چوْپان و پاتیشا 

آمان کِکیلوْو

قادیم واغت بیر غاریپ، 
سیغیر چوْپان بوْلۇپدیر؛ 
قیرق یاشینا باراندا،
اوْل بیر عایال آلیپدیر. 
عایالی هم اؤزی دک 
یۇردۇنگ بللی غاریبی؛ 
ایکیسی‌نینگ بوْلۇپدیر- 
نه غاللاسی، نه قابی. 
اوْجۇق-بۇجۇق آلدیلار، 
یاشانسوْنگلار دؤرت-بأش ییل؛ 
بیر سۆمله‌گه سالماغا 
کؤمکلشدی غاریپ ایل. 
ایکی قوْتۇر گچیدی 
بۇ چوْپانینگ بار مالی؛ 
شوْل گچیلِنگ سۆیدۆندن 
قۇرت ادیأردی عایالی. 
ادن قۇردۇن اندیغان 
تام اۆستۆنده سریأرمیش؛ 
أهیم ادیپ ایت-قۇشدان، 
گۆنده باریپ گؤریأرمیش. 
تیز واغتدان دۇییار-دا 
آزالیانین قۇردۇنینگ؛ 
دیقغات بیلن گؤزلیأر 
سبأبینی اوْل مۇنۇنگ. 
ساقلاپدیرلار أر-عایال 
قۇرتلارینینگ داشینی؛ 
گیجه-گۆندیز هیچ بیری 
یرده قوْیمان باشینی. 
بیر کؤر قارغا پل-پللأپ،
قوْنیار قۇردۇنگ اۆستۆنه؛ 
چوْپان بیلن عایالی 
تۇتیار مۇنی دسسینه. 
اؤلدۆرمکچی بوْلاندا
چوْپان بوْغۇپ قارغانی.
اوْل دیلله‌نیپ دیییپدیر: 
"هوْولۇقما سن، دۇر هانی! 
قاهار ادیپ سن منی 
نأحاق یره اؤلدۆرمه؛ 
قوْی‌بر منی، آزات ات، 
هیچ هیلی آزار برمه. 
من بیر دؤولت قۇشی من 
قوْندۇم سنینگ باشینگا. 
اییسِم، زادیم اؤرأن کأن، 
مأتأچ دأل من آشینگا. 
ارتیر ایردن یانیما
گل، بره‌یین کأن زادی. 
کؤر قارغا دیییپ سوْراسانگ.
هر کیم بیلر بۇ آدی". 
چوْپان اوْنی قوْی‌بردی. 
ایناندی-دا سؤزۆنه؛ 
سیغیرلارین تابشیردی 
ایه‌لری‌نینگ اؤزۆنه. 
شایین تۇتۇپ اۇغرادی. 
کؤر قارغانینگ ایزیندان 
ادیأردی اوْل کأن اۇمیت 
اوْنۇنگ آیدان سؤزۆندن. 
اۇلی سۆری چیقیپدیر 
یوْلدا اوْنۇنگ اؤنگۆندن، 
کؤر قارغانی سوْراپدیر 
سۆری‌نینگ چوْپانیندان: 
"گؤرکزسنه، چوْپان دوْست، 
کؤر قارغانینگ اؤیۆنی، 
آصیل تاپیپ بیله‌موْق، 
کأن گؤزله‌دیم من اوْنی." 
"شۇندان دوْغری گیدی‌بر، 
سیر-دا یوْلۇنگ بوْیۇنی؛ 
باردیر یوْلدا آت باقان، 
آیدار اوْنۇنگ اؤیۆنی". 
اۇزاق واغت یؤرأن‌سوْنگ 
دۇشدی اوْنگا آت باقان؛ 
مۇنگا-دا گؤرکز-دیییپ، 
سالغینی آلدی چوْپان: 
"شۇندان دوْغری گیدی‌بر، 
سیر-دا یوْلۇنگ بوْیۇنی، 
دۆیه چوْپان دۇشاندا،
سوْرا اؤنۇنگ اؤیۆنی". 
دۇشیار دۆیه چوْپانا، 
کأن یوْلی سؤکندن سوْنگ، 
اوْندان دررو سوْرایار،
کؤپ عازاپ چکندن سوْنگ: 
"گؤرکزسنه، چوْپان دوْست، 
کؤر قارغانینگ اؤیۆنی.
آصیل تاپیپ بیله‌موْق،
کأن گؤزله‌دیم من اوْنی". 
چوْپان الین اۇزادیپ: 
"گؤریأرمینگ سن هوْل باغی، 
بِییک‌لیگنه سر إت اوْنگ 
یادا سالیپ دۇر داغی. 
شۇ چارباغدا کؤر قارغا 
گۆندیزینه هم گیجه 
هیچ بیر یانا آیریلمان، 
اوْتۇریاندیر همیشه". 
یوْلاغچیمیز بیر کمسیز 
سالغی آلان‌سوْنگ اوْنی، 
چالت-چالت أدیملأپ، 
اوْنگا اۇغرادی گؤنی. 
تیز واغتدا یتدی اوْل 
شوْل گؤرۆنیأن چارباغا، 
بیلمأن نیردن گیرجگین، 
آیلاندی سوْلا-ساغا. 
آخیری اوْل بیر یردن: 
"قارغا!" دیییپ قیغیردی. 
قارغا گؤرۆپ چوْپانی، 
اؤز یانینا چاغیردی. 
اوْنی قاتی حوْرماتلاپ،
ناهار بردی، چای بردی؛ 
"یات-دا دینجینگ آل" دیییپ،
اوْنگات یردن جای بردی. 
تۇراندان سوْنگ، بوْش ساچاق 
بریپ اوْنۇنگ الینه،
دییدی: "قیمّاتلی بیر زات 
بریأن سانگا، آل اینه". 
چوْپان آلیپ، ساچاغا 
قایتا-قایتا سر إتدی، 
دۆشن یالی آلداغا،
ایچیندن پیکیر اتدی: 
"بۇ کؤر قارغا من-آقماق، 
اوْینادیپدیرین اؤزۆمی، 
نادانلیغیمی بیلیپدیر، 
گؤرنده اوْل گؤزۆمی". 
دیییپ چوْپان بیچأره 
دۆرلی اوْیا گیدیأردی، 
ییتی-ییتی آلارلیپ،
ساچاغا سر إدیأردی. 
"بوْشلۇغینا قارامان، 
آلیپ گیت بۇ ساچاغی. 
"آچیل، ساچاغیم، آچیل!" 
دیی ناهار گرک چاغی. 
شوْندا آچیلیپ ساچاق، 
دۆرلی ناهاردان دوْلار، 
دۆنیأده ایسلأن زادینگ 
باریسی حأضیر بوْلار". 
آلقیش اوْقاپ کؤر قارغا، 
شاتلانیپ دۆشدی یوْلا؛ 
دررو گلدی اؤیۆنه، 
چۆمۆپ هر هیل خیالا. 
اؤیه گله-گلمأشه، 
چاغیردی-دا عایالین: 
"ناهار اییه‌لی" دیییپ، 
یۇودی دررو الینی. 
حایران قالیپ عایالی، 
دییدی: "ناهار اده‌موْق".. 
"دۆرلی ناهار بار منده، 
سندن ناهار سوْراموْق. 
تیزرأجیک یۇو الینگ. 
کأن قالماغال اتمه-ده؛ 
اوْتۇر گل-ده یانیمدا، 
گپینگی کؤپلتمه-ده". 
اوْتۇردیلار یانما-یان 
أر-عایالینگ ایکیسی؛ 
نأمۆچیندیر أرینینگ
بۇ گۆن اۆیتگِشیک سسی. 
یازدی اوْرتا ساچاغی، 
قوْلتۇغیندان چیقاریپ؛ 
دییدی اینها شۇلاری، 
اؤز سؤزۆنه بات بریپ: 
"آچیل، ساچاغیم، آچیل! 
لذتلی ناهار سچیل!" 
دیینده بۇ سؤزلری، 
ساچاق گینگدن آچیلدی، 
بۇ ساچاغینگ اۆستۆنه
ناهار باری سچیلدی. 
آلدیقلارینا اییدیلر 
عایالی هم-ده أری، 
امما ولین ساچاغینگ
اگسیلمه‌دی ناهاری. 
دۆرلی-دۆمن ناهاردان 
قارینلار بوْلدی گؤجک، 
"یاپیل، ساچاغیم، یاپیل!" 
دییدی، یاپیلدی ساچاق. 
گؤرۆپ مۇنی عایالی 
اؤرأن قاتی شاتلاندی. 
اؤز گؤونۆنه اؤزی اوْنۇنگ 
باغت آتینا آتلاندی. 
مۇندان سوْنگرا اۆچ-دؤرت گۆن 
گچیردی-ده آرادان؛ 
عایالینا یۆز تۇتۇپ، 
أری دیللندی بیردن: 
"بسدیر. عایال، کأن تۇتدۇق 
غاریپلیغینگ یاسینی؛ 
میهمانلیغا چاغیرجاق 
یۇردۇمیزینگ شاسینی! 
گلنده گؤزی بیلن 
گؤرسۆن بیزینگ بایلیغمیز؛ 
ایندی بیزی تاناسین، 
گیدندیر گدایلیغمیز!" 
ایچی یانیپ أرینه
قاهار بیلن قارادی. 
چاسلی چیقیان سس بیلن 
آدامسینی دارادی. 
"گؤترنیکسیز، ای، آقماق! 
نأمه بوْلدی عاقلینگا؟! 
پاتیشانی چاغیرماق 
نأمأنگه گرک سانگا؟! 
اللی یاشا باریپسینگ، 
هی، قاپینگدان گلدیمی؟ 
یوْلدا-ایزدا گؤرنده، 
سالامینگی آلدیمی؟ 
غاریپلیغینگ لایینا 
ینه بیزی باتیرار. 
بایلیغینگی آلار-دا، 
غاریپلیغینگ گتیرر. 
هیچ واغتدا اوْل آصیل 
قاپیمیزدان گلمه‌سین. 
غاریپلیغمیز، بایلیغمیز 
هیچ هایسینی بیلمه‌سین!" 
چوْپان راضی بوْلمادی. 
قارشیلیغنا عایالینگ: 
"پاتیشادان یۆز اؤورۆپ،
نأمه سنینگ خیالینگ؟ 
آصیل ایشینگ بوْلماسین، 
بایلیق تاپان منگ اؤزۆم. 
آرریغینگی قیناما، 
گچمه‌لیدیر منگ سؤزۆم!" 
جدللشیپ کأن واغت، 
أر سؤزۆنی گؤگرتدی. 
چاغیرجاغین هایسی گۆن 
شاسینا خابار اتدی. 
چاقیلیغنا چوْپانینگ 
اینانمادی شا ایلکی. 
سوْنگرا دییدی: "گیده‌یین، 
گنگ بیر زات باردیر، بلکی. 
اۇغۇرسیز یره چاغیرسا، 
زیندانا-دا باسدیرین، 
غاضاپ ادیپ من اوْنۇنگ
یۇردۇنا یل اؤسدیرین!" 
وعادالی گۆن گلنده، 
شا چوْپانگا اۇغرادی؛ 
بۇ گۆن شانینگ حاطیرنا 
چوْپان دسگا قۇرادی. 
شانینگ یکه اؤزی دأل. 
توْپار-توْپار وزیری، 
شاغالانگا قوْشۇلیپ، 
گلیپدیر بار امیری. 
مۇندان باشغا ینه-ده 
یۆزلأپ-مۆنگلأپ قوْشۇنی 
میهمانلیغا گِلِنلِنگ 
ساقلایاردی داشینی. 
یازدی چوْپان ساچاغین 
همّه گلجک گلن‌سوْنگ، 
ساناواجین سانادی، 
باری تایین بوْلان‌سوْنگ: 
"آچیل، ساچاغیم، آچیل! 
لذتلی ناهار سچیل!" 
پیدا بوْلدی شۇ ساغات 
دۆرلی ناهار اوْرتادا، 
بیله ناهار گلنلر 
گؤرمأندیرلر هیچ یرده. 
آغزین آچیپ پاتیشا 
قالدی عاقلی حایراندا؛ 
اؤز اؤیۆنده گؤرمه‌گیک 
گنگ زاتلاری بار مۇندا. 
تاپغیر-تاپغیر اوْتۇردی 
پاتیشاسی، وزیری، 
ایین دألدیر مۇندان اؤنگ 
شۇ گۆنکی دک هیچ بیری. 
پس گلمه‌دی بۇلاردان
قالانلارینگ-دا باری، 
امّا ولین ساچاغینگ 
اگسیلمه‌دی ناهاری. 
کیپلرینی کؤکلشیپ، 
اۇغرادیلار میهمانلار. 
قاتی راضی بوْلدۇلار 
بگلر، امیرلر، هانلار. 
شا بارانسوْنگ اؤیۆنه، 
کأن اوْتۇریپ اوْیلاندی؛ 
چۇنگ پیکیرده ایکی یان 
اؤی ایچینده آیلاندی. 
باشینداقی پیکیری 
آصیل قوْیمادی اوْنی. 
قیسسانجینا آخیری 
چاغیردی وزیرینی. 
اینجالیغی بوْلمادی 
گزیپ، اوْتۇریپ، یاتیپ، 
گلندن سوْنگ وزیری، 
دییدی اوْنگا یۆز تۇتۇپ: 
"چوْپان اوْغلی چوْپانا 
نأمأ گرک شوْل ساچاق؟ 
ماصلاحات بیلسنگ، وزیر، 
اوْنی الیندن آلجاق". 
"شاهیم، قۇلاق قوْیسانگیز، 
بیزدن سیزه ماصلاحات، 
دینگه یۇردۇنگ شاسیندا
بوْلمالیدیر بیله زات". 
"اوْندا چاپار ایبرینگ، 
گتیرسینلر شۇ گۆنده، 
اوْنی اله آلماسام، 
صابیر قالمادی منده. 
اگر برسه قایتاوۇل، 
کلله‌سینی گتیرینگ. 
حایال اتمأن، پرمانیم 
تیزدن یرینه یتیرینگ!" 
شاهینگ برن پرمانی 
یتیریلدی یرینه، 
چوْپانمیزینگ ساچاغی 
اوْنۇنگ اؤنگۆنده اینه. 
* * * 
ساچاق الدن گیدن‌سوْنگ، 
بۇ بیچأره چوْپانینگ 
قارا گۆنی باشینا
ینه قایدیپ گلدی اوْنۇنگ. 
یر یۇمرۇقلاپ عایالی، 
اۇریار دادی-پریادی: 
"ایلاهیم پاتیشانینگ
قیریلسین-آ زۆریادی". 
زوْوزاناقلاپ آخیری 
گچدی اؤینۆنگ تؤرۆنه، 
قاهارینا آغلادی، 
کأیینجیرأپ أرینه: 
"بۇ زاتلارینگ بارینینگ 
گۆنأکأری سن-اؤزۆنگ؛ 
آغلا ایندی اؤلینچأنگ، 
قوْی، سنینگ چیقسین گؤزۆنگ! 
چاغیرما دیییپ کأن آیتدیم، 
یادینگدامی من سانگا؟! 
آلدینگ آلتی شایینگی، 
هزّت ادیپ سن اوْنگا! 
هزّت ادیپ اشگه، 
کیم آلیپدیر آقلیغی 
یرسیز-یره مِسیرگأپ، 
گؤترمه‌دینگ دوْقلۇغی. 
سایغارمادینگ گله‌نی: 
دوْستمی سانگا یا دۇشمان، 
ایندی تۇتۇپ ایچینگی، 
گچه‌نینگه ات پۇشمان. 
نأمأمیزه گرکدی 
شالار بیلن قاتناشیق. 
اوْلار اۆچین، اۇنۇتما، 
بیزدن قوْوۇدیر آشیق!" 
بۇ یانغینلی سؤزلری 
یاغدیرسا-دا عایالی، 
قایتاوۇلا چوْپانینگ
حأزیرلیکچه یوْق حالی. 
یۆزیأردی اوْل قۇلاچلاپ 
چۇنگ پیکیرینگ دنگزینده، 
اۇلی آهمیر هم قینانچ 
مسه-مألیم یۆزۆنده. 
آلادالی بۇ دؤوۆر 
یتدی برنأچه گۆن، 
چوْپان پاهیر کؤر قارغا 
باریپ یۆز تۇتدی ینه. 
آیتدی اوْنگا جیکمه-جیک 
بوْلان ایشلنگ بارینی 
هم-ده اوْندان سوْرادی. 
عار آلماغینگ تأرینی. 
دییدی: "سنینگ شا بیلن 
آصیل اوْینۇنگ دنگ گلمز، 
شالار بیلن دالاشسانگ، 
ایشینگ آنگسات اوْنگ بوْلماز. 
یؤنه سانگا من ینه
قیمّاتلی زات بره‌یین، 
پاتیشانگیز شوْنی-دا 
هانی آلسین گؤره‌یین. 
اگر باشا ایش دۆشسه، 
یتیر آهی-زارینگی؛ 
شوْندا شادان چیقاریس 
اؤنگکی-سوْنگقی عارینگی". 
دییدی-ده اوْل چوْپانا 
بردی اوْنگات الغۇشی؛ 
"اؤرأن اوْنگات ایدتسنگ، 
شۇندان تاپارسینگ آشی. 
گۆنده بیرین قاچیریپ، 
قۇزلایانی قیزیلدیر؛ 
مۇنی اوْنگات ساقلاسانگ، 
سنگکی اوْنسوْنگ هزیلدیر". 
الغۇشۇنی آلانسوْنگ، 
چوْپان قاتی شاتلاندی، 
آلقیش اوْفاپ کؤر قارغا، 
اؤیه طاراپ آتلاندی. 
اؤیده یکه قالیپدی، 
اوْل گیدنده عایالی؛ 
ایچین تۇتۇپ، آه چکیپ، 
یاماندی اوْنۇنگ حالی. 
دۆنیأسیندن کأیینیپ، 
آه چکیأردی هر دمده؛ 
هر ساغادی پاهیرینگ،
گچیأردی قایغی-غامدا. 
دۇیمان دۇرقا عایالی، 
چوْپان گیردی قاپیدان؛ 
"یری، نیچیک بوْلدی؟" دییپ، 
دررو سوْرادی اوْندان. 
"هی-ده منینگ اؤنگۆمده 
بوْلارمی، هی بیتمز ایش؟! 
اینها سانگا گتیردیم 
قیزیل قۇزلایان بیر قۇش. 
ساچاغینگ هم چنی دأل 
الغۇشۇنینگ قیمّاتی، 
دۆنیأده هیچ بیر زادینگ
طیللاچا یوْق هۆمّتی. 
منینگ ایندی ایشیم یوْق، 
نأمه اتسنگ اؤزۆنگ ات. 
اینه قیزیل قازناسی، 
ماقصات-میرادینگا یت!" 
ییلجیراقلاپ عایالی 
آلدی قۇشی الینه، 
قایغی-غامینگ باریسی 
گیتدی یازینگ یلینه. 
گلن گۆنۆندن باشلاپ، 
بردی گۆنده بیرینی، 
تیغشیتلادی عایالی، 
تاپدی اوْنۇنگ یرینی. 
چوْپانمیز هم عایالینینگ 
گؤونۆنی هیچ ییقمادی، 
ایندی آصیل اوْل اوْنۇنگ
دیینیندن چیقمادی. 
باشالادیلار آلماغا 
گرک-یاراق شایلارین، 
تیز واغتینگ ایچینده 
دۆزتجکلر اؤیلرین. 
چأینک-کأسه آلینیپ، 
چالشیردیلار دۆشگی. 
تأزه‌لندی چوْپانینگ
چاریق، دوْنی، قۇشاغی. 
گۆن گلدیکچه کؤپه‌لیپ، 
باسیم بیلجکدی باری، 
امّا غۇشۇنگ تیز واغت 
شاها یتدی خاباری. 
شا اشیدن بادینا 
قیزیللی قۇش تاریپین، 
چاغیردی-دا وزیرین 
غاضاپلی دییدی گپین: 
"شۇ ساغادینگ اؤزۆنده
گتیرمه‌لی شوْل قۇشی، 
گلمه‌سه،گۆنألینینگ 
حؤکمان کسیلر باشی!" 
وزیر اوْنگا باش اگیپ، 
ایشی یرنه یتیردی؛ 
یاریم ساغات ایچینده 
قۇشی کؤشگه گتیردی. 
ینه آجی آیرالیق،
ینه قایغی-آلادا... 
تاپاوۇدی اؤنگکۆدن- 
ایگنچ یوْقدی آرادا. 
باقیاردیلار أر-عایال 
بیر-بیرینینگ یۆزۆنه، 
ایکیسی-ده عالاچسیز 
یاش آیلادی گؤزۆنه. 
دوْیماز-دوْلماز ظالیما 
ایکیسی هم قارغادی. 
ینه چوْپان بیچأره 
کؤر قارغانگا اۇغرادی. 
باریپ اوْنگا ینه-ده 
آیتدی آهی-زارینی؛ 
ایندی گؤرۆنگ، کؤر قارغا 
گؤرکزمکچی زوْرۇنی. 
گؤرکزدی اوْل چوْپانا 
أپِت اۇلی توْقماغی: 
"شۇنی آلیپ گیتدأنی، 
یوْم-یوْق ات اوْل آقماغی! 
ادر اوْنی یر-یگسان: 
"قاق، توْقماغیم، قاق!"دییسنگ. 
دۇرار، هیچ زات اتمز اوْل: 
"دک، توْقماغیم، دک!" دییسنگ. 
ساچاغینگی، قۇشۇنگی 
حؤکمان اوْندان آلارسینگ؛ 
شۇ توْلماغینگ آرقالی 
شادان خالاص بوْلارسینگ". 
آلقیش اوْقاپ کؤر قارغا، 
دۆشدی ینه یوْلۇنا؛ 
اؤیه گلیپ اتجه‌گین 
آیتدی اوْل عایالینا. 
شاتلاندی-دا عایالی، 
دییدی: "قاتی بوْلۇپدیر. 
بۇ ظالیمینگ کؤر قارغا 
هؤتده‌سیندن گلیپدیر. 
آصیل منینگ اؤزۆمم 
سنینگ بیلن گیده‌یین؛ 
بیر اؤزۆنگه قین بوْلار، 
منم کؤمک اده‌یین". 
توْقماقلارین گؤتریپ، 
تیرکشدیلر گیتدیلر؛ 
باتلی-باتلی یؤره‌شیپ، 
شا ساراینا یتدیلر. 
أری آلیپ توْقماغین، 
گیردی سارای ایچینه؛ 
اوْرتاسیندا قوْیدی-دا، 
چیکدی ینه داشینا. 
غاضاپ بیلن شاسینا: 
"ادیشیمه باق!" دییدی؛ 
داشراقدا دۇردی-دا: 
"قاق، توْقماغیم، قاق!" دییدی. 
توْقماق بؤکۆپ باشلادی 
اشیدنده بۇ سؤزی. 
دوْلدی دررو توْزاندان 
دۇری آسمانینگ یۆزی. 
تام-تارسینی تکیزلأپ، 
گچدی کؤشگۆنگ داشینا، 
بیر بؤکنده اوْنی-دا 
یۇمۇردی شا باشینا. 
وزیریندن، شاسیندان 
سیپدیرمادی بیریسین؛ 
بارین قۇما باسدیردی، 
قالدیرمادی دیریسین. 
چوْپان داشدان شاتلانیپ: 
"دک، توْقماغیم، دک!" دییدی، 
"بوْلدی، کأن ایش بیتیردینگ، 
ایندی بأریک بؤک!" دییدی. 
توْقماق قوْیۇپ قاقماغین، 
ایسینه یۆزلندی؛ 
شۇنلۇق بیلن بیر کمسیز 
ظۇلۇم اوْجاغی دۆزلندی. 
قۇشی، ساچاغی آلیپ، 
قوْیمادیلار هیچ بیر زات. 
بۇ خاباری اشیدیپ، 
بۆتین ایللر بوْلدی شات. 
ناقیل: 
یاقما - بیشرسینگ، قازما - دۆشرسینگ. 

کؤچۆرن: عباس ائلچین

[A:آ،ا- Ä: أ-E:إ، ه - U: ۇ- O: وْ- Ü: ۆ- Ö: ؤ- I:ی- Y:ی]