PİNƏÇİ MURADLA ŞAH

 Biri varmış, biri yoxmuş, bir ədalətsiz padşah, bir də Murad adlı bir pinəçi varmış. Padşah keflə-damaqla, Murad da pinəçiliklə gün keçirirmiş. Günlərin bir günü padşah xalqın onun ədalətsizliyi barədə nə danışdığını bilmək fıkrinə düşdü. О vəziri ilə məsləhətləşib paltarını dəyişdi, əyninə köhnə libas geyib, çiyninə bir xurcun saldı. Əlinə də bir ağac alıb saraydan çıxdı. Şəhəri gəzib dolandı, axşam qaş qaralanda gəlib paytaxtın uzaq bir məhəlləsinə çatdı. Bir həyətin yanından keçəndə evdən gülmək səsi eşidib dayandı, fikirləşdi:

-Kim ola bilər ki, mənim dövrümdə ucadan gülsün? Qapını döydü.

Həyətdən bir səs gəldi:

-Kimdi?

Padşah cavab verdi:

-Qərib bir qonağam, şəhərə təzə gəlmişəm, yatmağa yerim yoxdur, bir gecəliyə məni qonaq saxlayın.

Ev yiyəsi dedi:

-Mənim qapım da, kasıb süfrəm də həmişə qonaq üzünə açıqdır. Bir qonağım var, qoy olsun iki.

Ev yiyəsi qapını açdı, qonağı hörmətlə qəbul etdi, otağına aparıb dedi:

-Qonaq qardaş, yoldan gəlmisən, əl-üzünü yu, yorğıunluğun çıxsın.

Məlikməmməd nağılı

Padşah hər gün səhər tezdən sübh açılan kimi durub gedərmiş bağa ki, almanı dərib yesin, amma görərmiş ki, alma dərilib. Kor-peşman geri qayıdarmış. Bir gün belə, beş gün belə, axırda padşah təngə gəlib böyük oğlunu yanına çağırdı. Oğul atasının qulluğuna gələn kimi baş endirib dedi:

-Ata, sənə fəda olum, mənə görə nə qulluq? Atası dedi:

-Belə də iş olar? Mən padşah ola-ola bağımdakı almaya həsrət qalam, heç ondan yeməyəm?! Gərək nə təhər olsa, almanı oğurlayanı tutasan ki, tənbeh oluna.

Oğlan atasının əlindən öpüb çıxdı, dava libasını geyinib, oxkamanını götürüb, bağa getdi

Oğlan bir saat gözlədi, iki saat gözlədi, sübh - alma yetişən vaxt yuxu onu tutdu. Bir zaman ayılıb gördü ki, alma ağacda yoxdu - dərilibdi. Padşahın böyük oğlu kor-peşman evə qayıtdı.

O-biri gün padşah ortancıl oğlunu yanına çağırıb dedi:

-Belə də iş olar? Mən özüm padşah ola-ola bağımdakı almaya həsrət qalam, heç ondan yeməyəm?! Gərək nə təhər olsa, alma oğurlayanı tutasan ki, tənbeh oluna.

HATƏM VƏ QOYUN DƏRİSİNƏ GİRMİŞ QURD

    Biri var idi, biri yox idi, Hatəm adlı bir cavan oğlan var idi. O, anası ilə birlikdə yaşayırdı. Hatəmin bir iti, bir keçisi, bir toyuğu var idi. Bütün ili hər gün toyuq bir yumurta, keçi də bir sərnic süd verirdi. Bu südlə yumurta ana-balanı el-elə, baş-başa dolandırırdı. Hatəm toyuğa sarı buğda, keçiyə qara yonca, itə isə san fətir yedirirdi.

Keçi hər il dörd dişi bala doğurdu. Amma onun balaları böyüyüb ərsəyə çatan kimi qurd oğurlayıb yeyirdi. Yazıq keçi həmişə gözünün yaşını axıdıb bala üzünə həsrət qalırdı. Hatəm nə qədər çalışırdısa da qurdu tapa bilmirdi. Keçinin bir qoyun bacılığı var idi. Hər gün otlağa gedəndə bacılığı onun yanına gəlib qəmini dağıdırdı. Keçi gününü bu bacılığı ilə keçirirdi. Günlərin bir günü keçi yenə otlağa çıxmışdı. Bir göy çəmənlikdə otlayırdı. İt də önun yanında idi. Bir de gördü budu, bacılığı ağlaya-ağlaya gelir. Keçi soruşdu:

-    Qoyun bacı, söylə görüm niyə ağlayırsan?

Qoyun dedi:

-    Ağlamayım, ne eləyim? Bircə madar balam var idi. Onu da bu gece qurd apardı!

حسن و زهره‌

      بیر بار اېکن، بیر یۉق اېکن، قدیم زمانده بیر پاده‌چی چال بیلن کمپیر بار اېکن. اولر‌‌‌‌‌نینگ نصیبه‌، گولبهار و زلفیه دېگن اوچ قیزی بۉله‌ر اېکن. آیدن آی، ییلدن ییل اۉتیبدی، قیزلر‌‌‌‌نینگ بۉیی یېتیبدی. نصیبه‌ ییگیرمه‌ بیرگه‌، گولبهار اۉن تۉقّیزگه، زلفیه اۉن سکّیزگه کیریبدی.

   چال-کمپیر قیزلریگه ساوچی کېلمه‌گنی اوچون کېچه-یو کوندوز خفه‌ بۉلیب یوریشیبدی. کونلردن بیر کونی چال کمپیرگه قره‌ب:

- قریگن چاغیمیزده جوده‌ قیین احوالده قالدیک، بو اوچ قیز اۉغیل بۉلگنده بیزنی باقردی. هېچ بۉلمه‌سه‌ بولرگه ساوچی کېلسه هم میلی اېدی، او هم یۉق، — دېب زارلنیبدی.

کمپیر چالگه جوابه‌ن:

— بیز‌نینگ کسبیمیز قشّاق پاده‌چیلیک بۉلگنیدن کېین قیزلریمیزنی کیم هم آله‌ر اېدی؟ —  دېبدی. چال اۉیلب توریب، کمپیرگه بونده‌ی دېبدی:

— بیر مصلحت بار، قیزلریمیزنی اۉزیمیزگه اۉخشه‌گن کمبغلگه بېرسه‌ک دېیمن. اگر اولر معقول تاپسه، یېنگیل-اېلپی تۉی قیلیب، قیزیمیزنی بېره‌یلیک! چال‌‌‌‌‌نینگ بو مصلحتی کمپیرگه معقول توشیبدی.

Hasan va Zuhra

 Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, qadim zamonda bir podachi chol bilan kampir bor ekan.

Ularning Nasiba, Gulbahor va Zulfiya degan uch qizi bo‘lar ekan.

Oydan oy, yildan yil o‘tibdi, qizlarning bo‘yi yetibdi. Nasiba yigirma birga, Gulbahor o‘n to‘qqizga, Zulfiya o‘n sakkizga kiribdi.

Chol-kampir qizlariga sovchi kelmagani uchun kecha-yu kunduz xafa bo‘lib yurishibdi.

Kunlardan bir kuni chol kampirga qarab:

— Qarigan chog‘imizda juda qiyin ahvolda qoldik, bu uch qiz o‘g‘il bo‘lganda bizni boqardi. Hech bo‘lmasa bularga sovchi kelsa ham mayli edi, u ham yo‘q, — deb zorlanibdi.

Kampir cholga javoban:

— Bizning kasbimiz qashshoq podachilik bo‘lganidan keyin qizlarimizni kim ham olar edi? —  debdi. Chol o‘ylab turib, kampirga bunday debdi:

— Bir maslahat bor, qizlarimizni o‘zimizga o‘xshagan kambag‘alga bersak deyman. Agar ular ma’qul topsa, yengil-elpi to‘y qilib, qizimizni beraylik!

Cholning bu maslahati kampirga ma’qul tushibdi.

آذربایجان خالق ناغیلی:  

شنگولوم، شونگولوم، منگولوم

 بیری وارمیش، بیری یوخموش، بیر کئچی وارمیش. کئچی‌نین اوچ بالاسی وارمیش. بیری‌نین آدی شنگولوم، بیری‌نین آدی شونگولوم، او بیری‌نین ده آدی منگولوم. 

  بو کئچی هر گون گئدیب مئشه ده و چؤلده اوتلایار، گئری قاییداندا بوینوزوندا اوت، آغزیندا سو، دؤشلرینده سود گتیررمیش. آستانادا دایانیب قاپینی دؤیرمیش، شنگولوم، شونگولوم، منگولوم آتیلا-آتیلا، دینگیلده‌یه-دینگیلده‌یه قاپی‌نین دالینا گلیب سوروشارمیش: 

  -کیمدیر؟ 

  کئچی ده جاواب وئررمیش: 

  -شنگولوم، شونگولوم، منگولوم! 

  آچین قاپینی، من گلیم! 

  آغزیمدا سو گتیرمیشم، 

  دؤشومده سود گتیرمیشم، 

  بوینوموزدا اوت گتیرمیشم. 

آلدار کؤسه، دِوو و تیلکی

 تاییارلان : آرتئق حسین زاده

     قادئم زامانادا آلدار کؤسه دییه ن بیر غارئب آدام بولوپ دئـر. اوُل بیرگوٌن عایالئنا:
ـ هلِی من طالاب اِتمأگه گیتجک ـ دییپ . چؤله گیدیپ دیر:
آلدارکؤسه بیر دِووه دوشیار. اوُل اونگا سالام بریب دیر. دِوو اونگا: 
ـ شونچا سالام برمه دیک بولسانگ، ایکی اوٌزوٌپ بیر یالماردئـم.
آدامزات ـ سانگا آتئش گِرگمی توتوش؟ ـ دییپ دیر.
ـ آتئش آتانگ باشئنا، توتوش گِرگ.
ـ آدامزات، ناحیللی گوٌیچ سئنانئشجـاق؟
ـ دِوو آغا، هر یمیز یردِن بیر غئسئم قوم آلئپ. شوُنی سئقئپ اوُندان یاغ چئقارالی. شوندا کیمینگ گوٌیچ لیلیگی مألیم بولار. دِوو شرطه راضی بولوپ دیر. آلدار کؤسه اوُغرئنچا تاووغئنگ یومورتغاسئنی گؤموٌپ غوییار.
اوُل دِووه قاراپ:
ـ گزگ سینینگکی دووآغاـ دییپ دیر.
دِوو یردِن بیر غئسئم غوم آلئپ، بیر گزگ سئقئپ دئر، یاغ چئقماندئر، ایکینجی گِـزگ بار گوٌیجی بیلن سئقئپ دیر، اوُنداـ دا یـاغ چئقماندئر. اوُل آلدار کؤسه قاراپ:
ـ کؤسه ، ایندی گِزگ سِنینگکی ـ گوٌیجینگی گؤرکز گؤره یین ـ دییپ دیر.
آلدارکؤسه گؤموٌپ غویان یومورتغاسئنی قوما غارئپ آلئپ غیسیار ولین بارماقلارئنئنگ آرالارئندان یومورتغانئنگ سارئسی آقی بریب دیر.

Qırım masalları:

Beşsalqım bey
Yaş bir çoban öz eviniñ ögünde yüzüm kütügü oturta.Bir qaç yıldan soñ bu kütükniñ üstünde bir salqım yüzüm peyda ola.Lakin yüzüm salqımı pişeyim dep turğanda, nasıldır bir canavar onu aşap kete.Ekinci yılı kütükte eki salqım yüzüm peyda ola.Lakin yüzümlerni kene de canavar aşay.Bir qaç yıllar şay tekrarlana. Beşinci yılı degende, kütükte beş salqım yüzüm peyda ola.
-Endi bu yıl yağma yoq, canavarnı mutlaqa tutarım, -dep çoban geceleri kütük başında qaravul yata.Yüzüm salqımları altın kibi sararıp, kemalına keleyatqan bir vaqıtta ımpıs-tımpıs yürüp, tilki kele ve başını uzatıp, yüzümlerni aşamağa hazırlana. Hazırlana amma, tilkiniñ keleyatqanını duyğan çoban, onu aman quyruğundan qapıçlay,bir qaç kere havağa köterip yerge şıpırtıp ura.

    Biyri barmyş, biyri ýokmyş. Öñler bir garyyp adam barmyş. Onuñ bir gyzy bilen bir ogly barmyş. Gyzynyñ ady Ejekejan, oglunyñ ady Baýmyratmyş. Bir gün olaryñ gapysyna bir saýyl gelip, iymäge zat diläpdir. Garyp adam oña:

-Kömek etmäge zadym ýok, arpa-bugdaýym bolmady- diýär.Saýyl:

-Gyzyñ öldürip arpa, ogluñ öldürip bugdaýa sepseñ, hasylyñ köp bolar-diýär.

   Ejekejan bu gürrüñi eşidip, derrew elbukjasyny alyp, dogany Baýmyrady çagyrýar. Baýmyrat aşyk oynap duran ýerinden gaýdasy gelmändir., Ejekejan şeýle ýalbarsa-da ol gelmändir. Ahyry Ejekejan:

- Bally, aý bally, altyndan sakga bereyin, gel- diýipdir.

Ýartygulak

     Biri barmyş, biri ýokmyş. Öñde bir daýhan adam barmyş. Onyñ aýaly göwrelimiş.

   Günlerde bir gün ol daýhan degirmene uwn üwetdirmäge gidende, yzyndan ogly bolupdyr. Ýañy bolan oglanyñ ululygy edil ýarty gulak ýaly diýär. Şoña görä oña Ýartygulak diýip ad beripdirler.

    Ýartygulak, bolan badyna dil açyp:

- Eje, eje, aý eje dädem(kakam) nirä gitdi? diýip sorapdyr.

   Ejesi oglunyñ bolan badyna gepläp başlamagyny geñ görüp, ör-gökden gelipdir-de:

- Dädeñ(kakañ) degirmene uwn üwetdirmäge gitdi- diýip aýdypdyr.

- Men-de degirmene gitjek!- diýip, Ýartygulak jedir-jedir edipdir.

 اؤزبک خالق ناغیلی

آلدار کوسانین ائششک توخوملاری  

چئویری: عباس ائلچین

     خالق  آراسیندا، بیر مثل وار: "کاسیبی دوه اوسته بؤوه سانجار،".  یاغیشلی بیر گون آلدار کوسا دوه‌ ایله یوخ، ائششگه مینیب ائوه گلیردی، او ائله‌جه‌ده چتین‌لیکله اؤزو ایله ایکی یوکلو ائششگینی چکیردی. گئجه یاریسی سمرقند ایله قونشو اولان عالیمکنت کندینه یئتیشدی.

     عالیمکنت خالقی هئچ واخت یاشادیقلاری کنده فیکیرلشمه‌ییب کوچه‌لری همیشه باتاقلیق ایدی.  بازارین اورتالاریندا، آلدار کوسانین ائششکلری باتاقلیغا باتدی. آلدار کوسا قیشقیریب خالقی یاردیما چاغیرسادا کیمسه ایستی یورغان- دوشگیندن چیخیب اونون یاردیمینا گلمه‌دی. عالیمکنت خالقی‌نین یوخوسو چوخ آغیر ایدی. باتلاق ائششکلری ایچینه  چکیردی. آلدار کوسا گوجلوکله تکجه اؤزونو قورتارا بیلدی. یوکلردنسه، یالنیز  لوبیا تورباسینی ساخلایا بیلدی.