+0 BƏYƏN
دانشمند چۉپان
اۉتگن زمانده بیر پادشاه بۉلگن اېکن. او همه نرسه‌دن هم آتنی یخشی کۉرر اېکن. کونلردن بیر کون، پادشاه آتخانه‌گه کیریب قره‌سه، آتلری انچه آریقلب قالگن اېمیش.
پادشاه آتباقرینی چقیریب:
- آتلر نیمه اوچون آریقلب قالدی؟ - دېب سۉره‌بدی. آتباقر پادشاه نینگ غضبیدن قۉرقیب:
- اې جناب عالیلری، آتلرینگیز بیر نېچه کوند‌ن بویان یېم۔بېده یېمه‌ی، زۉر بېریب کیشنه‌یدیلر.
شهردن چېتراقده باشقه آتلر بۉلسه کېره‌ک. اۉشه آتلرنینگ آوازیگه بولر بېده یېمسدن قۉیگن بۉلسه‌لر کېره‌ک، دېب اۉیله‌یمن، - دېبدی
پادشاه اۉنگ قۉل وزیرینی چقیریب:
- اې دانا وزیر، نوکرلر بیلن شهر تشقریسیگه چیق، باشقه آتلرنی کیشنب آتلریم نینگ تینچلیگینی بوزمه‌یدیگن قیلیب کېل! - دېبدی. وزیر پادشاه‌گه تعظیم قیلیب:
- اې، پادشاهیم، فرمانینگیز بېکم و کاست اۉز یېریده قرار تاپگه‌ی، - دېب نوکرلری بیلن شهردن تشقریگه چیقیب کېتیبدی، یوریب۔یوریب، شهردن ییگیرمه۔اۉتّیز چقیریم نریده بۉلگن بیر تاغگه یېتیبدی. تاغگه چیقیب کۉرسه‌لر، بیر چۉپان ییلقیلرینی اۉتلاققه قۉییب، اۉزی بیر کتّه خرسنگ تاش نینگ اوستیده چۉزیلیب یاتگن اېمیش. وزیر چۉپان نینگ آلدیگه باریب:
- اې، احمق چۉپان، همه ییلقیلرینگنی اۉتلاققه قۉییب یوباریب، کیشنه‌تیب، اولرنینگ آوازیگه مست بۉلیب یاتیبسن. شهرده بۉلسه سېنینگ آتلرینگ نینگ کیشنه‌شینی اېشیتیب، پادشاه نینگ آتلری بېده یېمه‌ی آزیب قالماقده. مېن سېنگه تېزده آتلرینگ نینگ آغیزلرینی باغلب قۉییشنی بویوره‌من. اگرده بویروغیمدن بۉیین تاولر اېکنسن اۉزینگنی جلّادگه، آتلرینگنی پادشاه‌گه تارتیق قیله‌من، - دېبدی.
چۉپان حیران بۉلیب، ناعلاج وزیرنینگ ایتگنلرینی قیلیشگه مجبور بۉلیبدی، ییلقیلرنینگ آغیزلرینی لتّه بیلن باغلبدی. کېین آتلرینی بو فلاکتدن قوتقزیش یۉلینی اۉیلب، او بیر قرارگه کېلیبدی. ییلاوده یورگن بیر کتّه تویه‌نی و سقالی ایکّی قریچ کېله‌دیگن بیر تکه‌نی اوشلب کېلیب، دده‌سیدن قالگن بیر اېسکی کمان بیلن اۉقلرینی آلیب، شهرگه قره‌ب روانه بۉلیبدی. چۉپان شهر قلعه‌سیدن ایچکریگه کیریب، رسته‌گه باریبدی. رسته‌ده ناغۉره چَلیب اۉتیرگنلرنینگ ناغۉره‌سینی آتیب یاره بېریبدی. ناغۉره‌چیلر چۉپان نینگ بو ایشیدن سراسیمه‌گه توشیبدیلر، اۉرده‌گه باریب چۉپان نینگ
اوستیدن عرض قیلیبدیلر. پادشاه اۉز یانیده‌گی وزیریگه چۉپاننی اوشلب، حضوریگه کېلتیریشنی بویوریبدی.
وزیر نوکرلر بیلن شهر بازاریگه باریب قره‌سه، تویه‌گه مینیب، بیر تکه‌نی اۉنگریب آلگن بیر چۉپان ییگیت دوچ کېلگن ناغۉره‌نی کمان بیلن آتیب یاره‌یاتگن اېمیش. وزیر نوکرلریگه:
- بو بې‌باشنی اوشلنگلر! - دېب بویوریبدی. نوکرلر چۉپاننی تویه‌دن توشیریب، قۉلینی آرقه‌سیگه باغلب، تویه‌سی بیلن تکه‌سینی یېتَکلب، پادشاه حضوریگه آلیب کېلیبدیلر پادشاه چۉپاندن:
- سېن کیمسن، نیمه اوچون شهر ناغۉره‌چیلری نینگ ایاغاره‌لرینی آته‌یاتیبسن؟ - دېب سۉره‌بدی.
چۉپان:
- مېن شهر یقینیده‌گی تاغده یشاوچی خلقدن اېلچی بۉلیب کېلدیم، - دېبدی
پادشاه چۉپان نینگ اوستیده‌گی اېسکی چاپانیگه، آیاغیده‌گی ییرتیق چاریغیگه تیکیلیب، اېلچیلیگیگه ایشانمبدی:
- اېلچیلیک قیلیشگه سېندن باشقه توزوکراق آدم یۉق اېکن می؟ - دېبدی. چۉپان حیران بۉلیب، پادشاه‌دن سۉره‌بدی:
- سیزگه قنده‌ی توزوکراق آدم کېره‌ک؟ مېن هم آیاق۔قۉللی آدممن۔کو، - دېبدی. پادشاه غضبلنیب:
- مېن سېندن کییمی ینگیراق، بۉیی بلندراق، سقالی اوزونراق آدم یۉق اېدی می، دېب سۉره‌یه‌پمن، - دېبدی. چۉپان جواب بېریب:
- سیزگه بۉیی بلند، کییمی ینگیراغی کېره‌ک بۉلسه، منه مېنینگ تویه‌م، او یقینده تولله‌گن، بۉیی هم بلند. اگرده سقالی اوزونراغی کېره‌ک بۉلسه، منه مېنینگ تکه‌م، نق سقالی ایکّی قریچ.
اگر سیزگه عقللیراق آدم کېره‌ک بۉلسه، منه مېنینگ اۉزیم. مېنگه هر قنچه سوالینگیز بۉلسه بېره بېرینگ، - دېبدی.
پادشاه چۉپان نینگ بو جوابیدن کېین:
- هَی میلی، بۉلمه‌سه سېن اېلچی اېکنسن، نیمه اوچون شهرده‌گی ناغۉره‌لرنی یاریب تشله‌دینگ؟
- دېب سۉره‌بدی.
چۉپان:
- شهرینگیزده هر کونی ناغۉره چه‌لینه‌دی. ناغۉره آوازیگه بیز نینگ ییلاوده‌گی ییلقیلریمیز هورکیب، تېک تورمه‌ی قۉیدیلر. ناغۉره‌لرنینگ آوازینی اۉچیرسم زاره ییلقیلریم تېک تورسه‌لر، دېب کۉرینگن ناغۉره‌لرنی یاره بېردیم، - دېبدی.
پادشاه چۉپان نینگ جوابیدن کولیب:
- شهردن ییگیرمه۔اۉتّیز چقیریم اوزاقده بۉلگن آتلرنینگ ناغۉره آوازیگه تېک تورمسلیکلری هېچ عقلگه تۉغری کېله‌دی می؟ بو بۉلمه‌گن گپ، - دېبدی. چۉپان هم پادشاه‌دن:
- شهردن ییگیرمه۔اۉتّیز چقیریم نریده بۉلگن آتلرنینگ کیشنه‌شیگه شهرده‌گی آتلرنینگ بېده یېمسدن آریقلشلری هېچ عقلگه تۉغری کېله‌دی می؟ - دېبدی.
پادشاه نینگ اۉنگ قۉل وزیریگه بېرگن بویروغی اېسیگه توشیبدی. بو چۉپاننی سۉز بیلن یېنگه آلمسلیگیگه عقلی یېتیب، چۉپانگه:
- تیله تیله‌گینگنی! - دېبدی. چۉپان:
- اگر لایق کۉرسنگیز، مېنگه شو شهردن بېش هۉکیز تېریسیدېک یېر بېرسنگیز، - دېبدی.
پادشاه چۉپان نینگ تیله‌گینی نظریگه ایلمه‌ی، منشی‌سیگه قره‌ب:
- بو چۉپان نینگ نامیگه مېنینگ طرفیمدن «بېش هۉکیز تېریسیدېک یېر بېریلسین»، دېب وثیقه قیلیب بېر! - دېبدی.
منشی وثیقه یازیب مُهرلتیب بېریبدی. چۉپان وثیقه‌نی آلیب اویگه قَیتیبدی.
چۉپان اۉزی سینگری اوچ۔تۉرتته دۉستینی ییغیب، اولرگه بۉلگن واقعه‌نی ایتیب بېریب، سۉنگره:
- اېندی مېن بیر ایش قیله‌من، همه حیران قاله‌دی، - دېبدی. چۉپان نینگ اۉرتاقلری:
- قنده‌ی ایش قیلماقچیسن؟ - دېب سۉره‌بدیلر. چۉپان:
- همه‌میز بیر بۉلیب، بېشته هۉکیز تاپیشیمیز کېره‌ک. سۉنگره مېن سیزلرگه قیله‌دیگن ایشیمنی ایته‌من، - دېبدی. چۉپانلر بیرته‌دن هۉکیز آلیب کېلیبدیلر. بېشته هۉکیزنی سۉییشیبدی. تېریلرنی بیر چېکّه‌سیدن کناپ ایپ قلینلیگیده قیلیب قیرقیبدیلر. تېری ایپلر تیار بۉلگندن کېین، ایپلر بیلن بیرگه بیر قنچه قازیقچه‌لر آلیب شهر قلعه‌سیگه کېلیشیبدی. قلعه بۉیلب قازیقلرنی قاقیب قازیقلرگه تېری ایپلری باغلب، شهرنی ایلنتیریب چیقیبدیلر. بېش هۉکیز تېریسیدن قیلینگن ایپ شهرنی ایلنتیریب چیقیشگه یېتیبدی۔یو، شو بیلن تمام بۉلیبدی.
چۉپان اۉرتاقلری بیلن شو ایشلرنی قیلیب بۉلگندن کېین قۉلیگه پادشاه تامانیدن بېریلگن وثیقه‌نی آلیب، پادشاه آلدیگه باریبدی. چۉپان تعظیمنی بجا کېلتیرگچ، پادشاه‌گه قره‌ب:
- اې پادشاه، اۉز فرمانینگیزدن قَیتمه‌یسیز می؟ - دېبدی. پادشاه:
- مُهریم بۉلسه قَیتمه‌یمن، - دېبدی. چۉپان قۉلیده‌گی وثیقه‌نی کۉرسه‌تیب:
- منه شو وثیقه‌گه بناءً شو شهر بوتون خلقی بیلن مېنیکی بۉلدی، - دېبدی.
پادشاه حیران بۉلیب:
- بو سۉزنی قنده‌ی اساس بیلن ایته‌سن؟ - دېبدی. چۉپان جواب بېریب:
- اگر مېنینگ اساسیمنی اۉز کۉزینگیز بیلن کۉریشنی ایسته‌سنگیز مېن بیلن شهر تشقریسیگه چیقینگ، - دېبدی.
پادشاه چۉپان نینگ سۉزینی قبول قیلیب، بوتون عملدارلری بیلن شهر قلعه‌سیگه چیقیبدی. پادشاه چۉپانگه.
- قنی، اساسینگنی کۉرست؟ - دېبدی.
چۉپان پادشاه‌نی باشلب شهر قلعه‌سینی ایلنتیریب، تېریدن قیلینگن ایپلرنی کۉرسه‌تیب، شهرنی ایلنیب چیققنلریدن سۉنگ، اۉرتاقلریگه همه تېری ایپلرنی ییغیشتیریب چیقیشنی بویوریبدی.
اۉرتاقلری ایپلرنی ییغیشتیریب کېلگندن سۉنگ، چۉپان هر بیر هۉکیز تېریسی نینگ رنگیگه قره‌ب باشقه‌باشقه قیلیب اجره‌تیب، تېری ایپلرنی قیرقیلیب آلینگن جایلریگه قۉییب، هر بیر هۉکیز تېریسینی اۉز حالیگه کېلتیریب پادشاه‌گه کۉرسه‌تیبدی. پادشاه چۉپان نینگ عقلیگه قایل قالیب، اۉزی نینگ بېرگن وثیقه‌سینی قَیتریب آلیشگه عملدارلردن اویه‌لیب، چۉپانگه:
- بار، سېنگه شو شهرنی بېردیم، - دېب اۉزی شهردن چۉل تامانگه چیقیب کېتیبدی. پادشاه عملدارلری اۉشه یېرده چۉپانگه پادشاه‌لیک تاجینی کییدیریب، کرنَی۔سورنَیلر چَلدیریب، اۉرده‌گه کېلیشیبدی. شونده‌ی قیلیب چۉپان شهرگه پادشاه بۉلیبدی. یاردملشگن تۉرتته چۉپاننی اۉزیگه یاردمچی قیلیب، اولرنی یره‌مس عملدارلر اۉرنیگه تعیینلبدی. زندانده یاتگن بې‌گناه کمبغللرنی آزاد قیلیبدی. اۉزی عادل پادشاه بۉلیب، مراد۔مقصدیگه یېتیبدی.
قایناق: اېزگو