstinen ötedi, 
Zalımnıñ atqan bul oğı, 
Qara tastı qaq bölip, 
Märwert tasta «tünedi». 
Qayrıla berip Qätiren, 
«Ärmanlı men boldım», dep 
Jayğa oqtı saladı, 
Şiyrin jandı qıynaydı, 
Som jürekten ol zalım, 
Iñıranıp oqtı bayladı — 
Märt moyının buradı, 
Äl-qalqan menen oğını, 
Qayırıp sonda uradı. 
Qätirendey zalımıñ, 
Tağı «ärmanlı» boladı. 
«Äjelim jetip dünyada, 
Sum paymanam tolmasın, 
Jaqsılap turıp atayın, 
Endi ärman bolmasın», 
Dep kerilip Qätiren, 
Qaytadan giris tartadı,— 
Oq üstinen ötedi. 
Qayğılandı Qätiren. 
Basına künler tuwadı, 
(Qaşayın dese zalımğa 
Namıs jaman, jigitler!). 
Qurbanbekke keldi näwbet. 
Haqqa qılıp ıqtıqat, 
Almas oqtı aladı, 
Jay bawrına saladı, 
Baylap tartıp qaladı!!! 
(Astındağı tulparı, 
Er küşine şıdamay, 
Iñırsınıp tuyaqların, 
Tört tärepke tasladı. 
Qaq mañlayına tiygende, 
Mañlayınan tiygen oq, 
Jelkesineñ parladı. 
Qaytadan oqtı saladı. 
Batır tuwğan Qurbanbek, 
Şiyrin jandı qıynadı, 
Kerilip tartıp qaladı! 
Jüregine tiygen oq, 
Jawırınınan şığadı. 
Paymanası toladı, 
Qätiren tamam boladı. 
Sol mezgili alıstan, 
Tozañ payda boladı. 
Däwdiñ qırq qıran biyleri, 
Şuwlap attı qoyadı. 
Qurbanbektey ğoş jigit, 
Sonda kirdi ğayratqa, 
Qolın saldı polatqa, 
«Alla» saldı qalmaqqa 
Urıs boldı awıt-awıt, 
Jağası altın berik sawıt, 
Sötildi maydan işinde; 
Qırmızıday qızıl qan, 
Tögildi maydan işinde; 
Aq sawıttıñ qıyağı, 
Sögildi maydan işinde. 
Awır dübir boladı. 
Qırq qıranın—qırq jigitiñ, 
Bir şetinen qıradı. 
Körmegendey qıladı... 
Qaytıp kelgende Qurbanbek, 
Aqşaxanday patşanıñ, 
Därwazası aşıldı, 
Bahadırdıñ üstine, 
Dürli marjan şaşıldı. 
Bülbil qondı güline, 
Üş jıldan berli qamalğan, 
Şähäri Rat eline. 

Aqşaxan patşa uwayım işinde jatqan qara köz yarına häm on segiz mıñ alamdı tırnağınıñ jüzinde körgen Aqıljan atlı qızına Qurbanbek batırdıñ märtligin, körsetken erligin, eliniñ abat bolğanın ayta basladı: 

— Haqqa qıldım keşe-kündiz ıqtıqat, 
Miskin bolğan xalıqtıñ boldı kewli şad, 
Zar jılatıp kesti zalımnıñ basın, 
Noğaylı elinen kelip bir jigit. 

Küş-quwatı tasqan, bolğan barkamal, 
Aybatınan titirer jer menen aspan, 
Zar jılatıp kesti zalımnıñ basın, 
Bunday jigit heş tuwmaydı anadan. 

Qätiren almaqşı boldı janımdı, 
Talamaqşı boldı dünya-malımdı 
Zar jılatıp kesti zalımnıñ basın, 
Miyasar kördim batırğa Aqıljanımdı... 

Aqıljan seskenip ornınan turıp: 
— Äy, ata, malını şaşqan, jurtınan qaşqan, aqılsız onıñday ladanğa qatın üstine miyasar ma edi meniñdey Aqıljan?!—dedi. 
Bul sözden atası köp qapa boldı. Sonda Aqıljan: 
—Qapa bolma, jan ata. Qurbanbek batır jurtınan şığar waqtında atası «bar», dedi, enesi «qal», dedi. Qurbanbek, «Ata razı, alla», razı, dep täwekel qılıp, tulparın oynatıp şıqqan mähälinde, «Haq döretken jigitke seni. Aqıljan, miyasar qıldım», degen bir dawıs qulağıma keldi. Sol sebepten Qurbanbek batır mağan minäsip boladı,—dep atasına qarap küle şıray qıldı. 
Aqşaxan patşa waqtı şandan xoş bolıp, ardaqlap, toylar berip, Qurbanbektey er jigitke Aqıljan qızın neke qıydı. Bunnan keyin Qurbanbek Aqıljan menen ayşı-äşirette boldı. 
Aqıljannıñ bir käsibi: kündiz küni külip oynasa da, aqşamına söylemes edi. Qurbanbek bir neşe aylardan soñ, «Bul yarıma xoşemet sözler menen barsam, ruxsat eter me eken? Yaki hükim sözler menen sorasam zarar jetkizbesten ruxsat berer me eken?» dep, oylana-oylana otırıp, birden, «Periyzatım, ruxsat»,—degen sözdi aytıp qoydı. Sonda Aqıljan ayım: 
— Äy sultanım, qayda bararsañ?—dep küldi. 
Anda Qurbanbek: 
— Maqsım degen qarındasım bar edi. Uzaq awırıw bolıp onıñ keseline Abıhayat bulağı em» degen soñ soğan sapar şegip baratır edim. Ruxsat berseñiz eken, periyzatım,—dedi. Anda periyzat: «Qanşığıña ol suw emes, «basqa bir närseniñ suwı» em bolıptı»,—dedi. 
Qurbanbek batır qattı qähäri kelip, qılışın qınabınan suwırdı. Aqıljan ayım qolınan qılışın julıp alıp, eki büklep sındırıp, aspanğa attı. Qılış köz uşınan ğayş bolıp ketti. Aqıljan qähäri kelip işine tüyip-bilgenleriniñ barlığın aytıp tasladı: 
— Sen adamzatsañ, men periyzatpan. Jeti jıl jer astında oqıdım, ilimiy parayızdı bilermen. Aspandı jerge tüsirip, jerdi digirmanday aynaldıraman. Tilsim atınıñ gilti meniñ qolımda. Eger inanbasañız meniñ sözimdi tıñlap turıñ. Seniñ sawaşlarda qılğan isiñdi, şapqan jawıñdı, jalğanışıda etken isiñdi tırnağımnıñ jüzinen bayan eteyin: 

—Sarhawızdıñ boyında, 
Uyıqlap jatqan wağıñda, 
Dawıs keldi aspannan, 
«Şeyirxannın eline, 
Jalğız atlan» degen, 
Raspedi, batırım? 
Raspedi, Qurbanım? 
♦ 
Atañnan ruxsat alğan soñ, 
Qarındasıñ, qatınıñ, 
Üşew bolıp atlandıñ, 
Qalmaqlınıñ eline, 
Usı qılğan saparıñ, 
Raspedi Qurbanım? 
♦ 
Jarım jolğa barğayda, 
Sultan degen iniñiz, 
Ol da qosılıp siz benen, 
Törtew bolıp atlandıñ. 
Bardıñ qalmaq eline, 
Ğawğa saldıñ şähärine, 
Sultanıña oq tiyip, 
Qayttı iniñ dünyadan. 
Kekti saqlap kewliñe, 
Mindiñ attıñ beline, 
Qalmaqqa attı qoyğan soñ. 
Neşe künler urıstıñ. 
Qalağa xalqın qamadıñ, 
Kalmaq seniñ aldıñda, 
«Bağındım», dep bozladı. 
Usı aytqan sözlerim, 
Raspedi Qurbanım? 
♦ 
Ğayıptan kelip bir baba, 
«Qayt eliñe degeni» 
Raspedi Qurbanım? 
♦ 
«Babada qäsiyet bar», dep, 
Qırq tüyege qaramadıñ, 
Sonda qalmaqlar şuw etti — 
Qırq tüye zerdi sen aldıñ. 
Qaytarsın jolda toqtadıñ, 
Qatınıñ menen qarındasıña, 
«Qarawılım bolıñlar», dep 
Öziñ uyqılap qalğanıñ 
Raspedi Qurbanım? 
♦ 
Qarındasıñ ol şayan. 
Qatınıñdı taslap därbentke, 
Öliklerdi aralap, 
Jeti öliktiñ astınan, 
Tawıp aldı patşanı. 
Aşıq bolıp qalmaqqa, 
Qarındasıñ ol şayan, 
Qılğandı axdıw-paymana: 
«Ağamnıñ bul barında, 
Seniñdeyin yar menen 
Süre almayman däwrandı». 

Sonda q a l m a q söyledi: 
«Jılama arıw zarı-zar, 
Eliñizde barmedi, 
Kesel bolsa qaraytuğın, 
Molla menen iyşanlar?». 

Anda M a q s ı m söyledi: 
«El bolğan soñ ol elden, 
Íyşan-molla tabılar, 
Aytsañ boyma xanımız, 
Onıñ, qanday hiylesi?». 

Sonda q a l m a q söyledi, 
«Aynalayın Maqsım qız, 
Paraxor bolar mola-iyşan. 
Bul ketkennen ketseñiz, 
Eliñizge barğanda, 
Molla menen iyşanğa, 
Köbirek para beregör, 
«Abıxayat, Abızamzem 
Abıpälek suwları, 
«Em boladı», dep ayttır, 
Íyşan menen mollalar, 
Atañdı inandırar. 
Atañ degen ol muñlı, 
Ağaña aytar «bar» deyip, 
Üş bulaqtıñ suwına. 
Atañnıñ sözin sındırmay, 
Ağañ keter sol waqta, 
Aytqan Zulman jurtına. 
Ağañ saparğa ketkende, 
Eki jıl aradan ötkende, 
Men eliñe bararman, 
Jurtqanañdı alarman, 
Seniñdeyin qız benen, 
Arqayın däwran sürermen». 
Şeyirxannıñ sözine. 
Ínandı qız Maqsımjan, 
Wädeni solay qoyısıp, 
Keynine qayttı ol şayan, 
Ínanbasañ sözime, 
Qarap turıñ Qurbanım, 
Tırnağımnıñ jüzine. 
♦ 
Sol waqları Maqsım qız, 
Bolğan edi şadıman, 
«Ağajan, qaytayıq» deyip, 
Oyatqanı türtkişlep, 
Raspedi batırım? 
♦ 
Sen ornıñnan turğansoñ, 
Eliñe aman qaytqansoñ 
Ullı bayram toy berdiñ. 
Toylar ötti aradan, 
«Awırıw boldı» Maqsımjan. 
Täwip penen porqanğa, 
Qarattı atañ Qara biy, 
Molla-iyşan zalımlar. 
«Üş türli suw em», deyip, 
Aldap-urdı atañdı, 
Atañ degen ol muñlı, 
«Üş bulaqtıñ suwınan, 
Alıp kel», dep zarlandı, 
Raspedi Qurbanım? 
♦ 

«Atamnıñ sözi bolsın»,—dep, 
Mindiñ attıñ beline, 
Şıqtıñ qızıl şöline. 
Bir neşe kün jol jürip, 
Keldiñ Yunan eline. 
Patşası edi Qumırı xan, 
Alşağırdıñ därtinen, 
Jurtı bolğan sergizdan. 
Qayğırdıñ Yunan elini, 
Alşağır menen urısıp, 
Alşağırdı öltirip, 
Yunan degen elini, 
Qıldıñ sonda abadan. 
Minnetdar bolğan Qumırı, 
Sultan degen qızını, 
Seniñdeyin batırğa, 
Neka qılıp bergendi. 
Sultan degen qız benen, 
Neşe waq sürdiñ sey däwran. 
Qostarıñ degen ol muñlı, 
«Bala bar», dep sen märttiñ, 
Kewiliñdi qıldı sonda şad. 
Sen jurtıñnan ketken soñ, 
Köp kün araday ötken soñ, 
Sultan degen sol qızdan, 
Döregendur bir perzent — 
Atın qoydı Qurşidşa, 
Ínanbasañ sözime, 
Qarap turğıl, Qurbanbek, 
Tırnağımnıñ jüzine. 
♦ 
Meniñ qalama keldiñ, 
Qätireñdi öltirdiñ, 
Qamawdağı şähärimdi, 
Sen kelip azat äylediñ. 
Elim boldı abadan, 
Xızmetiñniñ atınan, 
Seniki boldı Aqıljan. 
Meniñdeyin qız benen, 
Eki jıl sürdiñ sen däwran. 
Eki jıl ötti aradan, 
Boyımda bar bir perzent, 
Toğız aylar bolğandı, 
Onıñ özi ul perzent, 
Bunı körgil Qurbanım. 
♦ 
Jäne bir aytar sözim bar, 
Tıñlasañız, Qurbanım: 
Sen jurtıñnan ketkeli, 
Bir jarım jıl ötkende, 
Şeyirxan degen qalmağıñ, 
Neşe mıñ äsker aydatıp, 
Noğaylı elge kelgendi. 
Alawşa xandı öltirip, 
Neşşeniñ gülin soldırdı. 
Qurbanbegim esitkil, 
Meniñ aytqan zarımdı. 
Bul jollarda boyadıñ, 
Köp duşpandı qanına. 
Qılğan endi isiñdi, 
Alğıl batır yadıña. 
Läblerimniñ qantını, 
«Yar» deyip säwdiñ dünyada, 
Men aytayın batırım, 
Tilsimattıñ şärtini, 
Näsiyatım alsañız, 
Barıp kelmey bulaqqa, 
Talap qılma jurtıña!!! 
Bul ketkennen keterseñ, 
Bes kün tamam jol jürip, 
Qara tawğa jeterseñ, 
Därbentine barğanda. 
Tartar seni demine, 
Qarasur atlı sol ajdar. 
Sadağıñda seksen oq, — 
Baylap atqıl mañlaydan, 
Qılış urma sol mähäl. 
Tağı on kün jol jürseñ, 
Ağıp turğan qızıl qan — 
Suwğa iriñ sıyaqlı 
Jolığarsañ sen batır. 
Miyriñ qanıp iş suwın, 
Rähätlen häm juwın! 
Tağı on kün jol jürseñ, 
Bir şähärge kirerseñ, 
Sawdalaspa bazarda!!! 
Urıp qamşını atıña, 
Qutılsañ öldim-azarda, 
Jollar aşılar baxtıña. 
Tağı üş kün jol jürseñ, 
Kün astında bir qala, 
Aspan menen barabar, 
Köriner seniñ köziñe. 
Därwazası aldında, 
Qaytpas temir reñli, 
Sekili joq sur betli, 
Eni bar eki arşın. 
Däw seni körgen waqıtta 
Baylap atqıl mañlaydan. 
«Öltirip ket», —dep elener, 
Alma onıñ janını! 
Ağıp turğan üş bulaq, 
Üş tasqa atları jazılğan — 
Abıxayat, Abıpälek, 
Abızamzemnen alda qayt. 
Qırdan şığar waqtında, 
Sansız äsker quwadı. 
Ayawsız attı uragör! 
Quwıp sağan jete ğoysa, 
Bir tutam şaşımdı alagör, 
Şaqmaq şağıp tütetip, 
Tastay köziñ jumagör. 
Tıñlasañız batırım, 
Aytıp boldım sözimdi, 
Tilegiñde Aqıljan, 
Aman barıp, saw kelgil. 
K u r b a q b e k batır Aqıljan ayımnıñ sözine waqtı xoş bolıp, julıp bergen bir tutam şaşını alıp, yarına qarap bir söz aytqanı: 
— Senseñ yarım bağ işinde bülbilim, 
Heş solmasın mıñ güliñnen bir güliñ, 
Men baraman Barsa Kelmes qalağa, 
Ta körgenşe xoş allayar, säwdigim. 

Jürgen jeriñ bolsın seniñ lalazar, 
Jamalıña jeti ıqlım biyqarar, 
Men baraman Barsa Kelmes qalağa, 
Ta körgenşe xoş qal endi, nazlı yar. 

Här söziñe boldı meniñ kewilim şad, 
Sendey arıw qılmas märtti biymurat, 
Men baraman Barsa kelmes qalağa, 
Ta körgenşe xoş qal endi, periyzat. 

Qurbanbektey bahadır, 
Mindi attıñ beline, 
Şıqtı qızıl şöline. 
Salqın menen öndirip, 
Bir neşe kün jol jürdi. 
Tañ azannıñ waqtında, 
Şamal payda boladı. 
Seskenedi batırdıñ, 
Astındağı tulparı. 
Aqıldıñ aytqan sözleri, 
Sol waqta mälim boladı. 
Aytqanınday sur jılan, 
Qurbanbektey batırdı, 
Iñıranıp tarttı demine, 
Ölerini bilip batırıñ, 
Jayğa oqtı saladı, 
«Oñ köziñ be, sol», deyip, 
Tartıp jaydı qalğanda, 
Oñ közine tiygen oq, 
Şüy töbeden şığadı, 
Jan aybat penen Qara Sur, 
Quyrığın jerge uradı, 
Üş tawlanıp qalğanda, 
«Öltir» degen bir dawıs, 
Ğayıptan sonda şığadı. 
Duşpanlığın biledi, 
Batır atqa minedi, 
Salmay qulaq dawısqa, 
Tulparğa qamşı saladı. 
Üş kün tağı jol jürip, 
Tañ saz berip kelgende, 
Körindi däryanıñ suwı, 
Barsa därya boyına, 
Ağıp turğan qızıl qan, 
Suwı iriñ sıyaqlı. 
Alıp işse suwınan — 
Balı-şerbet sıyaqlı. 
Juwınıp edi suwına — 
Kewilindegi därtleri, 
Qurbanbektey batırdıñ, 
Qalmay sonda tögildi. 
Tazalanıp batırdıñ, 
Waqtı şandan xoş bolıp, 
Mindi attıñ beline. 
Däryağa attı saladı, 
Biraz ğana jol jürip, 
Keynine qarasa — 
Suw tüwe zimbil de joq. 
Qarsı aldına qarasa — 
Körinedi bir şähär. 
Minekey körseñ—bir bazar! 
Ol bazarğa kiredi. 
Aqıljan aytqan sözleri, 
Batırğa eles beredi. 
Adamlardı köredi. 
Sawdalamay Qurbanbek, 
Ísi bolmay batırıñ, 
Atqa qamşı basadı. 
Qarıydarlar güw bastı! 
Seskenip alıp janıwar, 
At bir endi oynaydı, 
Suwlığın sonda şaynaydı. 
«Ärmanda qaldıq biz», degen, 
Dawıslar şıqtı keyninen... 
Tağı bes kün jol jürdi. 
Kün qızarıp körindi, 
Kün tübinde bir qala, 
Onda jalğız qaqapa, 
Aqıljannıñ aytqanınday, 
Qurbanbekke körindi. 
Qurbanbektey ğoş jigit, 
Üş bulaqtı qorıwğa, 
Ískenderdiñ bänt etken, 
Däwin kördi sol waqta. 
Attan tüsip jüredi. 
Atınıñ basın jetelep, 
Qaqrapqa jaqın keledi. 
«Söyletpey bunı atayın», —dep, 
Jayğa qolın saladı, 
Polat oqqa qol salıp. 
Jay bawırın toltırıp, 
«Aytqanıñ Aqıl sol ma?» dep, 
Qaq mañlaydan bayladı. 
Oq ötedi mañlaydan, 
Atqan oqqa şıdamay, 
Ísqenderdiñ Qaqrabı, 
Jılandayın tawlandı, 
«Azapqa meni salmağıl, 
Öltirip ket, batır», dep, 
Eñirenip, jılap qaladı. 
Üş bulaqqa keledi: 
Abıxayattan alıp, 
Abızamzemnen alıp, 
Abıpälekten alıp, 
Özini märt bekkem qılıp, 
Mindi attıñ beline, 
Şıqtı qızıl şöline, 
Jan-jağına qaradı, 
«Toqta!» degen bir dawıs, 
Ízinen onıñ jañğırdı. 
Atqa qamşı basadı, 
Qaşqan batır soñınan 
Qollarında sarı jay, 
Almas qılış oynatıp, 
Esabı joq, sanı joq, 
Sansız äsker quwadı. 
«Jaña jetti» degende, 
Qurbanbektey batırıñ, 
Qolğa şaştı aladı, 
Aqıljan bergen bul şaştı, 
Şaqmaq şağıp tütetip, 
Öz iymanın üyirip, 
«Dünyağa kelii boldım», dep 
Közin tastay jumadı.... 

Bir mähälleri Qurbanbek közin aşıp jan-jağına qaradı: özin qañırap turğan maydannıñ işinde kördi. Kiyatırğan jaw da joq, ya köringen jan da joq —qolındağı şiyşede Abıxayattıñ suwın kördi. «Bul suwdıñ ne qäsiyeti bar eken», dep batır bir urtladı: özi otız jasında edi on bes jaslardağısınday bolıp şığa keldi! Janındağı sänege qarasa — Aqıljan ayımnıñ janınan ketkeli, batırdıñ düzde jürgenine tört jıl ötip, besinşi jıl bolıptı. «Qaytadan Aqıljannıñ janına barsam, onıñ eri bolsam, sözimiz bir küni abaysız ketse, elime jibermey sırğıyalıq qılıp, ömirimdi sol jerde ötirer. Onıñday äzäzilden qaşqan qutılar, turğan tutılar. Qaşqanğa raxmet turğanğa nälet», — dep Qurbanbek batır joldı burıp, öz eline qaytpaq penen boldı. 
Endi sözdi Aqıljan ayımnan esitiñ. Aqıljan özinen bolğan balanıñ atın Ädilşa qoyıp edi. Ayım aqıllılıq etip, Qurşidşanı bir jasqa kelgende Sultan degen anasınan ayırıp aldı. «Ekewi birge ösip, bir-birine mehriban bolar, er jigit bolğan waqtında küş biriktirip jawğa birge atlanar, ekewi birge jurt alar, ögeylik arağa kelispes», dep Ädilşa menen Qurşidti birge bağıp, bes-altı jasına keltirgen edi. 
Aqıljan ayım bir küni qorra taslap qarasa — Qurbanbektiñ qaşıp baratırğanın kördi. «Mennen ol nege qaşadı eken?» dep periyzat kewline aldı. Eki balanıñ qolınan uslap» sizlerdi atañızdıñ aldınan alıp şığayın», — dep Aqıljan Qurbanbektiñ aldına jönedi. Tañ atqan waqtında ayttı: 
— Balalarım atañız jaqın kelip qaldı. Sizler ekewiñiz qol uslasıp, jılasıp, aldına bara beriñ, atañız sizlerdiñ aldıñızdan şığıp, «Kimniñ balasısızlar?» degende, «Qurbanbek batırdıñ balasımız. Atamızdıñ tiri bolsa—tirisin, ölgen bolsa—qäbirin tabarmız, dep sapar şegip baratırmız», deñ. Atañız sizlerdi quşaqlağan mähälinde men de tasadan şığaman. 
Eki balası tañ sähär waqta tawğa şığıp zarlanıp, ün tartıp kele berdi. Qurbanbek qarasa — altın aydarlı, gümis kekilli bes-altı jasar eki balanıñ jılap kiyatırğanın kördi. Otız jasqa kelgenşe perzent diydarın körmegen batır, balalardıñ zarına şıdamay, arzı-awhal sorap turğan jeri eken: 
Bendeniñ joq bul jollarda şarası, 
Artımda qaldı Barsa Kelmes qalası, 
Aytarsız ba sizler kimniñ balası? 
Kewilimde bar şilterlerdiñ säwbeti, 
Jaslığınan artqan kimniñ «miyneti»? 
Artımdadur marhum däwdiñ qalası, 
Aytarsız ba sizler kimniñ perzenti? 

Älemdi titireter märttiñ aybatı, 
Perzent bolar ğoş jigittiñ quwatı, 
Altın aydar, gümis kekil balalar, 
Aytarsız ba sizler kimniñ züriyatı? 

Bunnan keyin, balalardıñ kewilleri ezilip, asığıslıq penen atasına qarap ne aytıp turğan eken: 

«Arzımız esit bul maydanda, ağajan, 
«Ata» deyip boldı bawırımız qan, 
Biz körmedik atamızdıñ diydarın, 
Anamız atın sorasañ deydi Aqıljan. 
Atamız ketken Barsa Kelmes qalağa, 
Qublağahım, kabam izlep baramız, 
«Ata» deyip bizler qıldıq ıqtıqat, 
Bizdeylerdiñ qalay bolsın kewili şad?! 
Biz körmedik sol atanıñ diydarın, 
Ölgen bolsa qäbirin qılsaq ziyarat, 
Zarlanamız, «Qaldıq pa biz jetim?» dep, 
Qurşidşa—Ädilşa boldı biytaqat. 
Ata eken balasınıñ däwleti. 
Tuwılğannan bizler boldıq nämurat, 
«Atañman» dep aytağoysañ ne boldı?! 
Kewilimizdi eter ediñ, ağa, şad. 

Sonda Qurbanbek atınan tüsip balaların quşaqlap, köziniñ jası monşaqlap, özin tanıtıp, balalarına qarap mınanı aytıp turğan eken: 

Jer-aspandı titiretken aybatım, 
Sizler meniñ jalğanşıda ziynetim, 
«Jetimmen», dep jılay bermeñ, zarı-zar, 
Men bolarman — atañ, sizler — perzentim. 

«Perzent» deyip bawırım boldı meniñ qan, 
Ayralıq şerbeti qıldı sergizdan, 
Jetimsirep jılaysızlar zarı-zar, 
Jürme Aqıljanday anañız aman? 

Tar bolıp tur mağan jer menen aspan, 
Tiri me özi bul dünyada Aqıljan? 
«Ata» degen tilleriñnen aynalsın, 
Körsetiñ, eger bolsa saw-aman! 

Bul sözlerdi esitip, Aqıljan tasadan şıqtı. Batırdıñ moynınan quşaqlap, köziniñ jası monşaqlap, mawqın basıp bolğan soñ, periyzat ökpesin birme-bir ayta basladı: 
Balalardı körip boldı kewiliñ şad, 
Sağan qıldım ğoy jalğanşıda ıqtıqat, 
Nege meniñ ğärip kewlim qaldırdıñ? 
Seni netti mendey Aqıl periyzat? 

Balalardı körip boldıñ şahzada, 
Bügin tar kelipti sağan bul dünya! 
Dos-jan bilip süygil mendey yarıñdı, 
Ne sebepten mälel saldıñ arağa? 
Qayğırmadım sendey märtten janımdı, 
Qalqan boldım sağan kelgen bälege, 
Seni netti mendey Aqıl periyzat, 
Bağışladım ğoy sendey märtke tänimdi? 

Periyzat ayım bul sözdi tamam etkennen keyin, Qurbanbek batırda bir qıyal payda boldı: «Bul ayım menen şiyrin-şeker sözler menen söyleseyin, aq jüzinen posa alıp, qoynında rähätleneyin. Sonda ökpesi tarqalar». Sol qıyal menen Aqıljanğa bir juwap ayttı: 

Sürsem däwran qoyınıñızda dolanıp, 
Qalmas jüregimde zärredey ärman, 
Kewiliñ qalıp söyley berme, säwdigim, 
Qılğıl endi mendey märttiñ kewlin şad. 
Ökpe sözdi ayta berip bizlerge, 
Qılma endi mendey märtti nämurat. 

Aqıljan, ayımnıñ qähäri kelip, Qurbanbek batırğa qarap: 

Periyzatpan, aq jüzimde bardı qal, 
Jamalıma jeti ıqlım quwanar, 
«Atam» deyip şıqtı perzentleriñ, 
Aqılıñ bolsa sen olardan ibrat al. 

Atım meniñ jalğanşıda Aqıljan, 
Añlasañ dünya bolıpdur zindan: 
Atañız patşanıñ qolında särwan, 
Eneñiz bolıptı Qoylarğa şopan. 
Xalqıñız jüripti bolıp sergizdan, 
Xoş körer me däwranıñdı Jaratqan, 
Qoynımda jatqanşa, batır, dolanıp, 
Eliñdi azat qıl zalım qolınan! 
«Sen» dep pidä boldı meniñ bul janım, 
Märt bolsañ sen tökkil zalımnıñ qanın. 
Azat qılğıl barıp paytaxt eliñdi, 
Onnan soñ sürermiz arqayın däwran. 

Zar jılatıp kelgil zalım başını, 
Quzğın tartsın gewirlerdiñ laşını, 
Salğıl xalqıñ uşın barlıq küşiñdi. 
Arqayın sürermiz sonnan soñ däwran. 
Azat qılğıl — xalqıñ zalım qolında! 
Qayğırmağıl «qaldı», deyip, sen meni, 
Zalım menen sen sawaşqa kirgende, 
Balalarıñ ertip men de bararman. 

Här jaylardan xabar berer Aqıljan, 
Tulparıña endi mingil ğoş jigit, 
Toğız künde jetkeredi atıñız, 
Şeyirxan eline barğaysız aman,— 
dep bolıp soradı: 
—Äy batır, sen atıñdı on segiz jıl mingen ekenseñ, onıñ tulparlığın bilip pe ediñ? Qurbanbek batır: 
— Men atımnıñ tulparlığın bilmeymen, ayım — dedi. 
— Sen bilmeseñ, atıñnıñ tuyağın köter, men atıñnıñ tulparlığın körseteyin. (Qurbanbek attıñ tuyağınıñ astın qarasa qoldıñ ayasınday belgi bar eken). Şabısınıñ hiylesi mında batır: adamzat qanınan bir kese işse atıñ altı aylıq joldı altı künde alar, — dep Aqıljan ayım bir tolı keseni «Tarsan patşasınıñ qanı», dep jäniwardıñ awzına tuttı. At işip, silkinip, bes jaslıq süwretine endi, kökke qarap kisnedi. Aqıljan ayım mötirege suw salıp, şılbırdı eriniñ basına baylap, «Toğız kün degende atıñnıñ qoltığınan jiber sol suwdı», dep bir söz ayttı: 

—Aynalayın, Qurbanım, 
Qoşa narım, däwranım, 
Qalmas seniñ ärmanıñ. 
Bunnan barsaq qalmaqqa. 
Ayawsızdan batırım, 
Özim xabardar bolayın, 
Tökkil zalımlar qanın, 
At qarawın jetirmeseñ, 
Atıñ qılar nämurat. 
Qurbanbektey ğoş jigit, 
Mindi attın beline, 
Şıqtı qızıl şöline. 
Astındağı tulparğa, 
Sol waqtında «şüw», dedi, 
«Şüw», degende güwledi, 
Tolqısıp aqqan däryaday, 
Jüz toqsanlıq jorğaday, 
Tereñ, tereñ, tereñ say, 
Sıpsañ pitken qarağay — 
Tabanı tasqa taqıldap, 
Üzengisi saltıldap, 
Juldızday ağıp janıwar. 
Eziwligin qağadı, 
Qarğıp jazıq maydanda, 
Toğız kün tamam bolğanda, 
At bir jerge tüsedi, 
Bir şıraqtı aynalıp, 
Aqıljan aytqan waqtı bolıp, 
Tört tuyağın ol tirep, 
Haslan tulpar jürmedi. 

Tulparın baylap Qurbanbek qoltığınan Aqıljan bergen suwdı jiberip azlap dem aldı. Ornınan turıp qarasa — inisi Sultan batırdıñ, Şeyirxan menen urıs etken jeri eken. Batır tulparın minip, «Zalım qalmaqtıñ şähäri ornında bolsa barayın. Jawğa wayran salayın. Jılağan balaşağamdı, elim menen xalqımdı jawlasqan zalım qalmaqtan azat qılıp alayın», dep kiyatırsa, tawdıñ üstinde üş adamnıñ jäm bolıp otırğanın kördi. Batır hayran bolıp, «bular kimler häm ne uşın otırğan eken?» dep attıñ basın burdı. Bul ğäriplerdiñ biri atası Qara biy (tüye bağıp otırğan), biri — anası Geji sultan (qoy bağıp otırğan), biri bul ğäripler uşın janın pidä etip jürgen qatını — Mäliyka qubba edi. Mäliyka periyzat qayın atası menen qayın enesine, qalmaq patşasınıñ aldınan bir qolı urı bolıp, bir qolı qurı bolıp, här küni tamaq äkelip beretuğın edi. 
Mäliyka ayım er jigitti alıstan kördi de qayın atası menen qayın enesine qarap bir söz ayttı: 
—Alıstan köriner tağnıñ darası, 
Esimnen ketpeydi märttiñ qarası, 
Zar jılama «perzentim», dep qayın ata, 
Bügin tüsti bizge däwlet sayası. 
Körinedi Qara tawdıñ qawışı, 
Ğoş jigittiñ duşpanda qalmas namısı, 
Ayday bolğan arıslanıñdı kördiñ be? 
Qayın ata, ene bergil süyinşi. 

Sol waqıtta Qurbanbek batırdıñ ata-anasına jaqınlap özinen därek berip turğan jeri: 
— Qabıl bolar bendesiniñ köz jası, 
Ayralıqta bul pälektiñ gärdişi, 
Kördim, ata, bügin seniñ diydarıñ, 
Jalğanşıda ölmegeniñ jaqsıdı. 
Sen jılarsañ «jan balam» dep zarı-zar. 
Sennen artıq bizdi kimler qayğırar?! 
Esen-aman mine endi köristik, 
Kabam anam, sennen zıyat kimim bar?! 
Ha, solmasın mıñ gülimnen bir gülim, 
Şekerden mazalı söylegen tiliñ, 
Qıyametke diydar qalmay dünyada, 
Köriseyin, seniñ menen säwdigim. 

hämmesi menen körisip bolıp batır, «Aqıljannıñ aytqanınday-aq, atam tüyeniñ, ğärip anam qoydıñ keyninde, al Mäliyka atlı säwdigim xannıñ xızmetinde eken», dep suwıq demin aldı. Sonda Mäliyka bılay dedi: «Meniñ xızmetim — qalmaqtıñ patşasınıñ aldında päyekşilik etiw. Kiyiz qalpaq basımda, jeñi joq qılqa postın iynimde, muñlı küñ bolıp patşanıñ aldında bir neşe jıldan berli xızmet etip jürippen». Qurbanbek batır turıp ayttı: «Meniñ kelgenimdi patşağa ayt. Öz jämääti menen meniñ üstime kelsin! Patşanıñ üstine tutqıyıldan barğanım menmenlik bolar». 
Mäliyka ayım patşa sarayına jüre berdi. Quptan waqta patşanıñ aldına barıp päriyzat täjim qıldı. Patşa, «Här mezgil şaraptı namazlıgerge beretuğın ediñ. Bügin sonşa keşigip, quptanda berdiñ. Bul şarap endi mağan qonbaydı. Naz-naz etip qosıq aytıp ber mağan»,—dedi. Mäliyka ayım, «Qäwip-qäter küni qanday qosıq bolsın?» — dep patşağa Qurbanbektiñ aytqanların jetkerdi. Bul sözlerdi esitip, patşa şorşıp ornınan turdı, «Meniñ sen belli duşpanım ediñ, sonda da mağan jawdıñ kelgenin ayttıñ. Qurbanbegiñ märt eken — mende märtlik qılayın», — dep qolınan uslap, Mäliyka qubba periyzattı qaziynege kirgizip, basına — tajı, säwkele, üstine qamqadan hasıl kiyimler kiygizdi; qolına on altın jüzik salıp, beline almas qılıştı bayladı. Hiyle oyladı. Seyisxanadan minilmegen tulpardı şığardı. Qubbanı patşa tulpardıñ üstine qondırıp, sawırına qamşı bastı da qaladan şığarıp jiberdi. Mäliyka ayım sol aqşam adasıp ketti. 
Şeyirxan patşa lappa san mıñ qalmaq jäm qılıp, altı toptı süyretip, temir arba ğıyrattı şıyqıldatıp, «aq älem de, kök älem» bolıp Qurbanbektiñ üstine tañ sähär waqtında kelip qaldı. 
Bul mähälde batır uyqıda edi. Atası «Tur!» dedi — turmadı. Enesi «Tur!» dedi — qozğalmadı. Qalmaq dabıl qaqtı. Batır birden oyandı. Seskenip turıp qarasa — qalmaq qorşap alğan atı da joq, jaraq ta joq (atına jarağı bänt bolğan edi). Batır turıp zarlanıp, jalğız qalğanlığına, atınıñ joqlığına qıynalıp bir söz ayttı. 
—Jalğız bolğan jalğanşıda zar urar, 
Jalğızlıqtan mağan dünya boldı tar, 
Ümitiñdi üzbe mennen tulparım, 
Quray-qurray közleriñnen janıwar! 

Waqtım jetii ketti meniñ bähärim, 
Men jalğızban, kimge jeter aq-zarım?! 
Aqıl atlı sen säwdigim jähända, 
Endi körmek joqtı seniñ diydarıñ. 

Xalqım deyip qıldım özim ıqtıqat, 
Qolım qurı-duşpan közi boldı şad. 
Qaldım endi zalım qalmaq işinde, 
Meni jalğız taslap ketpe, ärebi at. 

Tilek qabıl qıldı sonda zuljalal! 
Tört tärepke qarap körse sol waqıt, 
Jetip keldi puwı şığıp, janıwar. 
Tulparınıñ mañlayınan sıypalap, 
Atqa mindi Qurbanbegiñ sol mähäl. 
Aybatınan serpiledi qalmaqlar, 
Közi qorıqqan burınnan-aq Şeyirxan. 
Sol mähäl tar körindi oğan keñ jähän. 
Oñ jağına qarap körse Qurbanbek, 
Qurşid penen Ädilxandı jetelep, 
Sälem berdi Sultan menen Aqıljan. 
Bulardı körip batırdıñ, 
Basınan ketti qayğı-därt, 
Qasında bir at jetelegen, 
Şawıp keldi sol mähäl, 
Mäliyka qubba periyzat. 
Üş qatını, eki birdey balası, 
Atlanadı altawı da qalmaqqa. 
Batır kirdi ğayratqa, 
Íşi ottay janadı, 
Qan qıladı qalanı. 
Zalım tuwğan qalmaqqa, 
«Alla»lap şawqım salğanda, 
Apır-topır boladı, 
Aqıljanday periyzat, 
Şiyrin jandı qıynadı. 
Qasiydanı qolğa alıp, 
Xannıñ «közin bayladı», 
Qolın onıñ bayladı, 
At aldına saladı. 
Köp qalmaqtıñ basına, 
Qara künler tuwadı. 
Patşa bende bolğan soñ, 
Qurbanbekke bağındı. 
Köp jığındı ayırıp, 
Sonda Sultan periyzat, 
Atın şawıp ketedi. 
Toğız joldıñ bäntine, 
Häpzamatta jetedi. 
Eki közi oyılğan. 
Toğız alqa boyında, 
Qayır sorap, tilengen, 
Maqsımğa jaqın baradı, 
Moynına şılbır saladı, — 
Süyrep ala jöneydi! 
Köpşilik sonda jäm boldı, 
Patşa menen Maqsım qızdıñ, 
Qamşı urıp basına, 
Jığındı üş aylandırıp aydadı. 
Eldiñ ayday jasları, 
Şeyirxanday zalımdı, 
Qara topqa bayladı... 
Maqsımğa gezek gelgende. 
Aqıl degen periyzat, 
Qumar közini jasladı, 
«Aytar sözim bar», deyip, 
Qurbanbektey batırdıñ, 
Qılışınan usladı. 
— Arzım esit, Qurbanbek. 
Noğay jurttıñ patşası, 
Zalım edi Alawşa, 
Paraxor boldı häkimiñ, 
Jalaxor boldı biyiñiz, 
Rehimsiz boldı bayıñız. 
Noğaylı degen elatta, 
Jetim uğlan, tul qatın, 
Olar da boldı iyesiz, 
Kambağal menen biyşara, 
Qul bolıp jürdi bayıña, 
«Bul patşanıñ basına, 
«Kelsin ülken bäle!» — dep, 
Adamlarıñ tiledi. 
Ğärip penen qäserdiñ, 
Jetim ösken balanıñ, 
Qul bolıp ösken eliñniñ, 
Tilegi qabıl bolğandı. 
Alawşa degen patşañdı, 
Şeyirxanday bul zalım, 
Sebep penen öltirgen. 
Jurtıñnıñ endi qalmaqqa, 
Bende bolıp qalğanı, 
Patşa menen iyşannıñ, 
Tüsinseñiz batırım, 
Peyli sebep bolğandı, 
Atañ degen ol sorlı, 
Molla menen iyşannıñ 
Aldawına inanıp, 
Seniñdeyin batırdı, 
Barsa Kelmeske jibergen. 
Jiberiwine sultanım, 
Jalğız ğana qarındasıñ, 
Maqsım qız sebep bolğandı. 
Em suwlardı äkeliwge, 
Barsa Kelmeske ketip. 
Sultan qızdı alğanıñ, 
Qurşidtay bala körgeniñ, 
Mendey qızdı alğanıñ, 
Ädildey bala körgeniñ, 
Oylap körsem bularğa, 
Maqsım qız sebep bolğandı, 
Ğarğadı onı qudayım! 
Jüre bersin ilayım, 
Eki közi gör bolıp! 
Aynalayın, Qurbanım, 
Öltirme sen Maqsımdı... 
Söytip söylep turğanda, 
Ötken iske şıdamay, 
Qurbanbektey batırdıñ, 
Qara biydey atası, 
Qılış penen saladı — 
Maqsım qız ölip qaladı! 
Qurbanbektey batırıñ, 
Ullı mayram toy berip, 
Xalıqtı şad etedi. 
Duşpanların mat qılıp, 
Jeti paytax qalada, 
Periyzat, bala-şağası, 
Jäm bolıp qawmı-qardaşı, 
Ölgenşe däwran süredi. 
Qurbanbektiñ däwirinde, 
Noğaylınıñ elinde, 
Hämme de jetti muratqa, 
Sizler häm jetiñ muratqa.