نوایی و حسین بایقرا

علیشېر نوایی حسین بایقرا سراییده باش منشی اېکن. پادشاه‌ همه‌ وقت نوایی نینگ دېگنلریگه قولاق سالر اېکن. کونلردن بیر کونی حسین بایقرا اېرته‌لب سرایگه کیریب کېته‌یاتیب، نواییگه قره‌بدی-ده، کۉرسه‌تگیچ برماغی بیلن باشینی کۉرسه‌تیبدی. نوایی هم شو برماغی بیلن تیلینی کۉرسه‌تیبدی. حسین بایقرا باشینی چَیقه‌بدی-ده، سرایگه کیرمه‌ی قَیتیب کېتیبدی.

 بو واقعه‌نی کوزه‌تیب تورگن نوایی نینگ شاگردلری ایما-اشاره‌ نینگ سببینی سۉربدیلر. نوایی:

 — اۉزلرینگ اۉیلب تاپینگلر، — دېب ایتمه‌بدی. شاگردلر اۉیلب-اۉیلب هېچ تاپیش‌آلمه‌بدی. اولردن بیری نوایینی سۉزله‌تیش مقصدیده سیاه‌داننی اغدریب یوباریبدی.

 شونده نوایی:

 — عبدالطیف، نېگه‌ بونچه‌ خَیال پریشان بۉلمه‌سه‌نگیز. سیاه‌دان اغدریلدی-کو، — دېبدی.

 — کېچیرینگ استاذ، — دېبدی شاگردی.— حلیگی معما نینگ سببینی اۉیلب، خَیالیم قاچیبدی.

 نوایی ایتیشگه مجبور بۉلیبدی:

 —حسین بایقرا: «باشگه بلانی نیمه‌ کېلتیره‌دی؟» — دېب سۉردی، مېن «تیل» دېب جواب بېردیم.

 شاگردلر نوایی نینگ زیرکلیگیگه ینه‌ بیر مرته‌ قایل قالیبدیلر.

Navoiy va Husayn Boyqaro

Alisher Navoiy Husayn Boyqaro saroyida bosh munshiy ekan. Podsho hamma vaqt Navoiyning deganlariga quloq solar ekan. Kunlardan bir kuni Husayn Boyqaro ertalab saroyga kirib ketayotib, Navoiyga qarabdi-da, ko‘rsatgich barmog‘i bilan boshini ko‘rsatibdi. Navoiy ham shu barmog‘i bilan tilini ko‘rsatibdi. Husayn Boyqaro boshini chayqabdi-da, saroyga kirmay qaytib ketibdi.
Bu voqeani kuzatib turgan Navoiyning shogirdlari imo-ishoraning sababini so‘rabdilar. Navoiy:
— O’zlaring o‘ylab topinglar, — deb aytmabdi. Shogirdlar o‘ylab-o‘ylab hech topisholmabdi. Ulardan biri Navoiyni so‘zlatish maqsadida siyohdonni ag‘darib yuboribdi.
Shunda Navoiy:
— Abdullatif, nega buncha xayol parishon bo‘lmasangiz. Siyohdon ag‘darildi-ku, — debdi.
— Kechiring ustoz, — debdi shogirdi.— Haligi muammoning sababini o‘ylab, xayolim qochibdi.
Navoiy aytishga majbur bo‘libdi:
—Husayn Boyqaro: «Boshga baloni nima keltiradi?» — deb so‘radi, men «til» deb javob berdim.
Shogirdlar Navoiyning ziyrakligiga yana bir marta qoyil qolibdilar.

دانشمند چۉپان

اۉتگن زمانده بیر پادشاه‌ بۉلگن اېکن. او همه‌ نرسه‌دن هم آتنی یخشی کۉرر اېکن. کونلردن بیر کون، پادشاه‌ آتخانه‌گه کیریب قره‌سه، آتلری انچه‌ آریقلب قالگن اېمیش.

پادشاه‌ آتباقرینی چقیریب:

- آتلر نیمه‌ اوچون آریقلب قالدی؟ - دېب سۉره‌بدی. آتباقر پادشاه‌ نینگ غضبیدن قۉرقیب:

- اې جناب عالیلری، آتلرینگیز بیر نېچه‌ کوند‌ن بویان یېم۔بېده‌ یېمه‌ی، زۉر بېریب کیشنه‌یدیلر.

شهردن چېتراقده باشقه‌ آتلر بۉلسه کېره‌ک. اۉشه‌ آتلرنینگ آوازیگه بولر بېده‌ یېمسدن قۉیگن بۉلسه‌لر کېره‌ک، دېب اۉیله‌یمن، - دېبدی

پادشاه‌ اۉنگ قۉل وزیرینی چقیریب:

- اې دانا وزیر، نوکرلر بیلن شهر تشقریسیگه چیق، باشقه‌ آتلرنی کیشنب آتلریم نینگ تینچلیگینی بوزمه‌یدیگن قیلیب کېل! - دېبدی. وزیر پادشاه‌گه تعظیم قیلیب:

- اې، پادشاهیم، فرمانینگیز بېکم و کاست اۉز یېریده قرار تاپگه‌ی، - دېب نوکرلری بیلن شهردن تشقریگه چیقیب کېتیبدی، یوریب۔یوریب، شهردن ییگیرمه‌۔اۉتّیز چقیریم نریده بۉلگن بیر تاغگه یېتیبدی. تاغگه چیقیب کۉرسه‌لر، بیر چۉپان ییلقیلرینی اۉتلاققه قۉییب، اۉزی بیر کتّه‌ خرسنگ تاش نینگ اوستیده چۉزیلیب یاتگن اېمیش. وزیر چۉپان نینگ آلدیگه باریب:

- اې، احمق چۉپان، همه‌ ییلقیلرینگنی اۉتلاققه قۉییب یوباریب، کیشنه‌تیب، اولرنینگ آوازیگه مست بۉلیب یاتیبسن. شهرده بۉلسه سېنینگ آتلرینگ نینگ کیشنه‌شینی اېشیتیب، پادشاه‌ نینگ آتلری بېده‌ یېمه‌ی آزیب قالماقده. مېن سېنگه تېزده آتلرینگ نینگ آغیزلرینی باغلب قۉییشنی بویوره‌من. اگرده‌ بویروغیمدن بۉیین تاولر اېکنسن اۉزینگنی جلّادگه، آتلرینگنی پادشاه‌گه تارتیق قیله‌من، - دېبدی.

Qora baliqcha

Samad Behrangiy

   Qishning chilla kechasi edi. Dengiz tubida keksa bir baliq o‘n ikki ming bolasi va nabirasini atrofiga to‘plab olib ertak aytib berayotgan ekan:
— Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, qadim zamonda kichkinabir irmoqda qora baliqcha onasi bilan birga yashar ekan. Irmoq baland tog‘dagi bir qoyadan chiqib vodiyning etaklarigacha oqib borar ekan. Ona-bola baliq irmoq tubidagi katta tosh tagini o‘zlariga uy qilib olishgan ekan. Toshni qoplagan yo‘sinlar uyning tomi vazifasini bajarar ekan. Baliqlar tunda yo‘sin ostiga kirib uxlashar ekan. Qora baliqcha bir marta bo‘lsa ham yo‘sinlar ostidan chiqib oy nurini ko‘rishni orzu qilar ekan. Ona baliq va mittivoy ertalabdan kechgacha bir–birini ortidan suzib aylanish bilan kun o‘tkazishar, ba’zida boshqa baliqlar bilan birga kichik irmoqda u yoqdan bu yoqqa suzib yurishar ekan.
Bola baliq o‘zini juda yolg‘iz sezar ekan. Chunki o‘n ming uvildiriqdan bor–yo‘g‘i shu qora baliqcha tirik qolgan ekan. Qora baliqcha bir necha kun g‘amgin bo‘lib qolibdi. Xuddi betob bo‘lgandek, u yondan bu yonga sekin-sekin suzib yurar, boshqa vaqtdayam xuddi shunday jimgina onasiga ergashib yuraverar ekan. Onasi mittivoyning ahvolidan tashvishlanar, tezroq tuzalib ketishini umid qilar ekan. Ammo qora baliqchaning dardi shunchaki o‘tkinchi bir dard emas ekan.

حسن و زهره‌

      بیر بار اېکن، بیر یۉق اېکن، قدیم زمانده بیر پاده‌چی چال بیلن کمپیر بار اېکن. اولر‌‌‌‌‌نینگ نصیبه‌، گولبهار و زلفیه دېگن اوچ قیزی بۉله‌ر اېکن. آیدن آی، ییلدن ییل اۉتیبدی، قیزلر‌‌‌‌نینگ بۉیی یېتیبدی. نصیبه‌ ییگیرمه‌ بیرگه‌، گولبهار اۉن تۉقّیزگه، زلفیه اۉن سکّیزگه کیریبدی.

   چال-کمپیر قیزلریگه ساوچی کېلمه‌گنی اوچون کېچه-یو کوندوز خفه‌ بۉلیب یوریشیبدی. کونلردن بیر کونی چال کمپیرگه قره‌ب:

- قریگن چاغیمیزده جوده‌ قیین احوالده قالدیک، بو اوچ قیز اۉغیل بۉلگنده بیزنی باقردی. هېچ بۉلمه‌سه‌ بولرگه ساوچی کېلسه هم میلی اېدی، او هم یۉق، — دېب زارلنیبدی.

کمپیر چالگه جوابه‌ن:

— بیز‌نینگ کسبیمیز قشّاق پاده‌چیلیک بۉلگنیدن کېین قیزلریمیزنی کیم هم آله‌ر اېدی؟ —  دېبدی. چال اۉیلب توریب، کمپیرگه بونده‌ی دېبدی:

— بیر مصلحت بار، قیزلریمیزنی اۉزیمیزگه اۉخشه‌گن کمبغلگه بېرسه‌ک دېیمن. اگر اولر معقول تاپسه، یېنگیل-اېلپی تۉی قیلیب، قیزیمیزنی بېره‌یلیک! چال‌‌‌‌‌نینگ بو مصلحتی کمپیرگه معقول توشیبدی.

Hasan va Zuhra

 Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, qadim zamonda bir podachi chol bilan kampir bor ekan.

Ularning Nasiba, Gulbahor va Zulfiya degan uch qizi bo‘lar ekan.

Oydan oy, yildan yil o‘tibdi, qizlarning bo‘yi yetibdi. Nasiba yigirma birga, Gulbahor o‘n to‘qqizga, Zulfiya o‘n sakkizga kiribdi.

Chol-kampir qizlariga sovchi kelmagani uchun kecha-yu kunduz xafa bo‘lib yurishibdi.

Kunlardan bir kuni chol kampirga qarab:

— Qarigan chog‘imizda juda qiyin ahvolda qoldik, bu uch qiz o‘g‘il bo‘lganda bizni boqardi. Hech bo‘lmasa bularga sovchi kelsa ham mayli edi, u ham yo‘q, — deb zorlanibdi.

Kampir cholga javoban:

— Bizning kasbimiz qashshoq podachilik bo‘lganidan keyin qizlarimizni kim ham olar edi? —  debdi. Chol o‘ylab turib, kampirga bunday debdi:

— Bir maslahat bor, qizlarimizni o‘zimizga o‘xshagan kambag‘alga bersak deyman. Agar ular ma’qul topsa, yengil-elpi to‘y qilib, qizimizni beraylik!

Cholning bu maslahati kampirga ma’qul tushibdi.

اور تۉقماق

اۉزبېک خلق اېرتگی

بیر بار اېکن، بیر یۉق اېکن، بیر کمپیر بیلن بیر چال بار اېکن. اولر آوچیلیک بیلن کـون اۉتکزر اېکنلر. بیر کـون چال توزاق پایلب اۉتیرگن اېدی، توزاققه کتّه‌ بیر لَیلک توشدی. یوگوریب باریب لَیلکنی توزاقدن چیقرگن اېدی، لَیلک آدمدېک سۉزله‌ماققه باشله‌دی:

چال، مېن لَیلکلرنینگ باشلیغیمن، مېنی قۉییب یوبار، نیمه‌ تیله‌سنگ شونی بېره‌من. مېنینگ مکانیم شو قرشیده‌گی تاغ‌نینگ آرقه‌سیده. «لَیلکوای‌نینگ اویی قیده» دېسنگ، همه‌ ایتیب بېره‌دی، — دېدی.

چال لَیلکنی قۉییب یوباردی. اېرته‌سیگه اېرته‌لب توریب، لَیلکوای‌نینگ ساوغه‌سینی آلیب کېلیش اوچون یۉلگه توشدی. یوریب، یوریب بیر جایگه باریب یېتدی. قۉی باقیب یورگن چۉپاندن:

— بو قۉیلر کیم نینگ قۉیی؟ — دېب سۉردی.

— بو قۉیلر لَیلکوای نینگ قۉیی،— دېب چۉپان چالنی یۉلگه سالیب یوباردی. بیر جایگه باریب ییلقی هَیده‌ب یورگن ییلقیچیگه:

— بو ییلقیلر کیمنیکی؟— دېب سۉردی چال. ییلقیچی.