Xuca Nasretdin mäzäkläre
Berençe bülek

XANNIÑ YaVIZLIĞINA CAVAP
Bervaqıt yavız xan salım cıyuçısınıñ eşen tikşerergä kereşkän. Anıñ xalıqtan salımnı az cıywın, kenägägä döres yazıp barmavın belgäç, xan bik yaman qotırınğan häm salım cıyuçısın isäp-xisap kenägälären aşap beterergä mäcbür itkän. Üzen törmägä yaptırğan. Şunnan son, xan salım cıyuçı itep Xuca Nasretdinnı bilgelägän.
Ber qadär vaqıt ütkäç, xan Xucanı da çaqırtqan häm "isäp-xisap kenägälären dä alıp kilsen", - dip ämer birgän. Xucanıñ, isäp-xisap eşlären kenägägä yazmıyça, yuqa ğına itep kölgä kümep peşergän töçe ikmäkkä yazğanın kürgäç, xannıñ, bik açwı kilgän:
- Sin närsägä yazğansıñ! Bezneñ, ildä käğaz’ yukmıni? - dip qıçqırğan.
- Dan bulsın xanğa, min sineñ açulanaçağıñnı häm miña da kenägälär aşataçağıñnı aldan uq belep tordım. Vöxetsezlekkä qarşı, min sineñ elekke salım cıyuçıñ kebek kenägälär aşıy almıym. Şunıñ öçen tiyeşle çaranı aldan uq kürep kildem, - digän Xuca.
 
 
BOZAU VAQITTA UQ
Berkönne xan:
- Minem yanğa Xuca Nasretdinnı cibäregez. Anıñ belän atqa menep beraz yarışıp alırbız, - digän. Xucağa bu xäbärne ireştergännär.
Xucanıñ ber qart ügeze bar ikän. Ul älege ügezne iärläp östenä atlanğan da xan çaqırğan cirgä kitkän. Caynalğanxalıq, Xucanıñ ügez belän kilüyen kürep, köleşä başlağan. Xan, Xucağa  qarap:
-Äy,   Xuca,   ni   öçen  sin   ügezgä   atlandıñ?   -   dip sorağan.
Xuca:
- Bu ügezneñ bozaw vaqıtta bik qızu çapqanın kürgänem bar ide, anı at ta qwıp citä almıy torğan ide, - digän.
 
XUCA OSTA ATUÇI
Yaz köne soldatlar atarğa öyränü öçen dalağa çıqqannar. Aqsaq Timer soldatlar belän bergä Xucanı da alıp çıqqan. Süz uñayında Xuca qayçandır üzeneñ yaxşı atwı turında äytkän. Timer, monı işetkäç, Xucağa cäyasennän atarğa quşqan.
Xuca, atarğa telämäsä dä, patşa quşqaç cäyasen tartıp uqnı atın cibärgän. Läkin uğınıñ çitkä taypılwın kürgäç, Xuca: "Suğış başlığı menä şuşılay ata torğan ide", - digän. Aña tağın ber uq birgännär, anısı da çitkä kitkän. Bu yulı Xuca: "Qala başlığı menä şuşılay ata torğan ide", - digän.
Öçençe uq kötmägändä tözägän cirgä barıp qadalğaç, ul, masayıp: "Xuca abzağız menä şuşılay ata", - digän.
 
XUCANIÑ AQTIQ SÜZe
Xan, Xucanıñ nikadär batır bulwın sınar oçen:
- Xäzer ük asığız! - dip boyırğan.
Palaçlar Xucanı söyräp asarğa alıp kilgännär. Xuca ber süz dä däşmägän.
- Sineñ aqtıq minutlarıñ citte. Soñğı süzeñne äytep qal,  - digän xan.
- Ber süzem dä yuk, barı keçkenä genä ber üteneçem bar.
- Nindi üteneç? - digän xan.
- Minem muyınıma qağılsalar, qıtığım kilä, bilemnän assınnar,  - digän Xuca.
 
XUCA HÄM PATŞA XATINI
Ber patşa üzeneñ xatının bik yarata ikän. Şunnan faydalanıp xatını däwlät eşlärenä qatnaşa torğan bulğan. Patşa tiräsendäge türälär bu xäldän niçek qotılu turında Xucağa möräcäğat’ itkännär. Xucanıñ aqıllı kiñäşennän soñ patşa xatını däwlät eşenä qatnaşa almıy başlağan. Patşa xatını bu eşneñ Xuca Nasretdin kiñäşe belän eşlänüyen sizgän häm Xucadan üç alırğa bulğan. İñ elek Xucanıñ xatının üz yağına awdarğan. Könnärneñ bersendä patşa    xatını   Xucanı    xatını    belän    parlap   qunaqqa çaqırğan.
Aşap-eçep, käyef-safa qorıp alğaç, Xucanıñ xatını irenä stenada elenep torğan iärne alıp birergä quşqan. Ul, patşa xatını belän aldan söyläşep quyu buyınça, Xucanı qızıq itmäkçe bulğan ikän. İyarne kitergäç, Xucanı iärlägän dä anıñ östenä menep atlanğan. Xuca, işäk kebek, aqıra-baqıra, tibeşä-tibeşä bülmä buylap çaba başlağan. Patşa, üzeneñ xatını belän bu qızıqlı küre¬neşne   işek   yarığınnan   qarap   torğan,   eçläre   qatqançı kölgännär.
Berazdan patşa belän xatını bülmägä kilep kergännär. Patşa: "Yä Xuca, bu ni eşläveñ sineñ?" - dip sorağan ikän, Xuca ber dä aptıramıyça bolay digän: "Bu xälne üz küzeñ belän kürüyeñ bik yaxşı buldı äle, padişahım. Min bit siña däwlät eşenä xatınıñnı qatnaştırma, xatın arqasında minem kebek tübänlekkä töşmä, dip gel äytep kiläm. Bez il başlığı tügel. Bez ni eşläsäk tä, annan beräwgä dä zarar kilmi. Ä menä sineñ xatınıñnıñ üzeñne iärläp, däwlät eşenä tıqşınwı, ay-hay!"
Xucanıñ bu süzlärennän soñ patşa idarä eşen sağraq alıp bara başlağan. Ä patşa xatını Xucadan üçen ala almağan.
 
PATŞA DA, ALLA DA BeR SÜZDÄ İKÄN
Bervaqıt Xuca patşanıñ käyefle çağına turı kilgän. Patşa: "Yä Xuca, minnän ni teliseñ, sora", - digän.
Xuca küp uylap tormıyça: "Ber qapçıq altın büläk itsägez, bez xatın, bala-çağalar belän qalğan ğomerebezne hiçber nujasız yaşäp qalır idek", - digän.
Patşa qazna başlığına qarap küz qısqan da äytelgän büläkne Xucağa birergä quşqan.
Xuca bik şatlanıp qapçıqnı söyräp qaytıp kitkän. Öyğa qaytqaç, xatınına: "Äy, qarçıq, siker, biye, şatlan. Xäzer bezneñ qazanıbız da, qaşıqlarıbız da gel maylı bulıp torır. Teliseñ ikän, könenä un külmäk almaştırıp ki. Kerşänneñ, sörmäneñ teläsäñ nindiyen sörten. Munçağa könenä biş-altı tapqır bara alasıñ - barısına da üzem aqça biräm. Yä, kil äle, mondağı baylıqnı bergäläp sanıyk. Yuğıysä min üzem genä sanap betererlek tügel ul", - digän. Qapçıqnı çişep qarasalar, altın urınına annan vaq taş kilep çıqqan.
Xuca bu xälgä şaqqatıp: "hay, mine patşa aldağan bulıp çığa bit", - digäk. Xatını açulanıp: "İ qartım, patşa altın biräme soñ, anı alladan sorarğa kiräk", - digäç, Xuca alladan yalvarıp-yalvarıp altın sorarğa totınğan. Kiç bulğan. Läkin ber qapçıq tügel, ber börtek altın birüçe dä bulmağan. Şunnan soñ Xuca, tavışım allağa işetelmi torğandır, dip tağın da qıçqırıbraq sorıy başlağan.
Kürşeseneñ moña bik eçe poşqan. Ul, öy tübäsenä menep, açıq täräzä aşa Xucağa taba ber kirpeç cibärgän.
Aldına närsäder kilep töşkänen işetkäç, Xuca xatı-nına tiz genä ut qabızırğa quşqan: "Alla bezgä altın cibärde", - di ikän.
Xatını şäm yandırıp kitergän. Xuca, aldında yatqan kirpeçne küren: "Yarıy äle alla turı bärä almıy ikän. Yuğıysä başıma eläkkän bulır ide", - dip uylap quyğan. Annarı xatınına qarap: "Kürdeñme, xatın, patşa da, alla da ber süzdä ikän",  - digän.
 
XUCANIÑ PATŞAĞA QAZ ALIP BARUI
Bervaqıt  Xuca  patşağa büläk  itep  qaz  alıp barğan. Yulda kilgändä büläkkä digän qaznıñ ber botın kimergän. Patşa, qaznıñ ber botı yuklığın kürgäç:
- Yä Xuca, ni eşeñ bu, ber botı kimerelgän qaz kiterep, sin mine mäsxärä itmäkçe bulasıñmı? - digän.
Xuca aptıramağan:
- Padişahım, xäzer bit qazlar ber genä ayaklı, - digän. - Işanmasağız, äydägez, qarıybız, - dip, patşanı täräzä yanına alıp kilgän. Vaqıt köz bulğanğa, işeğaldındağı qazlar ber ayakların kütärep basıp toralar ikän. Monı kürep Xuca:
- Kürdegezme,  padişahım,  çınnan da qazlar ber genä ayaklı bit, - digän dä üze yelmayğan. Şunnan patşa väzirlärenä äytkän:
- Barığız äle, xezmätçelärgä äytegez, şul qazlarnı tayak belän qusınnar, - digen.
Tayak belän quğaç, qazlar ike ayaklanıp kitkännär.
- Yä Xuca, qart başıñ belän patşanı aldamaqçı bulasıñ, - dip Xucanı açulana başlağan ikän, Xuca ber dä cavapqa aptırap qalmağan:
- Padişahım-soltanım! Tayak belän quğaç, ike ayaklan-ğan qazlarğa ğacäplänmägez, ägär dä sezneñ üzegezne tayak belän qusalar, sez ike ayaklanıp qına tügel, dürt ayaklanıp çabar idegez, - digän.
 
DÖYaDÄN DÄ ZUR TÜGeL
Şulay   bervaqıt   Aqsaq   Timerneñ   zurlığı,   köçlelege turında süz quzğalğaç, şähär başlığı äytkän:
- Bu  dön’yada  küpme  xannar  bulsa,   arada  iñ  zurısı Aqsaq Timer.
- Nindi   genä  zur  bulsa  da,   döyadän  dä  zur  tügel,   - digän  Xuca.
 
İKe İŞÄK YÖGe
Patşa üzeneñ väzire belän awğa çıqqan ikän. Kön esse bulğanlıqtan, ikese dä kiyemnären salıp xezmätçegä kütärtkännär. Bolarğa yulda Xuca Nasretdin oçrağan.
- Qara äle, Xuca äfände, bezneñ xezmätçebez nindi köçle! Ul cilkäsenä ber işäk yögen kütärep bara, - digän väzir Xucağa.
Xuca isä:
- Yuk, väzir äfände, artığraq. Xezmätçegez ike işäk yögen kütärgän,  - digän.
 
XUCA BÜLÄK ALĞAN
Patşa, Xucanıñ üzennän kölep yörüyen işetep, annan üç alırğa, anı mısqıl itärgä bulğan. Berkönne saray tiräsendäge türälären cıyıp Xucanı da çaqırtqan.
Xezmätçe väzirlärgä patşa büläklären tapşıra başlağan. Ul härkemneñ aldına törgäk quyıp çıqqan. Ä bu törgäklärdä matur-matur bäyräm kiyemnäre bulğan.
Xuca üzenä birelgän büläk-törgäkne açıp cibärsä, ni küze belän kürsen, patşa aña büläk itep işäk ıñğırçağı birgän bulğan. Monı kürep väzirlär köleşkännär. Ä Xucanıñ ber dä ise kitmägän, şatlanıp, yumartlığı öçen patşağa räxmät uqığan.  Väzirlärneñ berse:
- hay, bäxetsez Xuca, ni öçen şatlanasıñ? Bu qadär tübänlektän yelarğa tiyeş sin,  -  digän.
- Yalğışasıñ! "Ğalijänab patşanıñ sindä üçe bar",-  dip xalıq yukqa ğına söyläp yöri ikän. Çınlıqta isä patşa mine xörmät itä ikän. Yuğıysä ul, başqalarğa ğadi kiyem birep tä, miña üzeneñ bäyrämdä genä kiä torğan qıymmätle kiyemen büläk itmäs ide!  -  digän Xuca.
 
VÄZİRDÄN ÜÇ ALU
Patşa, ğadätençä, awğa çıqqanda Xuca Nasretdinnı da çaqırtqan. Auçılıq başlığı Xucağa doşman bulğan ikän. Şuña kürä ul Xucağa bik naçar at qaldırğan.
Auğa  çığıp  kitkännär.
Bu yulı aw bik uñışlı bulıp çıqqan. Bik küp qır käcäläre, çül büreläre, tölkelär, bursıqlar totılğan. Menä şatlanışıp qaytıp kilgändä, kötmägändä qara bolıt çığıp, bik qatı yañğır yava başlağan. Patşa häm anıñ väzirläre, xezmätkärläre yaxşı-yaxşı atlarğa atlanğan bulsalar da, qaytıp citkänçe çılanıp betkännär. Ä iñ artta qalğan Xuca Nasretdin, yañğır yava başlağaç ta, östendäge barlıq kiyemnären çişenep, bik äybätläp törgän dä astına salıp utırğan. Xucanıñ kiyemnärenä ber tamçı da su timägän. Atnı iltä kilgäç, awçılar başlığı, Xuca östendäge kiyemnärneñ qorılığın kürep:
- Yä Xuca, nigä sineñ östendäge kiyemnär qop-qorı, ä bezneñ kiyemnärebez çılanıp bette, -  digäç, Xuca älege başlıqqa:
- Miña atnıñ bik yaxşısı turı kilgän. Sez kürmiçä dä qaldığız, cil-davıl vaqıtında min sezne uzıp kittem dä qatı yañğır yava başlağançı öyemä qaytıp cittem. Şuña kürä kiyemnärem çılanmadı,  -  digän.
İkençe tapqır awğa çıqqanda awçılar başlığı, Xucanıñ süzlären xäterdä totıp, Xuca atlanğan atqa üze atlanıp çıqqan. Aunıñ uñışsız bulwı östenä, yañğır yava başlağan. Naçar at belän iñ artta qalğan awçılar başlığı qatı yañğırğa eläkkän häm suğa töşkän çebeş şikelle bik nıq çılanğan.
 
XUCA İŞÄKNe UQIRĞA ÖYRÄTKÄN
Bervaqıt patşağa bik şäp işäk büläk itkännär. Patşa sarayında ul işäkkä soqlanmağan keşe qalmağan, härberse anı maqtağan. Bu vaqıt Xuca Nasretdin da patşa sarayında ikän. Söylärgä aña çirat citkäç, ul patşağa bolay digän:
- Bu işäkneñ sälätlelege şulqadär zur ki, min anı uqırğa öyrätä alam. Bu eş öçen miña nibarı öç ay vaqıt kiräk bulaçaq,  -  digän.
Patşa, moña bik ğacäplänep:
- Yaxşı, ägär dä öç ay eçendä sin anı uqırğa öyrätsäñ, min siña meñ sum biräm. Ägär dä öyrätä almasañ, sine suğa batırtıp ütertäçäkmen, -  digän.
Qazna tarafınnan işäkne uqıtırğa birelgän aqçağa Xuca Nasretdin öç ay buyı räxätlänep kön itkän. Aylar ütkän, tikşerü köne kilep citkän. Älegä qadär küz kürmägän, qolaq işetmägän xikmätne qararğa dip, şähärdäge barlıq xalıq sarayğa cıyılğan. Xuca Nasretdin üzeneñ "uquçısın" tügäräkneñ urtasına alıp kerep, östäl yanına bäylägän dä işäkneñ borını töbenä genä ber qorän quyğan. Bar da tın qalğannar.
Şunda kötelmägän ber ğacäp eş bulğan: işäk qoränneñ tışın teşlägän dä açıp cibärgän. Üze kitapnıñ bite buyınça borının yörtä häm irennären selketä ikän. Şulay ber bitne uqıp betergäç, işäk ikençe bitne açqan häm "uqırğa" totınğan.
Barısı da utırğan urınnarında şaqqatıp qalğannar. Ä işäk haman üzeneñ "uqwın" dävam itkän...
Nihayat’, patşa tüzmägän, urınınnan torğan da:
- Xuca äfände, sin üz östeñä alğan burıçıñnı tulısı belän ütäp çıqqansıñ, işägem uqırğa öyrängän ikäng - digän dä Xucağa tağın meñ sum aqça birgän.
Xuca üz urınına utırğaç, añar ber’yulı dön’ya qadär soraw yawdıra başlağannar:
- Äytegez äle, Xuca, bu avır eşne sez niçek başqarıp çıqtığız?
- Anı uqıtqanda sez nindi yullar qullandığız?
- İşäkneñ yalqawlığı arqasında sezgä küp cäfa çigärgä turı kilmädeme?
Xuca Nasretdin nikter berni dä endäşmi ikän. Şulçaq mullalarnıñ iñ zurısı:
- Menä, cämäğat’, küräsezme qoränneñ izgelegen! Xätta añğıra xayvanğa da anıñ qodräte citä. Alla süzläre anı da buysındıra, -  digän.
Aña qarşı Xuca:
- Bu eş bik ğadi. Alla süzläreneñ monda ber tiyenlek tä yardäme timäde. Min kitap bitläre arasına solı saldım, işäk şunı aşadı,  -  digän.
 
XUCA İYaRGÄ ATLANĞAN
Patşa Xucağa:
- Menä şuşı atqa atlanıp, iäreñnän töşmiçä genä, Väzirne çaqırıp kiter, -  dip boyırğan.
Xuca: "Yaxşı", -  dip, atqa atlanıp, väzirneñ öyenä barıp qoyma aşa qarasa, anıñ baqçada ike qunaq belän pılaw aşap, küñel açıp utırğanın kürgän. Patşanıñ boyırığın istä totıp, Xuca tiz genä atınnan töşkän dä, iärgä atlanıp, väzir yanına kergän.
Väzir Xucanıñ qorı iärgä atlanıp kilüyen kürgäç, annan kölep:
- Bu ni eşeñ, Xuca? -  dip sorağan.
- Patşanıñ boyırığı şundıy ide, -  digän Xuca.
Väzir Xucağa,  pılaw aşarğa utır,  digäç, Xuca iärgä
atlanğan kileş kenä pılaw aşağan. Şunnan soñ ğına patşanıñ boyırığın väzirgä beldergän. Väzir Xucanı şeltäläp:
- Anı pılaw aşamas borın uq äytsäñ ni bula! Soñğa qalıp barğaç, patşa açulanır bit! -  digän.
Xuca aña:
- Patşa açulansa açulanır, aşalmıy qalğan pılaw açulanmasın, didem. Patşağa anıñ boyırığın bozmıyça sezgä belderüyemne üzeñ äyterseñ inde, -  digän.
 
PATŞANIÑ BÄYaSe
Berkön Xuca Nasretdin patşa belän munçağa kergän. Patşa Xucadan:
- Sineñçä, minem bäyam niçä sum torır? -  dip sorağan. Xuca:
- İlle sum tora, -  dip cavap birgäç, patşa açulanıp:
- Soñ bit minem bilemdäge kämärem genä dä ille sum tora! -  dip qıçqırğan.
Şunnan soñ Xuca:
- Min  dä  bit  ille  sum  bäyane   şul  kämäreñä  biräm, yuğıysä, sineñ üzeñneñ bäyañ suqır ber tiyen dä tormıy, - digän.
 
YÄ PATŞA, YÄ MİN
Xuca Nasretdin patşanıñ yaratqan işägen uqırğa-yazarğa öyrätergä kereşkän.
- Un yeldan soñ bu işäk bezneñ mulladan da aqıllıraq bulır, -  digän Xuca.
- Yaxşı-yaxşı, -  digän patşa. -  Min siña bu xezmäteñ öçen ayına yöz altın tülärmen. Ägär dä un yeldan soñ işäk uqıy belmäsä, başıñnı özderermen.
- Bir qulıñnı, -  digän Xuca.
Xucanıñ dusları aña:
- Sin nişlädeñ? Ber dä yukqa hälaq bulasıñ bit. İşäkneñ uqırğa-yazarğa öyrängänen qayda kürgäneñ bar? -  digännär.
- Axmaqlar! -  dip kölgän Nasretdin. -  Ay sayın yöz altın, şunıñ östenä xucalığıñda menä digän işäk. Ul küplärneñ töşenä dä kermi bit. Minem başım äräm bula dip ber dä qayğırmağız.. Un yel eçendä yä patşa, yä min, yä işäk -  öçebezneñ berebez ülgän bulır, -  digän.
 
BeReNÇe AÑĞIRA
Bervaqıt säwdägärlär patşağa yaxşı yurtaq atlar kitergännär. Bu atlar patşağa bik oşağaç, alarnı ul satıp alğan da, säwdägärlärgä tağın da ike yöz meñ sum aqça birep, tağın şulxätle yurtaq atlar kiterergä quşqan. Ä säwdägärlär, aqçanı alğaç, patşağa başların iyep, eçtän genä köleşep, çığıp kitkännär. Moña bik küp vaqıt ütkän, inde säwdägärlär kire kilmägäç, patşa Xucanı çaqırtıp alğan da aña:
- Sin, aqıllılarnıñ aqıllısı! Miña ilemdäge barlıq añğıra keşelärneñ isemnären yazıp birsäñçe, -  digän.
Xuca, ozaq uylap tormıyça, eçtän kölep:
- Min inde, padişahım anı yazdım da, -  digän.
Patşa, moña şaqqatıp:
- Şulay uq tizme? Alaysa, şunı äyt sin miña, bezdä berençe añğıra kem bula soñ? -  dip sorağan.
- Sin üzeñ bulasıñ, padişahım, -  digän Xuca. Patşanıñ moña açwı kilep, Xucadan:
- Nigä min bulıym, di? -  dip sorağaç, Xuca aña:
- Säwdägärlärdän ber närsä almıyça, alarğa ike yöz meñ sum aqça birep cibärdeñ, şulay tügelme?
- Şulay, -  digän patşa.
- Alar siña atlar kiterer dip uylıysıñmı? -  dip sorağan Xuja.
- Ä kitersälär ni eşlärseñ? -  digen patşa.
- Kiterälär ikän, ul çağında min bu isemlektän sineñ isemeñne sızıp taşlayaçaqmın da säwdägärlärneñ isemnären yazaçaqmın, -  digän Xuca.
 
ŞÄHÄR BAŞLIĞI HÄM XUCA
Borın zamanda ber bik usal şähär başlığı bulğan. Ul üzeneñ qatı xökeme belän şähär xalqın bik ğazaplağan. Bu keşe ber könne Xuca Nasretdinnı çaqırğan da:
- Min sine yaxşı awçı dip işettem, Xuca. Sin aw etlären dä yaxşı tanıysıñ ikän. Miña bik yaxşı yögerek et tabıp kiter, anıñ ciñellege -  cil kebek, ä gäwdäse -  uq kebek neçkä bulsın, -  digän.
İkençe könne Xuca bu keşegä bik ywan, köçkä-köçkä genä atlap yöri torğan ber et alıp kilgän.
- Sin närsä, minnän kölmäkçe bulasıñmı? Min siña ciñel, yögerek et kiterergä quştım bit, -  dip açulanğan şähär başlığı.
-  Borçılma. Sineñ qulda bu et ber atnadan mamıqtan ciñel, tal çıbığınnan neçkä bulıp qalır, -  digän Xuca.
 
QAZ HÄM XUCA
Ber kiçne, Xuca üzeneñ dustı belän eştän qaytıp kilgändä, mulla öyeneñ çardağında elenep torğan qaznı kürgännär häm basqıç quyıp anı alırğa mataşqanda, alarnı pristav kürep:
- Sez monda närsä eşlisez? -  dip sorağan.
Xuca aña serne beldermäskä teläp:
- Menä bäyräm xörmätenä mullanıñ çardağına ber qaz elep qaldırırğa buldıq, -  digän.
Pristav moña ğacäplänep:
- Äfände, tuqtağız äle, irtägä xätle sezneñ qazığıznı qaraqlar urlap kitüye bar bit. Minemçä, töngä qarşı qaz qaldıru kiräkmäs ide, -  digän.
Xuca, pristavnıñ mondıy cılı süzen işetkäç, dustına qarap:
- Çınlap ta, töngä qarşı nigä bez bu qaznı monda qaldırabız äle? Xäzer alıp qaytıyk ta, irtägä kitererbez, -  dip, mullanıñ qazın alıp kitkännär.
 
MİNe TIÑLAMAS UL
Xuca şähär başlığı belän açulı bulğan ikän. Könnärneñ berendä şähär başlığı ülep kitkäç, Xucağa äytkännär:
- Yä äfände, bezgä kilep märxümgä cenaza uqısana!
Xuca riza bulmağan:
- Yuk iñde, sez başqa ber keşedän uqıtığız, märxüm miña doşman ide, mine tıñlamas ul, -  digän.
 
KeM QANÄĞAT’
Berzaman Xuca Nasretdin şundıy iğlan birgän: "Kem dä kem baylığına qanäğat’-riza ikänlegen miña kilep iğlan itsä,  şuñarğa işägemne büläkkä biräm",  -  digän.
Bu xäbärne ğubernatorğa citkerälär. Ul Xuca yanına kilä dä:
- Yaqın tirädä minnän bay, baylığına qanäğat’ keşe yuk.  Şulay bulğaç, işäk mineke, -  di.
- Ğafu it, -  dip cavap birä Xuca Nasretdin. -  Baylığıña tulısınça razi bulsañ, keşe işägen alırğa kilmäs ideñ.
 
APTIRAP QALMAĞAN
Qazıy beräwne xökem itkändä, Xucanı şahit itep çaqırğannar. Xucadan soraw alu vaqıtı citkäç, ğayıplänüçe keşe möräcäğat’ itep:
- Qazıy äfände! Bu keşene şahit itep qabul itmägez, çönki anıñ citärlek malı bula torıp ta, xacğa barudan qaçıp yöri,  -  digän.
- Bu keşe yalğan söyli, -  digän Xuca qazıyğa. -  Minem xacda bulğanım bar.
Qazıy, monıñ döresme ikänen belmäkçe bulıp:
- Yaxşı, ägär dä xacda bulğansız ikän, äytegez äle, Zämzäm swı qoyısı qaysı cirdä qazılğan? -  dip sorağan.
- Min xacğa barğanda, ber törkem ğaräplär, zämzäm swı qoyısın qayda qazıyk ikän dip, uñaylı urın ezläp kenä yörilär ide äle,  -  dip cavap qaytarğan Xuca.
 
NÄRSÄSeN YuĞALTSIN
Xucağa:
- Sineñ kürşeñdäge qazıy aqılınnan yazğan, -  dip äytkännär. Xuca uyğa qalğan. Tege keşelär:
- Nigä alay uyğa qaldıñ,  Xuca? -  dip sorağannar.
Xuca alarğa:
- Minem kürşedäge qazıy  tumıştan  uq aqılsız  ide, ul  närsäsennän yazdı ikän? Şul turıda uylıym,  -  digän.
 
İŞÄK QAZIY BULĞAN
Berkönne Xuca işägen yuğaltqan. Ezläp yörgändä ber keşene oçratıp:
- Äfändem, minem işägemne kürmädeñme? -  dip sorağaç, tege keşe:
- Min anı kürşe şähärdä qazıy bulğan dip işettem, - digän.
Xuca:
- Bulır, bulır, çönki şäkertlärgä däres birgändä qolaqların torğızıp bik ixlas belän tıñlıy, -  digän.
 
XUCA NİÇeK QAZIY BULĞAN
Bervaqıt ike kürşeneñ öyläre arasında ber et kilep, pıçratıp kitkän bulğan. Şunnan älege ike kürşe üzara ğawğalaşa başlağannar. Berse:
- Ul sineñ öyeñä yaqın, sin tazart, -  digän.
İkençese:
- Sineñ öyeñä yaqınraq, sin tazart, -  di torğaç, döreslekne belü öçen, ikese dä qazıyğa barırğa bulğannar.
„ Qazıyğa barsalar, Xuca Nasretdin da qazıy yanında utıra ikän. Qazıy bu ike keşeneñ däğvasın tıñlağan da Xucağa qarap:
- Xuca äfände,  bolarnıñ däğvaların sin qara inde, - digän. Xuca kilüçe keşelärdän:
- Et pıçratıp kitkän uram -  ul härkem yöri torğan olı uram tügelme? -  dip sorağan.
Tege keşelär:
- Äyye, döres, zur uram, -  dip cavap birgännär.
Şunnan soñ Xuca:
- Et pıçratqan uram cämäğat’çelek yöri torğan uram bulğanğa kürä, anı qazıy üze tazartırğa tiyeş, -  dip xökem itkän.
 
XATA ÇÜLMÄKTÄ
Borın zamanda Xucanıñ sud’yada ber eşe bulğan ikän. Rişvät alırğa yaratuçı sud’ya Xucanıñ eşen aylar buyına suzğan.   Xuca   rişvät  birmiçä  eşneñ  barıp  çıqmayaçağın sizgäç, zur ber çülmäk satıp alğan da, aña yomşaq aq balçıq tutırıp, östenä genä atlanmay salıp, sud’yağa barğan. Maynı kürgäç sud’yanıñ küzläre yaltırap kitkän häm, şunda uq kiräkle yazularnı yazıp, Xucanı xörmätläp ozatqan.
Sud’ya maynı ikençe ber savıtqa buşata başlağaç, ni kürsen, çülmäktä aq balçıq.
Sud’yanıñ bik açwı kilgän häm Xucanı çaqırırğa keşe cibärgän. Xuca kilgäç:
- Xuca äfände, min yazğan tege yazularnı bir äle, anda ber xata kitkän, tözätik, -  digän.
Xuca yelmaya töşep:
- Sud’ya äfände, mäşäqat’länmägez! Min ul käğaz’lärne qaradım, anda bernindi dä xata yuk, xata min birgän maylı çülmäktäder, -  digän.
 
XUCA -  ŞAHİT
Bervaqıt Xucanı yalğan şahitlıqqa yallap: "Xuca äfände, qara anı, qazıy aldına barğaç, "boday" dip äyterseñ", -  digännär.
Läkin qazıy Xucadan sorağaç, Xuca "arpa" dip äytkän. Şikayat’ itüçe:
- Äy Xuca, yalğış äytäseñ, boday ide bit, -  digäç, Xuca:
- Hay axmaq, yalğan şahitqa "boday" dip äytsä ni dä, "arpa" dip äytsä ni, barıber tügelmeni? -  dip cavap birgän.
 
XUCA NASReTDİN HÄM BAY
Bervaqıt Xuca  Nasretdin, ber bay belän  öyenä  qaytıp barğanda, bay 99 sum aqça tapqan. Xuca bayğa:
- Taşla anı, 100 sumğa da tulmağaç, nigä alırğa. Min 100 sumğa ber genä tiyen tulmasa da almas idem, -  digän.
İkençe könne bay, Xucanı sınaw öçen, ber yançıqqa 99 sum aqça salıp, Xucanıñ işeğaldına taşlağan. Üze yaşerenep Xucanı küzätep torğan. Xuca öyennän çıqqan da, yançıq belän aqçanı alıp, sanap kesäsenä salğan. Bay monı kürep:
- Xuca äfände, nigä alasıñ, aqça 100 sumğa tulmıy bit! -  digän.
Xuca kesäsendäge yançıqnı yañadan qulına alıp äyländergäläp qarağan da:
- Aqçası 99 sum bulsa, yançığı ber sum tora, -  dip kitep barğan.
 
ZÄYTÜNe ÖSTÄL ASTINDA
Xuca Nasretdin ber baynıñ öyenä kergän. Bay bu vaqıtta zäytün mayı aşap utıra ikän. Xucanı kürgäç, maynı tiz genä östäl astına yaşerep quyğan.
- Yä, Xuca, -  digän bay. -  Äydä ber qorän uqıp cibär äle,  -  digän. Xuca şunda uqıp ta cibärgän:
- Väätdini, vaturi, siña...
- Tuqta, Xuca, yalğıştıñ, -  di bay. -  Väzäytüni digänen qaya quyasıñ?
Xuca ber dä aptırap tormıyça:
- Zäytüne änä anda, östäl astında, -  di.
Bay qızarına, bürtenä dä yaşerelgän maynı östäl östenä çığarıp quya.
 
XUCA CİMeŞ BAQÇASINDA
Könnärdän ber könne Xuca Nasretdin, basqıç alıp, ber baynıñ baqçasına kergän. Cimeş cıyam dip torğanda ğına, baqça xucası kilep çıqqan häm Xucağa:
- Sin kem? -  digän.
Aña qarşı Xuca:
- Sin üzeñ kem? -  digän. Tege üzeneñ şuşı baqçamın iäse ikänlegen äytkän. Xuca da aptırap tormıyça:
- Min dä şuşı basqıçnıñ iäse,  -     digän.
Baqça iäse:
- Sin basqıç iäse bulsañ, minem baqçamda nişläp yöriseñ? -  dip sorağan ikän, moña Xuca: "Basqıç satam", -  digän. Baqça iäse Xuca Nasretdinğa: "hay, axmaq, basqıçnı bazarda satalar, keşe baqçasında satmıylar", - digäç, Xuca da yuğalıp qalmağan: "hay, nadan, bu şähärdä bilgelängän basqıç bazarı yuk, şuña kürä min basqıçımnı teläsä qayda satarmın", -  dip, basqıçın kütärep baqçadan çığıp kitkän.
 
XUCA QARA DİÑGeZNe EÇeP BeTeRMÄKÇe BULĞAN
Bervaqıt ber bay: "Qara diñgezne eçep betergän keşegä yöz altın biräm", -  dip, böten cirgä xäbär taratqan.
Xuca monı işetkän dä şul minutta uq bayğa kilgän häm:
- Üzem eçep beteräm, -  digän.
Bilgelängän könne Xucanıñ Qara diñgezne eçep beterüyen qararğa bik küp xalıq cıynalğan.
- Min äzer, -  digän Xuca bayğa.
- Alaysa, kereş, -  digän bay.
- Sin bit bilgelängän şartnı ütämiseñ. Başta sin diñgezgä qoya torğan yelğalarnı tuqtat, çönki min diñgezne genä eçep beterüne üz östemä aldım, -  digän Xuca bayğa.
Bu şartnı üti almağanğa kürä, bayğa kesäsendäge altınnarnı buşatıp, Xucağa birergä turı kilgän.
 
AŞA,ÇAPANIM, AŞA
Bervaqıt Xuca Nasretdin çit ber şähärgä barğaç tuyğa oçrağan. Tuy mäclesendä baylar Xucağa işek töbennän genä urın birgännär häm, Xucanıñ kiyeme naçar bulğanğa kürä, aña aş-sunıñ da baylardan qalğanı ğına eläkkän.
İkençe könne Xuca ber keşedän yaxşı çapan-çalma alıp kiyengän dä yañadan tuy mäclesenä barğan. Xucanı bu yulı türgä utırtqannar. Tabın yanında Xuca çapanınıñ ciñenä pılaw tutıra häm:
 
- Aşa, çapanım, aşa. Pılavı bik tämle, -  dip söylänä ikän.
Monı kürgän keşelär, ğacäplänep, Xucağa soraw birgännär:
- Yä Xuca äfände, ni eşeñ bu? Nigä sin pılawnı ciñeñä tutırasıñ? -  digännär.
Xuca:
- Sez bit keşeneñ üzennän bigräk, kiyemenä qarap xörmät igäsez. Menä şuña kürä çapanımnı sıylıym, -  digän.
 
XUCA BAYNI NİÇeK ALDAĞAN
Berkönne Xuca Nasretdin kürşesendäge bayğa taba sorarğa kergän.
- Bay äfände, sin miña ber öç köngä faydalanıp toru öçen taba birep torçı, -  digän.
- Vaqıtında kertsäñ, alırsıñ, -  digän bay.
Öç kön uzğaç,  bay Xucağa tabasın sorap kergän.  Xuca baynıñ zur tabası eçenä ber keçkeno genä taba salıp birgän. Bay Xucağa:
- Yä Xuca, min siña ber genä taba birgän idem, ä sin miña ike taba biräseñ, ni öçen alay? -  dip sorağan.
Xuca ber dä aptıramıyça, yelmayıp qına:
- Bay äfände, sin aña ber dä aptırama, sineñ tabañ bwaz bulğan ikän, miña kilgäç tä balaladı, -  digän.
Bay ike tabanı da alıp qaytıp kitkän. Berniçä könnän soñ, Xuca bayğa tağın kergän dä bu yulı zur qazan sorağan. Bay, öç kön faydalanıp torırğa dip, zur qazanın birep çığarğan.
Öç kön uzğaç, bay qazanın sorap Xucağa kilgän.
Xuca inde bu yulı:
- Bay äfände, bik zur qayğı, qazanıñ ülde bit, bik qartayğaya bulsa kiräk, -  digän.
Bay bik açulanıp:
- hi nadan, qazannıñ ülgänen qayda kürgäneñ bar?! - dip qıçqırına başlağaç, Xuca:
- hay axmaq, tabanıñ, balalavına ışanğaç, qazannıñ ülüyenä dä ışan inde,  -  digän.
 
XUCA NÄRSÄ TURINDA UYLIY
Ber bay üzeneñ yalçısı Xuca belän qalağa kilgän. Anda qaraqlarnıñ kön sayın närsä bulsa da urlawları turında işetkän. Bay qurqwınnan Xucağa yoqlamasqa, atın qaravıllarğa quşqan.
- Yarar, bayım! -  digän Xuca.
Bay ber säğat’ çaması yoqlağaç, küzen açıp, xucadan:
- Yoqlamıysıñmı? -  dip sorağan. Xuca:
- Yuk, bayım, yoqlamıym, -  dip cavap qaytarğan.
- Ä ni turında uylıysıñ soñ?
- Niçek itep allahe täğalä cirne suğa sıydırğan, ä ni yeçen ul cir suda batmıy? Menä şul xaqta uylıym, - digän Xuca.
Bay tağın da yoqığa kitkän, ä tön urtalarında yoqısınnan uyanıp yalçısınnan:
- Äy, Xuca, yoqlamıysıñmı? -  dip sorağan.
- Yuk, bayım, yoqlamıym.
- haman uylıysıñmı?
- Uylıym, bayım.
- Närsä turında uylıysıñ?
- Menä allahe täğalä cirne kük belän qaplağan, ä berqayda da teräk quymağan, niçek itep cir östendä kük tora ikän, dim? Şul xaqta uylıym.
Ä tañ atar aldınnan bay yoqısınnan uyanğan da Xucadan kölep:
- Yä, xäzer ni turında uylıysıñ? -  dip sorağan.
- Menä sezneñ atığıznı urlap kitkännär, xäzer atnıñ iären qaysıbız kütärep alıp qaytır ikän? Şul xaqta uylap utıram,  -  dip cavap qaytarğan Xuca.
 
XUCA DÖReS EŞLÄGÄN
Xuca bazardan qaytışlıy ber yançıq aqça tapqan. Anı yuğarı kütärep:
- Kem aqça yuğalttı? -  dip qıçqırğan. Xalıq arasınnan ber yarlı çığıp: "Bu aqça mineke!" -  digän. Ä ikençe ber bay alğa çığıp: "Yuk, bu yançıq mineke!" -
digän.
Xuca, bayğa qarap:
-  Döresen äyt, bu yançıq çınnan da sinekeme? -  dip sorağan.
Bay, mondıy sorawğa bik şatlanıp:
- Döresen äytäm, Xuca, yançıq mineke, -  digän. Xuca, yarlı belän bayğa qarap:
- Alaysa, mä, bay, al! Yançıq sineke, aqça yarlınıqı, -  dip bayğa yançıqnı, yarlığa aqçanı birep cibärgän.
 
İŞÄK ÖSTeNDÄ
Xuca işägenä atlanıp bazarğa kitep barğanda anıñ artınnan at mengän ber bay kilep citkän. Ul, Xucanı xurlamaqçı bulıp:
- Yä, işäk östendä baru niçek, äybätme? -  dip sorağan.
- Atqa atlanğan işäkkä qarağanda, aqıllı baş bulıp, işäkkä atlanıp yörü küñelleräk, -  dip cavap qaytarğan Xuca.
 
"SİNNÄN DÄ, ALLADAN DA QOTILIRMIN"
Açlıq yelnı Xuca kürşesendäge bayğa kerep yalvarğan:
- Yä kürşe, sin bay keşe. Minem ğailäm açlıqtan tilmerä. Sin bezgä aşarğa berär närsä birep tor.
Xucağa bay bernärsä dä birmägän. Şunnan soñ Xuca kürşeseneñ kötüye qaytqanın saqlap torğan da ber sarığın totıp suyğan.
Bay, sarığın ezläp kergändä, Xuca bala-çağaları belän pılaw    aşap    utıra    ikän. Läkin Xuca sarıq suywın tanımağan. Şunnan soñ bay Xucağa:
- Tege dön’yada siña alla qarşında da cavap birergä turı kiler. Minem sarığım kilep çığar da: "Mine Xuca urladı", -  diär. Keşe malın urlağan öçen alla sine tämuğqa kerter, -  digän.
Xuca da aptırap qalmağan:
- Ägär dä tege dön’yada sineñ sarığıñ kilep, mine Xuca urladı, disä, min anı şunda uq totıp alırmın da sineñ kötüyeñä cibärermen. Şulay itep min sinnän dä, alladan da qotılırmın, -  digän.
 
PILAU ARTINNAN ĞINA
Säyaxät itep yörgändä Xuca küptänge ber beleş bayına qunarğa kergän.
Bay üzeneñ qaderle qunağına urınnı niçek tä yaxşıraq itep cäyargä tırışıp ığı-zığı kilep yöri ikän. Ä yuldan açığıp kilgän Xuca Nasretdin qayçan aşarğa birerlär ikän inde dip kötkän.
- Xörmätle Xuca, çäy eçärgä telämiseñme? -  dip sorağan bay.
Xuca Nasretdinnıñ bik açwı kilep:
- Min çäyne pılaw artınnan ğına eçärgä öyrängän şul, -  digän.
 
TÖBeNDÄ YuKMI
Xuca Nasretdin bik saran bayğa xezmätçe bulıp kergän. Bay köndezge aşqa burda sıman ber närsä birgän. Anda berniçä kişer sıman närsädän başqa berni dä yuk ikän. Xuca Nasretdin urınınnan torğan da çişenä başlağan.
- Närsä eşlärgä cıyınasıñ sin, dus keşe? -  dip ğacäplängän bay.
- Qomaçawlama äle. Min tabaqqa çumıp qaramaqçı bulam. Anıñ töbendä berär kisäk it yuk mikän? -  digän Xuca.
 
ZUR AYIRMA YuK
Xuca Nasretdin xezmätçe bulıp torğan bay zarlana ikän:
- İñ äybäten genä saylap un pot boday orlığın qışqa dip çoqırğa kümep quyğan idem. Qarasam, orlığım xarap bulğan, barısın da tıçqannar aşap betergän.
- Minem dä sinnän kötärgä alıp torğan bodayım xarap bulğan. Tik minekendä az ğına bulsa da ayırma bar.
- Nindi ayırma bar? -  dip sorağan bay.
- Sineñ orlığıñnı tıçqannar aşap betergän bulsa, mineken balalar aşap betergän, -  digän Xuca.
 
İŞÄKLÄR BAŞLIĞI
Xuca patşa yanında söyläşep utırğan vaqıtta, patşa-nıñ väzire kerep: "Yä ğalicänab, sezneñ Xuca Nasretdin äfönde turındağı uqazığıznı xäzer aña tapşırırğa mömkinme?" -  dip sorağan. Patşa röxsät itkän. Xuca, üzenä birelgän käğaz’ törgäkne sütep, uqaznı uqığan. Anda Xucanıñ işäklär başlığı itep bilgelänüye turında yazılğan bulğan. Eşkä bilgelängän çinovniklar ğadäte buyınça, Xuca patşa imzası östenä suğılğan möherne küzenä quyıp alğan. Annarı uqaznı tübätäye astına salıp quyğan da urınınnan torğan häm öç tapqır iyelep patşanı sälamlägän. Şunnan soñ Xuca patşadan yuğarıraq urınğa barıp utırğan. Patşa ğacäplänep:
- Yä Xuca, sin yaña eşeñnän bik qanäğat’ kürenäseñ, tik ber närsäne genä añlıy almıym -  nik sin minnän yuğarıraq cirgä barıp utırdıñ? -  digäç, Xuca:
- Sin qul quyğan uqaz buyınça, minem sinnän yuğarıraq utırırğa xaqım bar, -  dip cavap qaytarğan. Xucanıñ bu süzennän soñ patşa yarsıp: "Xuca äfände, sin tupas qına  tügel, oyatsız da ikänseñ. Belmim, sin üzeñä berketelgän işäktän ber adım yeraq torasıñmı ikän? -  dip qıçqırğan.
Xuca, bik tiz genä urınınnan sikerep torıp, patşa belön üze utırğan aranı ülçägän dä:
 
QIRIQ BeReNÇe SARIQ HÄM TAPQIR KÖTÜÇe
Ber bay Xucanı kötüçe itep yallağan häm qırıq ber baş sarığın añar tapşırğan. Xuca sarıqlarnı cäy buyın, kötkän dä bersen suyıp aşağan. Ä soñınnan inde sarıqlarnıñ bersen dä bayğa qaytarmasqa bulğan.
"Barıber alar döres yul belän tabılğan mal tügel", -dip uylağan Xuca.
Nasretdin suyıp aşağan sarıq tiresen yabınğan da bayğa, kitkän.
Bay añardan:
- Yä, minem sarıqlarım niçek, isän-sawlarmı? -  dip sorağan.
- Bäxetsezlekkä oçradım, qırıq sarığığıznıñ barısın da yaşen suqtı, -  digän Xuca.
- Äy alla, isän qalğan qırıq berençese qayda soñ? -digän bay.
- Anısınıñ tiresen cilkämä salıp alıp kildem bit ällä şunı da kürmiseñme? -  digän Xuca.
 
BAY BeLÄN BÄXÄSLÄŞÜ
Könnärneñ berendä Xuca Nasretdinğa ber bay:
- Xuca äfände, äydä bäxäsläşik äle, sin mine aldıy alırsıñmı ikän? -  digän.
- Äydä, -  dip kileşkän Xuca, -  ägär aldıy alsam närsä birerseñ soñ? -  digän.
Bay äytkän:
- Yöz çiklävek satıp alam, sin mine aldıy alsañ, alar siña bulır, aldıy almasañ, çikläveklärneñ bäyasen sin tülärseñ, -  digän. Xuca riza bulğan. Bay çiklävek öçen aqça tülägän dä Xuca çikläveklärne üz kesäsenä alıp salğan
Annan, bayğa: "Öydän aqça alıp kilim äle", -  digän dä yögerep öyenä qaytıp kitkän. Bay Xucanı kötä dä kötä ikän. Ber säğat’ kötkän, ike säğat’ ütkän, öç säğat’ uzğan, ä Xuca yuk ta yuk. Kötä-ketä kiç tä citkän. İrtägesen Xuca oçrağaç bay:
- Yä, qayçan aldaşabız inde? -  dip sorağan.
Xuca:
- Yöz çiklävek öçen ike qat aldaşmıylar, kiçä ber tapqır aldadım bit inde, çikläveklär mineke, -  digen dä kitep barğan.
 
XUCA NASReTDİNNIÑ BeReNÇe ÜLeMe
Kürşesendäge bayğa Xuca Nasretdin şaqtıy burıçlı ikän. Menä şul burıçnı tülär vaqıt citkän. Xuca xatının aqırıp alğan da:
- Xäzer ük kürşegä kerep "Xuca ülde", dip äyt. Ülgän çaqta: "Kürşe minem aqça alwım turındağı käğaz’ne yertıp ırğıtsın. Yuğıysä tege dön’yada min anıñ yaqasına yabışırmın, dip vasıyat’ äytep qaldırdı dip äyt", -  digen.
Xatını Xuca quşqannıñ barısın da ütägän. Bay yanında şundıy qatı itep yelağan, xätta bay: "Ällä çınlap ta ülgän inde bu?" -  dip, Xucanıñ öyenä kergän.
Xuca Nasretdin, ülgän bulıp, idän urtasında suzılıp yata ikän.
Başqa kürşelär dä cıyılğannar. Bay Xucanı selketkälop qarıy başlağaç, tegelär bayğa bik qatı açulanğannar. Şunnan soñ bay Xucanıñ aqça alwı turındağı käğaz’ne yertıp taşlarğa mäcbür bulğan.
Xuca şul minutta uq sikerep torğan da:
- Ya xoda, siña minnän meñ-meñ räxmätlär bulsın. Sin mine äcäldän dä, burıçtan da qotqardıñ! -  dip bii başlağan.
 
XUCA BAYNI KÄKRe QAYINĞA TeRÄTKÄN
Bervaqıt Xuca zıyarattağı qayın ağaçına söyalep tora qon. Xuca yanına ber bay kilep:
- Yä Xuca, mine ber aldap qara äle, -  digän.
- Aldavın aldar idem dä bit, aldar qapçığım öydä alğan,- dip cavap qaytarğan Xuca.
- Bar, aldar qapçığıñnı alıp kil, -  digän bay.
- Kilüyen kiler idem dä, menä bu qayınnı teräp torırğa kiräk, yuğıysä ul ava, -  digän Xuca.
- Bar, alıp kil, uzem teräp torırmın, -  digän bay
- Qara anı, awdarası bulma, yuğıysä awdarıp mäyetlärne qurqıtırsıñ, -  digän Xuca. Şunnan son, Xuca öyenä kitkän dä yatıp yoqlağan. Bay ber säğat’ kötkän, ike, öç, dürt, biş säğat’ buyına qayınnı teräp torğan. Axırda tüzmägän, kinä quzğalıp kitkän häm qurqwınnan ayakları cirgä tiär-timäs yögergän. Baytaq kitkäç, artına borılıp qarasa, ni küz belän kürsen, qayın avu tügel, selkenmi dä ikän. Şunda ğın bay üzeneñ bik nıq aldanğanlığın añlağan.
 
ALTIN ŞİKeLLe QADeRLe
Patşa üzeneñ berdänber qızın kiäwgä birgäç, tuyğa Xuca Nasretdinnı da çaqırğan bulğan. Xuca büläkkä alı barırğa dip ber iske podnos xäzerläp quyğan. Tuy bulası köngä örek-cimeş tä peşep ölgergän. Xuca baqçasınnan iñ ere, iñ yaxşı, iñ peşkän öreklärne cıyıp podnosqa ber qat itep tezgän dä tuyğa kitkän. Yulda barğanda podnostap öreklär tägäräşä başlağannar. Xuca alarğa:
- Uynamağız, şayarmağız, yuğıysä barığıznı da aşa beterermen, -  dip äytsä dä, öreklär Xucanıñ süze tıñlamağannar, haman tägärägännär. Xuca tüzmägän öreklärne beräm-beräm aşağan. Patşa sarayı yanına citkändä barı tik dürt örek qalğan. Xuca alarnı podnosnıñ dürt poçmağına quyıp patşa yanına kergän. Büläklärne kürgäç patşa Xucadan:
- Yä Xuca, nişläp büläk örekläreñ dürtäw genä? Üzeñneñ örek baqçañ bula torıp, kübräk kiterergä qızğandıñmıni? -  digän.
Xuca patşağa:
- Äy padişahım, podnosnı qızğanmağannı, öreklär qızğanammı soñ. Barı tik yulda kilgändä, podnosta bik şayara başladılar, sabırsızlandılar. Min alarnı aşadım da menä şuşı dürt sabırlısın ğına qaldırdım. Sezneñ dürtegezgä: üzeñä, cämäğateñä, qızıñ belän kiäveñä bulsın. Altın şikelle qaderle, şuşı öreklär şikelle sabır bulığız, dip kiterdem,  -  digän.
 
URINLI CAVAP
Könnärneñ berendä Xuca Nasretdin, üzeneñ işägen; atlanıp, qayadır bara ikän. Monı kürgän bay kürşese, Xucağa häm anıñ işägenä qarap, ikesenä ber’yulı soraw birgän:
- Sez, ike dus, qaylarğa taba yunäldegez? -  digän.
Xuca   baynıñ  tel   töben   añlağan.   İşägennän   töşkän anıñ tezgenen bayğa tottırıp:
- Qızğanıçqa qarşı, min üzebezneñ säyaxätebezneñ maqsatı turıñda bötenläy onıtqanmın ikän. Min xäzer yögerep kenä öygä qaytıp, ul turıda xatınımnan sorap kilim äle, ä sez biredä söyläşä torığız. Sezneñ ikegezgä dä küñelle bulır. Seregez kileşer, çönki sez ikegez dä ber näseldän iç. Yuksa minem işägem: "Tuyğançı ber söyläşerlek can iäse bulğan dusnı oçratsañ ide", -  dip yöri ide, -  digän.
 
KeM BÖYeGRÄK?
Bervaqıtnı Xuca Nasretdinnan:
- Äyt äle, Xuca, patşamı, ällä krest’yanmı, qaysı böyegräk? -  dip sorağannar.
- Yulär soraw, -  digän Xuca, -  bilgele, krest’yan. Ägär krest’yan igen ikmäsä, barlıq patşalar da açtan ülep betärlär ide, -  digän.
 
XUCANIÑ "AQILLI" QUYaNNARI
Berkönne Xuca aqçası betkäç üzeneñ tanış awçısına barıp ike tere quyan sorap alıp qaytqan da xatınına:
- Min bu quyannarnıñ bersen bayğa alıp baram, ä sin sarıq şulpası häm pärämäç peşer. Bez bay belän bergä qaytırbız. Bay sinnän: "Minem qunaqqa kilgänemne qayan beldeñ?" -  dip sorasa, quyan äytte, diärseñ dä menä bu min qaldırğan quyannı kürsäterseñ, -  digän.
Bay yanına barğaç, Xuca süz başlağan:
- Bezgä barabızmı ällä, bay? Minem xatın bezgä aş xäzerläp quyar.
- Xatınıñ bezneñ kiläsen niçek beler ikän? -  digän bay. Ä Xuca:
- Menä şuşı qapçıq eçendäge quyan, küz açıp yomğançı öygä qaytıp, bezneñ qaytasın häm närsä peşerergä kiräklegen xatınıma äyter, -  digän.
Bay aptırağan, ışanası kilmägän. Xuca ğacäplänep:
- Sin şuşı köngä qadär minem quyan turında belmi ideñmeni? Anıñ aqılı bezneñ mullanıñ aqılı qadär. Menä xäzer äyt, sin närsä aşar ideñ? -  digän.
Bay:
- Pärämäç aşar idem, -  digän.
Xuca:
- Ä min sarıq şulpası aşarğa telim, - digän dä qapçıqtan quyannı çığarıp, anıñ, qolağına:
- Xäzer qayt ta xatınğa äyt, ul bez qaytuğa pärämäç häm sarıq itennän şulpa peşerep quysın, - digän dä quyannı işektän çığarıp cibärgän.
- Işanmıym min, urmanğa qaçar ul quyanıñ, - digän bay.
- Işanmasañ, menä kürerseñ, -  digän Xuca häm baynı öyenä alıp kitkän.
Bolar kilep kerü belän, bay östäldäge pärämäç häm sarıq şulpasın kürep aptırağan. Säke astında tınıç qına utırğan quyan anı bigräk tä ğacäpkä qaldırğan.
- Yä Xuca, sineñ quyanıñ çınnan da moğcizalı ikän, sat miña anı, -  digän. Xuca:
- Ay,  mondıy quyannı satarğa yarıymı soñ?! -  digän
- Ägär min sineñ quyanıña yöz  sum birsäm?  -  digän bay.
- Yuk, yuk! - digän Xuca.
- İke yözne birsäm?
- Äyttem bit, quyanımnı satmıym dip, yukqa sorıysıñ. Baynıñ anıñ sayın quyannı alası kilgän.
- Biş yöz sum biräm, zinhar sat inde, -  digen bay.
Ä Xuca haman üz süzendä torğan. Bay, cide yöz, sigez yöz  sum birep  qarasa da,  Xuca  riza  bulmağan.  Axırında bay meñ sum birergä bulğan. Şunnan Xuca:
- Yarıy,   duslığıbız   xaqına   satsam   satıym   inde,   -  digän. Bay meñ sum aqçanı sanap birgän dö:
- Yä,   xäzer   inde quyan  bezgä  barıp,   minem  xatınğa äytsen. Sezgä närsä peşersen -  äytegez,  -  digän.
Xuca da närsä aşarğa telägänen beldergän. Şunnan  bay   quyannıñ  qolağına  nider  pışıldağan da çığarıp cibärgän.
Bay  belän  Xuca  baynıñ  öyenä  kitkännär.   Bay  işekne açu belän:
- Yä  xatın, bez  telägän aşlar  peşereldeme?  -  dip sorağan.
- Min anı qayan belim, belgän bulsam, peşerep quyğan bulır idem,  -  digän bay xatını.
- Min cibärgän quyan siña kilep äytmädemeni? -  digän bay.
Xatın bernindi dä quyannıñ kilmägänlegen äytkäç, bay törle süzlär belän orışıp, Xucadan aqçasın kire sorıy başlağan.
Xuca:
- Sin soñ quyannıñ qolağına närsä äytteñ? -  dip sorağan.
- Bez kilgänçe xatınım pilmän belän pılaw peşerep quysın dip äytergä quştım.
- Başqa ber suz dä äytmädeñme?
-  Yuk, başqa bernärsä dä äytmädem,  -  digän bay.
Şunnan, Xuca kölep:
- İx sin, yulär, yulär! Soñ, adresıñnı äytmägäç, ul sineñ öyeñne qayan belsen, menä xäzer tot inde quyannıñ qoyrığın, -  digän.
 
BAY ÖYe YaNINDA
Xuca Nasretdin çit şähärgä barğaç, andağı bik zur yortlarnı kürep, ise kitkän. Ul ber yort yanına barıp basqan da, anıñ maturlığına xäyran qalıp, basqan urınınnan kitä almıyça bik ozaq qarap torğan.
Şulvaqıt qapqaday yortnıñ xucası kilep çıqqan. Ul ywan, zur qorsaqlı ber keşe ikän. Bay üzeneñ yortı yanında aptırap torğan Xucadan:
- Siña närsä kiräk? -  dip sorağaç, Xuca:
- Menä bu yortnı qarap toram äle. Bigräk zur ikän. Äyt äle, zinhar, bu öydä närsälär bar? -  din sorağan.
- Bu -  tegermän, -  digän ywan keşe, Xucanı mısqıl itmäkçe bulıp. Xuca anıñ bu kölüyen añlap alğan da:
- Üzem dä şulay dip uylağan idem. Bolay bulğaç, bu tegermändäge işäklär dä şulay uq tupaslardır inde, -  digän.
 
XUCANIÑ EŞLÄRe CAYLANA
Berkönne Xuca täräzädän qarap torğanda burıç sorap kilüçe säwdägärne kürgän. Tiz genä xatının çaqırıp:
- Xatın, säwdägärne niçek tä kire cibärergä tırış, berär süz tap inde şunda, -  digän.
Säwdägär işek şaqığan. Xatın:
- Kem bar anda? -  dip sorağan.
Säwdägär açulanıp:
- Tanımağanğa salışmağız, bu işek töbenä yöz tapqır kilämder inde, ä aqçanı haman alıp bulmıy. Çaqır Xucanı,  -  dip qıçqırğan.
Xucanıñ xatını bolay digän:
- Sin  xaqlı,  säwdägär äfände.  Läkin  Xuca  öydä  yuk bit. Aña äytä torğan süzne miña äyt. Ul siña bulğan burıçnı bügen ük tulämäkçe ide dä aqça tuplap ölgermäde şul. Xäzer aqça cıya başladıq inde. Qapqa töbenä timerçıbıqlar quymaqçı bulabız. Kötü şul cirdän ütkän vaqıtta bez quyğan timerçıbıqlarğa qağılğan sarıqlarnıñ yonnarı sıdırılıp qalır. Ul yonnı min erlärmen, ä Xuca anı satar da siña bulğan burıçın tülär.
Säwdägär burıçın aludan ömet özgän häm ireksezdän kölep cibärgän. Säwdägärneñ kölgänen işetkäç, Xuca kilep çıqqan da yelmayıp:
-  Küräseñme, dus keşe, Xucanıñ eşläre caylana bit, -  digän.
 
XUCA BAYNI NİÇeK CILITQAN?
Ber bay yaxşı atqa atlanıp barğanda Xucanı oçratıp annan:
-  Yä Xuca, min şuşındıy yaxşı itep kiyenüyemä qaramastan, gel tuñam. Ä menä sineñ kiyemnäreñ tişek-toşıq, şuña qaramastan sin tuñmıysıñ, monıñ säbäbe närsädä ikän? -  dip sorağan.
Xuca bayğa bolay dip cavap qaytarğan: -  Böten xikmät änä şul tişek-toşıqlarda da inde. Minem kiyemem aşa kergän salqın änä şul tişeklärdän çığıp kitä. Sineñ kiyemeñdä tişek-toşıq bulmağaç, kergän salqın, çığarğa tişek taba almıyça, torıp qala da sine tuñdırıp yyertä.
Şul cavaptan soñ axmaq bay üz kiyemen Xucanıñ alama kiyemnärenä almaştırğan, di.
 
DÖYa MUNÇA KeRÄ
Xuca munçağa kilgäç, munçaçı anı kertmägän. "Monda  xäzer ämir belän  iñ zur  qazıy  kilä,  munçada zurlar ywınğan  çaqta,  bäläkäylärgä kerergä röxsät yuk!" -  digän.
Xuca qarşı kilmägän. Läkin şunda uq bazarğa barıp ber zur döya alğan da anı bik matur itep bizäp, munçağa alıp kitkän
Xuca döyasen üze artınnan citäkläp munça işegennän kertä başlağaç, munçaçı moña şaqqatıp:
- Bu nindi xikmät tağı? -  digän.
- Berni dä tügel, minem döyam iñ zur qazıy belän ämirgä qarağanda da zurraq, şulay uq matur itep kiyenderelgän, ä çalması xätta ozınraq ta! Ywınırğa dip monda xätle kilgäç, anı munçağa kertmäskä sineñ ni xaqıñ bar? -  digän Xuca.
 
TÖŞ YuRAU
Ämir    töşendä    üzeneñ    teşe    töşkänen    kürgäç    töş yurawçını çaqırtqan. Töş yurawçı ämirneñ töşen yurap:
- Döresen äytmiçä buldıra almıym. Sezneñ balalarığız häm barlıq tuğannarığız sezdän alda ülep betäçäk, -  digän.
Töşne mondıy küñelsez itep yurağanı öçen ämir töş yurawçını asarğa quşqan. Anı asqannan soñ ämir, Xuca belän oçraşıp, aña:
- Xuca äfände, sin minem ğacäp ber töşemneñ mäğnäsen añlatıp birmässeñme? -  digän. Xuca anı tıñlap, beraz uylanğannan soñ:
- Töşegez yaxşı! Töşegezgä qarağanda, sez bu dön’yada üzegezneñ balalarığız häm barlıq tuğannarığızdan kübräk yaşäyaçäksez. Tik sez ütertkän ğayıpsez töş yurawçınıñ ruxı sezgä ğomer buyına tınğılıq birmäyaçäk, -  digän.
 
"BeR SUMIÑNI KİRe QAYTARIP BİRÄM"
Ber bay Xucağa biş sum aqça birgän häm äytkän:
- Biş vaqıt namaz uqığan vaqıtta miña xäyerle säwdä teläp doğa qıl, -  digän.
Xuca biş sumnıñ ber sumın baynıñ üzenä kire qaytarıp birgän dä:
- Tönnär qısqa xäzer, alla üze yarlıqasın, minem namaznıñ räte çamalı. İrtänge namazğa tora almıym min. Şuña kürä sinnän dürt vaqıt namaz öçen dürt sumıñnı alam, ber sumıñnı üzeñä qaytarıp birem, -  digän.
 
XUCA BeLÄN QAZIY
Ber bay tuy ütkärgän. Ul qazıynı tuyğa çaqırırğa dip Xucanı cibärgän. Xuca, ğadäte buyınça, qazıynıñ öyenä hiç tartınmıyça barıp kergäç, qazıy qızıp kitep Xucağa:
- Mine tuyğa çaqırırğa sineñ kebek işäkne cibärmäsä, baynıñ başqa yun’leräk keşese yuk idemeni? -  digän.
Xuca qazıyğa:
- Äfändem! Bay üzeneñ barlıq xezmätçelären keşelär çaqırırğa cibärde, ä miña sine çaqırırğa quştı, -  digän.
 
KÖZGeGÄ QARA
Ber sufıy Xucadan kölmäkçe bulıp:
- Sezne härvaqıt şaytan belän oçraşa, dilär. Qayda bula son, ul şaytan? -  digän.
- Şaytan küräseñ kilsä,  sufıy äfände,  közgegä qara, - digän Xuca.
 
İŞeKTÄ -  İŞÄK
Berkönne  Xucağa  mulla  kilgän.   Xucanı  öyendä  oçrata almağaç, anıñ öy işegenä "işäk", dip yazıp kitkän. İkençe könne Xuca mullanı uramda oçratıp:
- Kiçä mine ezläp öyemä kilgänseñ ikän,  -  digän.
- Kem äytte?
- İşekkä isemeñne yazıp kitkänseñ bit, şunnan beldem, - digän Xuca.
 
XUCA TÖŞ YuRIY
Aqılğa ciñel ber kürşese, Xucanı qızıq itärgä teläp, tön urtasında anıñ işegen qağıp yoqısınnan uyatqan. Xuca, wispeñ tatlı yoqısınnan uyanıp, işegen açsa, kürşese aña töşen söyli başlağan:
- Yä Xuca! Bügen töşemdä ber tıçqan avızıma kerep kitte. Bu ni bulır ikän? -  dip sorağan.
- Ni bulsın, di, siña ber tere pesi yotarğa turı kiler, -  digän Xuca.
 
İŞÄK QAZIY BULĞAN
Xuca Nasretdin berkönne işägen yuğaltqan da uramda oçrağan keşelärdän: "Minem işägemne kürmädegezme?" -  dip sorap yöri ikän. Ber keşe äytkän: "Äy, äfände, min kürdem. Sineñ işägeñ fälän mäxällädä qazıy bulğan", -  digän. Xuca:
- Yuk, minem işägem qazıy bulmas, çönki ul qazıylardan aqıllıraq, -  digän.
 
XUCA, QAZIY HÄM SÄÜDÄGÄR
Bervaqıt Xuca qazıy belän säwdägärne oçratqan. Qazıy sorağan: "Yä Xuca, "kem küp söyli, şul yalğışa", -  dilär. Qorän uqığanda sineñ yalğışqanıñ bulmadımı?" -  Xuca ber dä uylap tormıyça: "Bar. Qoränneñ ayat’ kitergändä: "İke qazıy ut eçendä" diäse urınğa, "qazıy ut eçendä", dip cibärgänmen. İkençe ber tapqır tağın da nığraq yalğışqanmın. "Çın yalğançılar tamuğtadır" diäse urınğa min: "Çın yalğançılar säwdägärlärder" dip äytkänmen. Şulay itep, Xuca alarnıñ ikesen dä oyaltqan.
- Äyye, -  digän qazıy, -  siña cavap tabıp bulmıy. Sin, teläsäñ -  aqıl iäse, yaisä -  ügezdän dä añğıra bula alasıñ.
Qazıynıñ    bu    süzlärennän    soñ    Xuca    qazıy    belän säwdägärneñ urtasına kilep basqan da bolay digän: "Yuk, sin arttırıp cibäräseñ, qazıy äfände. Min sineñ kebek yala yağuçı tügel". Annarı Xuca, başı belän säwdägärgä taba ımlap: "Monıñ kebek ük ügez dä tügel, min menä ikegezneñ urtasındağı ber bändämen", -  digän.
 
DÖReS EŞLÄGÄNSeÑ
Xucağa ülgän keşelärne ywıp kön kürergä dä turı kilgän. Läkin şähär başlığı aña hiç tä tınıçlıq birmägän, gel bäylänep torğan. Bervaqıt şähär başlığı, Xucanı uramda oçratıp, tübändäge sorawlarnı yawdarğan: "Namaz uqıysıñmı? Uraza totasıñmı? Yä äyt äle, möselmanlığıñnı närsä belän isbat itä alasıñ? Mullalarğa sädaqa biräseñme? Ni öçen moña qadär xacğa barmadıñ?"
Xuca bu sorawlarğa cavap birep tä ölgermägän, şähär başlığı: "Mäyet yuğanda nindi doğa uqıysıñ?" -  dip, tağın ber soraw birgän. Xuca aña: "Mäyetneñ qolağına aqrın ğına: ülep däres eşlägänseñ sin. Yuğıysä şähär başlığı tuzğa yazmağan sorawlar birep, sineñ dä miyeñne çeretep betergän bulır ide, dip äytäm",  -  digän.
 
FATİXA
Xuca Nasretdin bayğa yallanıp eşlägän. Qış citep xucalıqta eşlär betkäç, isäp-xisapnı özär öçen Xucanı çaqırtıp alğan da:
- Yä Xuca, -  digän, -  tiäreñne al da üz köneñne üzeñ kür. Menä siña fälän pot ikmäk, fälän täñkä aqça häm şular belän siña üzemneñ fatixamnı biräm.
Baynıñ süzlären üzençä añlağan Xuca:
- Yuk inde, kiäwgä barıp qaytqan Fatixañ üzeñä bulsın, -  digän.
Fatixa  -  a)  yaxşı teläk, xuplaw;  b)  xatın - qız iseme.
 
QIYNAP XÄLVÄ AŞATALAR
Berkönne   Xuca,    ber   şähärgä   barıp,    xälvä   satuçı keşeneñ kibetenä kergän dä xälvä aşıy başlağan.
Kibetçe:
- Äy, adäm, sin nigä soramıyça keşe xälväsen aşıysıñ? -  dip, Xucanı qıynıy başlağan.
Xuca aña-moña iğtibar itmiçä haman aşıy birgän häm xälväne aşap tuyğaç:
- Ay-hay, şähäregez bik yaxşı ikän, monda xälväne qıynıy-qıynıy aşatalar ikän, -  dip kibettän çığıp kitkän.
 
XUCA MAĞAZİNDA
Xuña yuvelir mağazinı yanına kilep, vitrinağa quyğan qıymmätle tovarlarğa qarap tora ikän. Satuçı anı şayartmaqçı bulıp:
- Yä, närsä qarap torasıñ, Xuca? -  dip sorağaç, Xuca aña:
- Menä bu qıymmätle tovarlarnı qarıym, minemçä, bu yuvelir mağazinı, axrı, -  digän.
- Yuk, sin naçar küräseñ,  Xuca, bu  yuvelir mağazinı tügel, ä it kibete,  monda işäk başları satıla,  -     di satuçı, kölep.
Xuca uylap tormıyça:
- Sin bik yaxşı satuçı ikänseñ,  -  din quyğan.
- Ä sin anı qayan beldeñ? -  digäç,  Xuca, satuçınıñ başına törtep kürsätep:
- İnde añlaşıla, kürep toram: şuşındıy zur kibettä barı tik ber genä işäk başı qalğan ikän. Bütännäre satılıp betkän axrı, -  digän.
 
XUCA AQÇA BİReP TORUÇINI OYaLTQAN
Nasretdinnıñ ber säwdägärgä ille öç sum burıçı bulğan. Bik küp vaqıt ütep kitsä dä, ul burıçın haman tüli almıy ikän.
Menä berkönne Xuca üzeneñ dus-işläre belän bazarda yörgändä, tege säwdägär, Xuca qarşısına kilep, alaçağın sorıy başlağan. Nasretdin isä anı haman kürmämeşkä salışa ikän.
Säwdägär bik qatı ğar’länep:
- Burıçığıznı xäzer ük tülämäsägez, min keşelär bar dip tormam, cäncal kütärermen, -  digän.
Xuca aña taba borılğan da:
- İx sin, yulär, nigä şulxätle qızasıñ? Min siña küpme burıçlı äle? -  digän.
- İlle öç sum, -  digän säwdägär.
- Bik şäp. Yegerme biş sumın irtägä ük kilep alırsıñ, börseköngä tağın yegerme bişen alıp kitärseñ. Niçä sum qala?
- Öç sum.
- Menä küräseñme, öç sum öçen keşelär aldında cäncal quptarırğa az ğına da oyat tügelme siña? -  digän Xuca häm kitep tä barğan.
 
XUCANIÑ BeR YaRLINI BÄLADÄN QOTQARUI
Ber yarlı keşe aşxanä işegennän bik tämle aş ise kilüyen sizgän. İşekkä yaqınraq kilep, şul tämle isne isni-isni, kesäsendäge ikmäk qatısın aşarğa totınğan.
Aşxanä xucası çıqqan da, tämle aş isen isnägän öçen, yarlığa aqça tülärgä quşqan.
- Närsä eçen tülärgä? -  dip ğacäplängän yarlı.
- Niçek, närsä öçen? Sin ällä tämle isne buşlay ğına isnämäkçe bulasıñmı? -  digän bay.
Yarlı, tüläwdän baş tartqaç, aşxanä xucası anı yaqasınnan totıp sud’yağa alıp bara başlağan.
Näq şul çaq Xuca Nasretdin uzıp bara ikän. Ul alarnıñ yannarına kilgän dä bäxäsläşüläreneñ säbäben sorağan.
-  Menä bu äşäke närsä minem aşxanämnän çıqqan tämle is belän tuyındı, şuña aqça tülämi,  -  digän bay.
- Tınıçlanığız, xäzer min sezneñ bäxäsegezne xäl qılam. Bu keşedän sin küpme sorıysıñ? -  digän Xuca bayğa.
- İke sum, -  digän bay.
- Kiter biregäräk qolağıñnı, -  digän Xuca.
Kesäsennän   ike   sumlıq   kömeş   alıp,   aşxanä   totuçı
baynıñ  qolaq   töbenä  kiterep  çıltıratqan  da  aqçaların kire kesäsenä salın quyğan.
- Şunıñ belän sezneñ eş bette, tigezlände. Aş isen satuçı bayğa aqça çıltırağan tavış ta citep torır, -  digän Xuca.
 
XUCANIÑ ULINA VASIYaTe
Xuca, ulına vasıyat’ itep:
- Min ülgäç, mine iske käfengä çornap, iske qabergä kümegez, -  digän.
Ulı aptırap:
- Ni öçen iske qabergä? -  digäç, Xuca:
- İske käfen belän iske qabergä kümgäç, färeştälär, bu keşe küptän ülgän ikän inde dip, törle soraw belän mine borçımaslar,  -  dip cavap birgän.
 
XUCA NASReTDİNNIÑ VASIYaTe
Bervaqıt    Xuca    bik    qatı    avırıp    kitkän.    Üzeneñ kürşelären häm dusların çaqırıp:
- Menä närsä,  duslarım,  min  ülgäç,  mine ğadättägeçä kümmiçä, yöztübän kümegez,  -  digän.
Dusları ğacäplänep:
- Ni öçen alay? -  dip sorağannar.
- Qorän äytüyençä, axırzaman citkäç, cirneñ astı öskä kiler. Şulvaqıt barlıq axmaqlarnıñ yözläre tübän bulır, ayakların yuğarı kütärep yatarlar, barı tik min genä keşe kebek äybät itep yatarmın, -  digän.
 
ALLA ÖYe
Xuca, eştän arıp qaytıp, yal itep yata ikän. Şulvaqıt işek şaqığannar. "Kem bar?" dip, Xuca berniçä tapqır qıçqırsa da, cavap birüçe bulmağan. Şunnan Xuca üze torıp işekne açsa, anda yaşel çapan, çalma kigän ber adäm tora ikän.
- Närsä kiräk siña? -  digän Xuca.
- Min alla qunağı, min bügen sindä qunarğa telim, - digän çalmalı.
Xuca anı iärtep mäçet yanına alıp barğan.
- Menä allanıñ öye! Ägär dä sin alla qunağı ikänseñ, şuşında qunarğa tiyeşseñ, -  digän.
 
TeLÄSÄÑ QAYaN BAR
Berkönne Xucadan:
- Cenaza alıp barğanda, tabutnıñ aldınnan barırğamı, ällä artınnanmı? -  dip sorağannar.
- Teläsäñ qayan barırğa yarıy, tik tabutnıñ eçendä genä barmasqa kiräk, -  digän Xuca.
 
XUCA HÄM "KÜRÄZÄÇe"
Xuca Nasretdin, utını betkäç, balta alıp urmanğa utınğa kitkän. Urmanda ber ağaçqa menep, üze utırğan botaqnı çaba başlağan. Monı ber uzıp baruçı kürep:
- Äy, Xuca abzıy, nik alay çabasıñ, yeğılıp töşäseñ bit! -  dip qıçqırğan.
Xuca aña:
- Nişläp yeğılıym, min nıq utıram iç! -  dip, eşen dävam itkän.
Tege keşe üz yulına kitep barğan. Ozaq ta ütmägän, Xuca ağaç başınnan yeğılıp töşkän dä: "Yeğılwımnı belde, üläsemne dä belmime ikän?" Dip, işägenä atlanıp, tege keşe artınnan çapqan. Barıp citkäç:
- Sin minem yeğılasımnı qaydan beldeñ? -  digän. Tege keşe:
- Min küräzäçe bit, -  digän.
Xuca añardan:
- Minem qayçan üläsemne beläseñme? -  dip sorağan.
Tege keşe:
- İşägeñ öç tapqır poşqırğaç ülärseñ, -  dip cavap birgän. Şunnan soñ Xuca ışanır-ışanmas qına kire urmanğa barıp işägenä küp itep utın teyagän dä, utın östenä menep utırıp, qaytıp kitkän. Qaytqanda, yök avır bulğanlıqtan, işäk ber tapqır poşqırıp cibärgän.
Xuca üz-üzenä: "Uf,başım äylänep kitte, ülemem yaqınlaşa ikän", - dip söylänä başlağan.
Taw mengän çaqta işäk tağın tapqır ber poşqırğan. Xuca: "Minem yartı ülemem şuşında ikön", -  dip uylap quyğan. Küpergä kilep kerügä işäk öçençe tapqır poşqır-ğan. Xuca üz-üzenä: "Minem ülüyem şuşıdır inde", -  dip söylänä-söylänä küper astına tägäräp kitkän. Näq şul vaqıtta avılnıñ ber bayı alma töyap bazardan qaytıp kile ikän. Baynıñ atı, küper astındağı Xucadan örkep, alma töyagän yökne awdarğan da çapqan. Almalar Xuca östenä tägärägännär.
Xuca, almalarnı kürep, üz-üzenä: "Ähä, ocmax digännäre şuşı bula ikän inde", -  dip saylap-saylap alma aşıy başlağan. Ozaq ta ütmägän, bay belän xezmätçe küper astına qoyılğan almalarnı cıyarğa töşsälär, Xucanıñ alma aşap torğanın kürgännär dä: "Bezneñ atnı sin örketkänseñ ikän!" -  dip, Xucanı qıynıy başlağannar.
Xuca:
-  Ocmax niğmätläre tatlı ikän. Ä gür ğazapları açı ikän,  -  dip, tiz genä qaçıp kitkän.
 
XUCA HÄM PARAŞuTÇI QIZ
Xuca Nasretdinnıñ xatını ülgän ikän. Şunnan ul berkönne qırğa çıqqan da alladan üzenä yaş’ xatın sorap doğa qılğan. Şul vaqıt küktän aeroplan oçıp kitkän häm aeroplannan ayırılıp paraşutta ber keşe töşä başlağan. Ul doğa qılıp toruçı Xucanıñ aldına uq kilep töşkän. Xuca yaxşılap qarasa -  paraşutta töşüçe zifa buylı, qara küzle, alsu yözle ber qız.
- Minem doğam qabul bulğan ikän, -  dip, Xuca Nasretdin qız yanına yögerep barğan da qulınnan totıp:
- Äydä, canım, öygä qaytıyk, sin minem xatınım buldıñ inde, -  dip österi başlağan. Qız aptırağan:
- Min aeroplannan paraşutta töştem bit! -  digän.
Xuca:
- Teläsä närsädä töşersä dä xodaynıñ irkendä. Anısında minem eşem yuk. Min alladan yaş’ xatın soradım, doğam qabul buldı, sin minem xatınım bulasıñ inde, - digän.
 
MÄÇeT İŞeGe
Mäxällä mullası Xucanı mäçetkä yastü namazı uqırğa alıp kitkän. Qaraqlar, monı kürep, Xucanıñ öy işegen alıp qaçqannar. Xuca mäçettän qaytsa, işege yuk. Moña bik açwı kilep, tönlä mäçetkä barğan da, mäçet işegen alıp qaytıp üzeneñ öy işege urınına quyğan. Mulla irtänge namazğa kilsä, ni küze belän kürsen -  mäçetneñ işege yuk. İşekne ezläp yyeri torğaç, anı Xucanıñ yey işege urınında tabıp, Xucanı çaqırıp alğan da:
- Mäçetneñ işegen nigä alıp qayttıñ? -  dip sorağan.
Xuca mullağa:
- Mäçetkä barırğa hiç ayağım tartmağan ide, minem rizalığımnan başqa alıp bardığız. Mäçetkä barıp namaz uqwım arqasında, işegem yuğaldı. Ägär dä mäçetegez işegemne tabıp birsä, min dä anıñ işegen qaytarıp birermen, -  digän.
 
ÜZ ÖSTeMÄ ALAM
Cäyneñ matur ber könendä Xuca, dusları belän, säyranğa küñel açarğa çıqqan. Alar aşağannar, eçkännär. Qısqası, yaxşı uq sıylanğannar. Läkin qaytasıları kilmägän, mäclesne dävam itterergä bulğannar. Berse äytkän:
- Min kibettän qazılıq belän xämer alıp kiläm.
İkençe berse:
- Ä min salat, äpilsin häm xämer dä alırmın, - digän.
Şulay itep, barısı da berär närsä alıp kilergä bulğannar. Xuca endäşmägäç, annan sorağannar:
- Yä Xuca, siña da berär närsä alırğa kiräk bulır bit.
Xuca:
- Min sezneñ barığıznıñ da bügen qılğan gönahlarığız öçen alla qarşında cavap birüne üz östemä alam, -  digän.
 
YÄ YaVAR, YÄ YaUMAS
Kiç belän Xuca xatınına:
- Ägär dä irtägä yañğır yawsa, urmanğa utınğa baram, yañğır yawmasa,  qırğa cir sörergä baram,  -  digän.
- Andıy vaqıtta "alla boyırsa" dip söylärgä kiräk, -  digän xatını.
- Alla boyırsa da, boyırmasa da, irtägä ike eşneñ bersen eşli alam inde. härxäldä, ikeneñ berse bulır: yañğır yä yavar, yä yawmas, -  digän Xuca.
 
TeGe DÖN’YaDA DA TALIYLAR İKÄN
Xucanıñ tege dön’yada nilär barlığın beläse kilgän. Şul maqsat belän ul,  qaberlekkä barıp, ber iske qaberne tazartıp, kürşedäge qaber taşın alıp baş oçına utırtqan da qaber eçenä kerep yatqan.
Tönlä qaberlekkä käfen saldırıp yörüçe ike qaraq kilgän. Taşnı alıp, qaber eçenä kergännär.
Xuca, bu qaraqlarnı Mönkir belän Näkir soraw alırğa kildelär dip belep, alarnıñ sorawlarına cavap birerp äzerlänep yatqan.
Läkin qaraqlar, Xucadan berni turında da soramıyça. anıñ çalmasın, çapanın, külmägen, ıştanın häm çitek belän käveşen saldıra başlağannar. Qaraqlarnıñ berse ikençesenä: "Başqa üleklärdän dürtär arşin käfenlek keş saldırıp ala idek, ä monda bezgä äzer kiyem eläkte!" -digän, Şulvaqıt Xuca, eşneñ nidä ikänen sizep, sikerep torğan da qaraqlarğa taşlanğan häm üz äyberlären birmäske tırışqan.
Läkin qaraqlar, Xucanı huştan yazğançı qıynap, qabergä suzıp salğannar da kiyemnären alıp kitkännär.
Xuca añına kilgäç, üzen yañadan den’yağa kilgän keşe kebek sizep, yalanğaç köye öyenä qaytıp kitkän.
Xucanıñ xatını iren şuşı kileş kürep qurıqqan da; "Siña ni buldı?" -  dip sorağan. Xuca ise kitmiçä genä:
- Berni dä bulmadı, min tege dön’yadan qayttım, -  digän. Xatını:
- Tege dön’yada ni kürdeñ soñ? -  dip sorağan.
- Min, qabergä kerep, färeştälärneñ soravına cavap birergä äzerlänep yatqanda alar kilep mine qıynadılar da çişenderep barlıq kiyemnäremne alıp kittelär, menä şunıñ belän bette. Dimäk, tege dön’yada da talıylar ikän, şunı beldem, -  digän.
 
MİN DÄ ATLI BULIRMIN
Xuca Nasretdin uramnan ütep barğanda ber dağa tapqan. Ul, dağanı qulına alıp:
- Menä, şäp buldı äle, xäzer miña tağın öç dağa belän at qına tabası qaldı, annan min dä atqa atlanıp yörermen, -  digän.
 
BeR DÄ YaLĞIŞIRĞA YaRAMIY
Ber krest’yannı, burıçın tülämägän öçen, timerçe sudqa birgän. Bu vaqıt qazıy yanında kiñäşçe bulıp Xuca eşli  ikän. Timerçe qazıyğa rişvät itep ber balta, ä krest’yan - ber qapçıq mamıq birgän. Qazıy eşne krest’yan faydasına xoqesm itkäç, timerçe Xucağa:
- Bu ni bu, qazıy minem faydağa xekem itmäkçe- ide bit, -  digän.
Xuca aña:
- Mamıq sineñ baltañnı ütmäs itkän, şuña kürä sin birgän balta çapmıy, -  dip cavap birgän.
Timerçe sud xökemen ber köngä ğamälgä aşırmıy torunı ütengän häm kiç belän qazıyğa bik yaxşı keläm büläk itkän. Şunnan soñ qazıy üzeneñ elek çığarğan qararın üzgärtkän, xökemne timerçe faydasına çığarğan. Krest’yan tavış kütärep:
- Niçek inde ul alay. Xökem kiçä ber törle, bügen ikençe törle bulamıni? -  digän.
- Şawlama, qazıyğa ber börtek qıl qadär dä yalğışırğa yaramıy. Kelämdä ber börtek kenä tügel, ä bik küp qıl bar. Şunı onıtma! -  digän Xuca.
 
XUCANIÑ TAVIĞI
Xucanıñ ütken, turı süzlärenä tüzä almıyça, mulla-muntağaylar anıñ turında şähär başlığına barıp zarlanğannar. Eşneñ naçarlığın sizep, Xuca şähär başlığınıñ kiñäşçesenä çebeşle tavıq birgän.
İkençe könne şähär başlığında Xucanıñ eşe qaralğan. Xucanıñ tavığın alğan kiñäşçe anı yaklap çıqqan: "Xucanı urınsızğa ğayıplilär, ul äybät keşe", -  digän.
Şähär başlığı Xucadan:
- Yä, äyt äle, sin üzeñneñ ğayıpsez ikänlegeñne närsä belän kürsätä alasıñ? -  dip sorağan.
- Xörmätle şähär başlığınıñ ğomere ozın bulsın, - dip söyli başlağan Xuca. -  Miña anı kürsätergä hiç kiräkmi. Minem ğayıpsezlegemne kiñäşçegez aşa sezgä birgän tavığım belän çebeşlärem bik açıq kürsättelär inde.
 
XUCA SUD’YaLARNI NİÇeK QURQITQAN
Bervaqıt Xucanıñ öyenä ber säwdägär kilep bolay digän:
- Yä Xuca, ätiyeñne çaqırıp çıq äle.
- Çaqıra almıym, -  digän Xuca.
- Ni öçen?
- Ülgän bulğan öçen,  -  dip cavap birgän Xuca.
- Atañ märxüm minnän un sum aqça alıp torğan ide. Şunı sin tülä,  -  digän säwdägär.
- Säwdägär äfände, sin "tege dön’ya"nıñ barlığına ışanasıñmı? -  dip sorağan Xuca.
- Işanam, -  digän säwdägär.
- Alay bulğaç, bik yaxşı. Sin alaçağıñnı "tege dan’ya"da ätineñ üzennän alırsıñ,  -  digän Xuca.
Säwdägärneñ  moña bik  açwı  kilgän.  Ul  Xucanı  sudqa birgän. Xuca:
- Xäzer könnär swıq, minem kiyemem dä yuk, annan soñ cäyaü bara da almıym, sud şähärdä bit, -  digän.
Säwdägär aña üzeneñ tolıbın birgän, atın cikkän. Xuca yulda barğanda quyınına ber kirpeç alıp tıqqan. Sud barışında Xuca, quyınındağı kirpeçneñ ber başın sud’yalarğa kürsätep quya ikän. Sud’yalar monı: "Xuca altın alıp kilgän, bezgä rişvät birergä teli ikän", -  dip uylağannar.
Xuca bolay digän:
- Bu säwdägär äfände şulay bik qomsız inde, ul ülgän keşe öçen tere keşedän aqça sorap yörmäs ide. Ul äle menä östemdäge tolıpnı, utırıp kilgän atnı da mineke dip äyter, -  digän.  Bay:
- Soñ, mineke bulmıyça, tolıp ta mineke, at ta minnän almmğan at, -  digän.
Şunnan  sud  bayğa:   "Ällä  sin  yulärländeñme?"   -  dip, Xuca faydasına xökem itkän. Aqça da, at ta, tolıp ta Xucanıqı dip tabılğan. Sud qarar çığarğaç, Xuca quyınıñdağı kirpeçne alıp: "Yarıy äle minem faydağa xökem ittegez, yuğıysä min sezneñ kirägegezne birgän bulır idem", - dip, sud’yalarğa kizängän. Sud’yalar şul vaqıtta ğına bu yuläreneñ aldanğanlıqların belgännär.
 
XUCA NASReTDİN DİÑGeZDÄ
Könnärneñ berendä Xuca Nasretdinğa üzeneñ ulı belän bergäläp qorabta yörergä turı kilgän.
Menä bervaqıt, davıl çığıp, dulqınnar qorabnı yomıçqa urınına tirbätep yörtkännär.
Xuca Nasretdin ülemgä xäzerlänä başlağan. Täharät alğan da, yözen qıyblağa yunältep, allağa yalvarırğa yuğınğan:
- Äy iñ böyeklärneñ dä böyege, xoday! Mulla äytüye buyınça, sineñ bit bar närsägä dä köçeñ citä. Şulay bulğaç, bez yuiahlılarğa da tere häm zararsız kileş yar buyına barıp tuqtarğa yardäm itsänä. Bu bäladän qotqarsañ, xoday, avılıma qaytqaç ta yöz sarığımnıñ yözen dä qorbanğa çalır idem, dip näzer äytkän.
- Äti, ni eşliseñ sin? -  dip, malayı anıñ çabwınnan tartqan. -  Bez bit bik yarlı keşelär, ul yöz sarıqnı qayan alırsıñ soñ sin? -  digän.
- Tik tor, şaytan malayı, -  dip, Xuca anıñ avızın qulı belän tomalağan. Yar qırıyına ğına çığıp citik.
Qalğan eşkä qar yava, digändäy, min aña qorbanğa yöz sarıq tügel, ber mäçe dä çalaçaq tügelmen,  -  digän.
 
DÖN’Ya QAYÇAN BeTÄÇÄK
Bervaqıt Xucadan:
- Yä Xuca, dön’ya qayçan betäçäk? -  dip sorağannar
Xuca:
- Sineñ äbiyeñ qız, babañ yeget bulğaç ta, dön’ya betäçäk, - dip cavap birgän.
 
XUCA VÄĞAZ’ SÖYLÄMÄKÇe BULĞAN
Bervaqıt Xuca mäçetkä kergän dä mönbärgä menep:
- Cämäğat’! Minem bügen närsä turında söyläyaçägemne beläsezme?! -  dip sorağan. Mäçettägelär beravızdan:
- Yuk, Xuca, belmibez, -  dip cavap birgännär.
Şunnan Xuca:
- Belmägän  keşelärgä   väğaz’  söyläp   bulmıy,   bügengä taralıp torığız,  -  digän.
İkençe bervaqıt tağın şulay mönbärgä menep:
- Minem söyläyaçäk väğaz’ne beläsezme? - dip sorağaç, mäçettägeder:
- Beläbez, Xuca, beläbez, -  dip äytkäç, Xuca:
- Alay  barığız  da  belgäç,   minem  säyläp  torwımnıñ kiräge dä yuk ikän, -  dip qaytıp kitkän.
Xuca öçençe vaqıt tağın da şulay mönbärgä menep:
- Minem söyläyaçäk väğazemne barığız da beläsezme? -  dip sorağaç:
- Qaysılarıbız belä, qaysılarıbız belmi, -  digännär ikän,
Xuca:
- Alay bulğaç bigräk yaxşı, belgännäregez belmägännäregezgä söylär. Min söyläp tormıym, -  dip qaytıp kitkän.
 
TeGe DÖN’YaDA TÜLÄRMeN
Xucanıñ ber kürşesenä altmış tiyen burıçı bar ikän. Kürşese aqça sorap kilgäç, ul  "yuk" digän.
- Xäzer tülämäseñ, min anı sinnän barıber tege dön’yada alırmın,  -  digän kürşese.
- Alay bulğaç, tege dön’yada ikesen ber’yulı tülärmen, tağın da altmış tiyen bir inde,  -  digän Xuca.
 
ANAMA MÄRXÄMÄT
Xuca härvaqıt: "Ya alla, anama märxämätle bul", -  dip, anası öçen doğa qıla ikän. Ber keşe monı işetep: "Äy, äfände, ni öçen ataña ber dä doğa qılmıysıñ, härvaqıt inañ öçen genä doğa qılasıñ?" -  dip sorağan. Xuca:
- Atam ütken häm xäyläkär keşe ide, niçek bulsa da ber cayın tabıp üzen qotqarır, ocmaxına niçek tä kerer. Anam bik mesken, ywaş xatın ide, üzen qotqarırğa xäylä taba almas. Şunıñ öçen anama xäyer-doğa qılam, -  dip cavap birgän.
 
AXIRZAMAN BULĞAÇ, KİYeM Nİ EŞKÄ
Xuca Nasretdinnıñ ber quyı bar ikän. Mädräsädä yatqan qart şäkertlärneñ moña küze töşep, bu divananıñ niçek şul quyın suydırıp aşarğa dip xäylä qorğannar. Aşşrı ayı,a kilep:
- İşetmädeñmeni? İrtägä axırzaman bula di bit! Äydä, alıp çığıp suy quyıñnı, säxrägä çığıp peşerep aşıyk, ber säxrä kürep, küñel açıp qalıyk, -  digännär.  Xuca:
- Ä, şulaymıni? Anı bik häybät äyttegez ole, - dip, quynı citäkläp alıp çığıp bik äybätläp suyğan da qanat asıp peşerergä salğan. Şäkertlär kiyemnären salıp şunda uynarğa kereşkännär. Menä bervaqıt Xuca alarğa:
- Utın bette, tizräk utın kiteregez, -  dip qıçqırğan. Tegelär çıbıq-çabıq cıyarğa yögergännär. Alar qaytqançı Xuca bik häybätläp kiyemnären alıp uçaqqa yakqan. Berzaman äylänep qaytsalar, aş peşep qaynap çıqqan, ä salğan kiyemnär qayda soñ?
- Min alarnı yağıp peşerdem.
- Xarap itteñ bit, nişlädeñ sin, ä? Kiyem yağıp aş peşerälär dimeni?
Xuca äytkän:
- Nigä anıñ eçen qayğırasız? İrtägä axırzaman bulğaç, kiyem ni eşkä?
 
 
L..U.LL,APŞG1,   >ŞçA   ŞİYoM’!
Xuca urmanda adaşqan häm, büredän qurqıp, ağaç başına menep utırğan.
Şul tirädä ber awçı yöri ikän, Xucanı kürep:
- Sin kem? -  dip qıçqırğan.
- Min -  Alla... -  digän Xuca. Auçı moña bik açulanğan:
- Sin närsägä dinne, allanı mısqıl itäseñ, mälğun’ -  dip, Xucanı ağaç başınnan söyräp töşermäkçe bulğan Läkin Xuca tiz genä sikerep töşkän dä bar köçenä çapqan. Auçı anı qwa kitkän. Qalağa citkändä genä totıp, qazıy yanına alıp barğan.
- Menä bu bändä urmanda ağaç başında "min -  alla" dip, xoday täğaläne mısqıl itep utıra ide. -  digän awçı
Qazıy Xucağa soraw birgän:
- Söylä, alla bändäse, sin ni öçen şundıy gönah eşlädeñ?
Xuca qazıyğa:
- Minem isemem -  Allabirde. Bu keşe sorağaç, äytim dip avız açqan idem, "alla"sın äyttem, ä ul "birde"ne äytkänemne kötmiçä, mine qwa başladı. Şunnan, sezneñ yanığızğa kilep citkänçe, tın alırğa da irek birmäde, - digän.
 
QARAQ BARIBeR MONDA KİLÄ
Xucanıñ çapanın qaraq urlap qaçqan ikän. Xuca qaraqnı ezläp tup-turı ziratqa barğan da ber buş qaber yanına kilep utırğan. Qaraqnıñ qaysı yakqa qaçqanın kürgän ber keşe:
- Xuca, çapanığıznı urlağan qaraq änä tege yakqa kitte bit, ä sez monda nişläp utırasız? -  digän.
- Ul qaraq ber kön ülep, barıber monda kiler, min anı şunda totarmın,  -  digän Xuca.
 
ÄGÄR DÄ AXIRZAMAN BULSA...
Qışnıñ  ber  ozın  tönendä   qartlar   cıyılıp  söyläşep utıralar ikän. Söyläşü ocmax häm tämuğ turında barğan. Barısı da tämuğnıñ qotoçqıç bulwı, ä cännätneñ iskitkeç bulwın äytkännär. Şul vaqıt Xuca Nasretdin kilep kergän häm qulların, ayakların cılıta başlağan.
- Yukqa bäxäsläşäsez! Ägär dä axırzaman digännäre qış köne , menä bügengedäy swıq könne başlansa, nindi cülär, tämuğqa kermiçä, ocmaxqa barıp kerer, -  digän Xuca Nasretdin.
 
YuKQA İSLÄRe KİTKÄN
Xuca Nasretdin çit ber şähärgä barğan bulğan. Uramda keşelärneñ cıyılıp yaña tuğay ayğa qarap toruların kürgän. Xuca bolar yanına kilep:
- Bezneñ şähärdä arba köpçäge qadär ay kürsälär dä ber dä isläre kitmi, ä sezneñ cep kebek aynı kürep tä isegez kitkän, -  digän.
 
NAMUSLI BÜLeŞÜ
Berkönne ber sufıy Xucadan:
- Ni öçen irtänge namazğa yörisez, ä qalğannarına yörmisez? -  dip sorağaç, Xuca aña:
- Bez biş ağay-enebez, biş vaqıt namaznı üzara tigez itep büleştek. Min, ölkäne bulğanlıqtan, irtänge namaznı uqu minem östä, -  digän.
- Comğa namazı belän fitır namazın niçek itep büleştegez soñ? -  dip sorağaç, Xuca sufıyğa:
- Bäy! Aları ätiyem belän äniyem östenä töşkän, -  dip cavap qaytarğan.
 
YeL BUYI URAZA
Mulla, Xuca Nasretdinnı çaqırıp, allz quşqannı .tömäve, uraza/da aşap yarüye öçen açulanğan.
- Uraza totu alla quşqannı ütäw bulsa, avılda minnän
11 izge keşçe yuk, -  digän Xuca. - ■ Baylar ber ay ğına
,'raza totsalar, men arlığa yel buyı uraza totarğa turı kilä.
AVANS XİSABINA
Uraza könnärendä Xuca Nasretdin ağaap utıra ik
- Dinsezlegeñnz anda üze kürep tora! -  l.pp p.ç. p.lşçş (ulla.
- İ mulla abzıy, -  digän Xuca, minem inişda şansım bar. Aç yellarda berkem totmiğaida di min uña «
 
ÇALMALI  NAN)
Bervaqıt Xuca başına zur itep çalma urap, uramnan ütep barğanda ber keşe anıñ qulına yazu birep;
- Şuşı xatta ni yazılğan, uqıp biregezçe, dip orağan.
- Min xat uqıy belmim, -  dip, Xuca xatnı kire birgän. Xat iäse ğacäplänep:
- Başığızğa şundıy zur çalma urap yörisez, ä üzegez xat ta uqıy belmisez ikän! -  dip kölgän, di.
Xuca Nasretdin başınnan çalmasın alıp xat iäseneñ başına kigezgän da:
- Ägär dä başına  çalma kigän keşeneñ zihene arta torğan bulsa, xatığıznı üzegez uqığız! -  digän.
 
QAYSI YaKQA QARAU YaXŞIRAQ
Su qoyınır aldınnan kürşese Xucadan sorağan:
- Xuca   äfände,   su   qoyınğan   vaqıtta   azan   tavışı işetsäñ, qaysı yakqa qaraw yaxşıraq? -  digäç, Xuca:
- Azanında eşeñ bulmasın, kiyemnäreñ qaysı yakta bula şul yakqa qara, -  digän.
 
TÄHARÄTSeZ AYaK
Berkönne Xuca Nasretdin täharät alıp namaz uqımaqçı bula.   Täharät alğanda  ber  ayağına su  citmi  qala.   Şuña qaramastan Xuca namaz uqırğa kereşä. Läkin qaz kebek ber ayağın   kütärep   namaz    uqwın   kürgäç    xalıq cämäğat’ añardan:
- Äy, Xuca äfände, bu ni eşläveñ? -  dip sorıy.
Xuca alarğa:
- Bu ayağımnıñ täharäte yuk, şunıñ öçen kütärep uqıym -  dip cavap qaytara.
 
MÄ, TÄHARÄTeÑNe!
Bervaqıt Xuca ağım su buyınça täharät alıp utırğan çaqta ayağındağı ber başmağı suğa töşep kitä. Anıñ moñ açwı kile dä:
- Kiter   başmağımnı, mä al täharäteñne,    -    dip qıçqıra.
 
XUCA  URAZA TOTA
Ber mulla Xucağa: "Ägär dä cäyneñ ozın häm esse ber könendä uraza totsañ, alla sineñ ber yelda qılğan gönahlarıñnı yarlıqar", -  digän. Xuca, qılğan gönahlarda bik ansat qotılıp bula ikän dip uylap, urazağa kergän. Läkin töş vaqıtı citkäç, bik nıq qarını açqan. Şunna; soñ ul tüzmägän, räxätlänep utırıp aşap alğan.
Monı kürep torğan mulla. Xucanı orışa başlağan. Xucanıñ moña ber dä ise kitmägän:
- Ägär dä cäyneñ ozın häm esse ber könendä totılğan uraza öçen ber yellıq gönah beterelä ikän, minem yartı kön totqan urazam öçen yartı yellıq  gönahı,  hiçşiksez,  betäçäk.  Ä qalğan yartı yellıq gönahımnı min tağın berär vaqıt yartı kön uraza totıp beterermen, -  digän.
 
BÄYRÄM AŞI -  QARA-QARŞI
Xuca üzeneñ öy tübäsendä närsäder eşläp yöri ikän. Ber sufıy kilep:
- Xucalar öydäme? -  dip endäşkäç, Xuca:
- Bu öydä Xucalar yuk.  Barı ber genä Xuca.  Ul da bulsa min genä, -  digän.
Sufıy:
- Äfändem, biregä töş äle!  Yomışım bar ide sindä I -  dip äytkäç, Xuca tiz genä öy tübäsennän töşep:
- Yomışıñ närsä, söylä! -  digän. Sufıy:
- Miña xäl qadärençä sädaqa birep cibärçe! -  digän.
Xuca:
- Üz tormışıbız da bik avır, sädaqa birergä ber närsäbez dä yuk, -  digäç, sufıy çığıp kitkän.
Berazdan  soñ  Xuca,   qulına  ber  tubal  totıp,   uramğa çıqqan.   Älege   sufıy   tübän oçta ber keşedän  çığın ikençesenä kerergä cıyına ikän. Xuca aña endäşkän:
- Kil äle, äfändem, kil, -  digän. Sufıy monı kürep "sädaqa birergä çaqıra", dip belep, tiz genä kilep citkän. Xuca sufıynı öyenä alıp qaytqan häm yortına, kergäç:
- Äfändem, ägär dä minem baylığım bulsa ide, şuşı tubalnı tutırıp, siña sädaqağa on birgän bulır idem. Läkin ni çara, bernärsäm dä yuk şul, -  digäç, sufıy Xuca yanına kilüyenä ükenep:
- Nik anı baya uq äytmädeñ? -  digän. Xuca:
- Nik soñ sin üzeñ min öy tübäsendä vaqıtta yomışıñnı äytmiçä, mine öy tübäsennän çaqırıp töşerdeñ dä şunnan soñ ğına xäyer soravıñnı äytteñ. "Bäyräm aşı -  qara qarşı" menä şulay bula inde ul, -  digän dä öyenä kerep  kitkän.
 
NASIYP BULMAĞAN
Aşap utırğanda Xuca Nasretdinnıñ ber qabım ikmäge qulınnan teşep kitkän. Monı närsägä yurar ikän dip mısqıllaşıp,   Xuca   xäzrät   yanına   kitkän.   Xäzrät   anıñ yuravına:
- Siña nasıyp rizıq bulmağan, şuña kürä töşep kitkän  -  dip añlatqan. Xuca ber dä aptırap tormıyça:
- Beldeñ   pıçağımnı...   Min   anı   şunduq   aldım   da yottım! -  digän.
 
"ALLA KÜRGÄÇ..."
"Alla barsın da kürä, barsın da belä" dip qabatlarğa yaratuçı ber xälfä berkönne şäkertlärenä:
-  İrtägä barığız da berär sarıq urlap kilegez, tik qarağız anı, beräw dä kürmäsen, -  digän. İkençe könne şäkertlär barısı da berär sarıq alıp kilgännär, tik Xuca Nasretdinnıñ ğına sarığı yuk ikän. Xälfä Xucağa qarağan da:
- Xuş, Nasretdin, sineñ sarığıñ qaya? -  digän. Xuca:
- Min sarıqnı urladım, tik yaşerer urın tapmadım. Bazğa alıp töşkän idem -  alla qarap tora, çormağa alıp mengän idem -  alla qarap tora. Alla kürgäç, alıp kilmädem, -  dip cavap birgän.

MALAYI DA ÄTİSe KeBeK

Xuca mäçettä väğaz’ säylämäkçe bulğan ikän. Läkin söyläyaçäk süzen onıtıp baytaq basıp torğan. Keşelär, ğacäplänep, ber-bersenä qaraşqannar. Monı sizep, Xuca tağın da qawşıy töşkän. Nihayat’, Xuca telgä kilgän:

-  Cämäğat’, sez minem süzgä aptırıy torğan keşe tügel ikänlegemne yaxşı beläsez. Ä menä xäzer başıma bernärsä dä kilmi. Närsä söylärgä dä belmim, -  digän dä haman aptırap torğan.

Xucanıñ malayı da şunda bulğan ikän. Ul ätisenä qarap

- Äti, närsä söylärgä belmäsäñ, içmasam, mönbärdän töşep kitärgä kiräklekne genä bulsa da bel, -  dip quyğan.

Şulay itep, Xucanıñ malayı ätisen uñaysız xäldän qotqarğan häm üzeneñ bäläkäy Xuca Nasretdin ikänlek kürsätkän.

XÄYLÄKÄR MALAY

Xuca Nasretdin balalar uqıta ikän. Berkönne aña küçtänäç cibärgännär. Näq şul vaqıt Xucağa kitärgä turı kilgän. Kitkändä balalarğa äytep qaldırğan:

- Qarağız anı, miña küçtänäçkä kitergän käläväne aşıy kürmägez. Mine yaratmağan keşe cibärgän anı. Ağulanğan bulwı bik mömkin. Ul-bu bulsa, miña sezneñ öçen cavap birergä turı kiler.

Xuca kitü belän ber cor malay:

- Malaylar,   äydägez   käläväne   s’şırtıp   quyabız,   - digän.

Uquçılar riza bulmağannar, ağulı bulır dip qurıqqannar. Süz başlawçı malay bik şuq, xäyläkär ikän. Ul Xucanıñ xäyläsen añlağan häm käläväne aşıy başlağan Başqalar, malaynıñ yalana-yalana aşavın häm aña bernärsä dä bulmavın kürgäç, kälävägä taşlanğannar. Küz açıp yomğançı käläväneñ savıtı yaltırap qalğan.

Şunnan soñ xäyläkär malay Xucanıñ päkesen alıp sındırğan.

Küp tä ütmägän Xuca qaytıp kergän. Päkeseneñ sınığın kürep:

- Kem eşe bu? -  dip qıçqırğan.

Balalar päkene sındıruçını äytkännär.

- Nik sındırdıñ? Qolağıñnı boram bit, -  digän Xuca Nasretdin.

Şuq malay yelağan bulıp:

- Min, Xuca abzıy, qarandaş oçlamaqçı idem, sez

qıynarsız, dip bik qatı qurıqtım da ülärgä telädem. Niçek ulärgö ikän, dip aptırap torğanda, sez äytkän kälävä kelt itep isemä töşte dä şunı aşap ülmäkçe buldım. Eçemnän genä sezneñ belän häm mine bik yarata torğan äti-äniyem belän . bäxilläştem dä ağulı käläväne aşadım. Kälävä salınğan podnosnı yalap uq quydım. Läkin bäxetsezlekkä qarşı, ni öçender, min ülmiçä isän qaldım.

Xucanıñ tämle kälävä aşıy almıy qalwına da, ätise märxümneñ töse bulıp qalğan päkedän ayırılwına da açwı kilsä dä:

-  hay axmaq, kep-keçkenä başıñ belän ällä nilär uylap çığarğansıñ! İsem kitä minem siña! Tapqırlıqta sin xätta Xuca babañnan da uzdırıp cibärdeñ. Tapqırlıq häm xäylä sezneñ böten näselgä birelgän, axrı, -  diwdän başqa ber süz dä äytä almağan.

 
Qaynaq: Тазбаш