QALDI KÜLe

Boron-boron zamanda, şawlap torğan urmanda yäşägän, ti, ber äbey menän babay. Ularźıñ ös ulı bulğan. Babay xaywandar telen añlağan, qoştar źa unıñ ösön genä hayrağan, ti. Atlap ütkändä säskälär źä uğa honolop üśep kitä ikän. Bik qartayğas, ulandarın yanına saqırıp, täbiğätkä kürhätep, babay bılay tigän: «Vasıyat itep heźgä oşo maturlıqtı qaldıram. İñ qäźerle, iñ qimmätle qomartqı ul — täbiğät. Unıñ menän kileşep yäşähägeź, ısın bäxette tabırhığıź! Qalğanın aqıl, yöräk häm näfsegeź quşıwı buyınsa eşlägeź! Artaban yuldı üźegeźgä haylarğa tura kiler. Täbiğätte haqlağıź, qäźerlägeź!»

Uldarı atalarınıñ vasıyatına qolaq halmay ğına, üźźärensä tormoş kötöp alıp kitkän, ti. 

Täbiğät atalarına altın-kömöştö yällämäy birep torğanlıqtan, ulandar baylıqtıñ «tämen» belep üśkän. Ber köndö ular yer qaźıp, xazina eźlärgä totonğan. Ber-berehe menän yarışa-yarışa, bik tärän itep soqor qaźhalar źa, ber ni tabılmağan. Axırźa, xäldän tayıp, yoqlap kitkändär. İrtägähen soqorźo barıp qarahalar, unda yımıldap, küźźe sağıldırıp nimäler yata, ti. Olo ağaları, qoyaş nurźarına yemeldäp yatqan hıwźı altın-kömöş sağılıwılır, tip uylap, şunda yügergän. Sağıw nurźarźan huqırayğan ağaların qustıları tuqtata la almağan. Baylıq artınan sapqan berense ulanğa ni bulğandır, ber kem dä belmäy. Bälki, bögöngö köndä baylıq, tip, izgelekte lä kürmäy yügerewselär oşo keşeneñ toqomonandır?

Hıw tuqtamay, qalqqan-qalqqan da, küp yerźärźe baśıp alğan, ti. Ütä kürenmäle, bötä tereklekte üźenä yälep itkän hıwğa bötä yänlektär, qoştar ılıqqan. Hıw yänlektäre barlıqqa kilgän. Ağalı-qustılı oşo ojmaxta artaban tormoş kötkändär. Urtansı ulan xaywandarğa hunar itkän, balıq totqan, qoştarźı küpläp awlağan. Ağastarźı küp itep qırqıp, öyźär halğan.

Tege hıw, kütärelgändän-kütärelep, halğan öyźärźe yotop, yıyğan baylıqtarın hıw töbönä alıp torğan. Urtansı ulan, täbiğätkä asıwlanıp, yemerek öyźär urınına yañıların töźögän, xaywandarźı küberäk qırğan, ämmä bayıy almağan. Ä ber köndö qomhoź ağay bötönläygä yuğalğan.

Qayźa bulğandır, barı Xoźayğa bildäle. Bälki, näfsehen tıya almay, täbiğätte bısratıwsı, beyyek- beyyek öyźär haldırıwsı keşelär oşo urtansı ulan toqomonandır?

Ağaları yuğalıp bötkäs, iñ kese qustıları bıl yerźän yıraqqaraq küsep ultırğan. Unıñ täbiğätkä haqsıl qaraşına, här ber böjäktä nindäyźer möğjizä kürewyenä ağaları gel kölöp qarar bulğan.

İñ huñğı ulan ber üźe qalğas, hıwźıñ yıyılıp kül yahawına hoqlanıp bötä almağan, qoştar hayrawına tañ qalıp yar sitendä ultırırğa yaratqan. Qoyaştıñ yarźıñ ikense yağına barıp yatıwına ğäjäplängän. Täbiğät uğa kön dä nindäyźer seren asqan. Ağalarınan qasıp bötkän xaywandar yaylap kire kilgän, yuqqa sıqqan maturlıq yañınan tergeźelgän. İzge yöräge, saf uyźarı ösön täbiğät tä hıwźıñ taşıwın tuqtatqan. Ämmä, keşelekte iśkärtepme, här qırq yıl hayın oşo kül, taşıp, yarźarına kire qayta. Xalıq bıl külde «Qaldı küle» tip yörötä ikän. Bögön beźźeñ arala täbiğätte añlap, unıñ menän yaraşıp yäşägän yomart, izge küñelle keşelär, bälki, kese ulandıñ näśelenänder?!

Ural QOLOŞOV

Qaynaq: akbuzatr