İSLÄÄ KARI ZENGİNDÄN TAA İSLÄÄ

V.MOŞKOVun: Наречие Бессарабских гагаузов (1904 yıl) kiyadından

Varmış bir çocuk kısmetsiz, yannaşmış bir adama çırak bir taşa. O başa çıkarınca çıraklıı, o taş erimiş. Ordan gider padişaha, sorsun neiçin yok onun kismeti? Padişaa demiş ona: “Bän bilmeerim”. O da çıkmış. Çıkarkan, kızı demiş ona: “Ne geldin?” O da demiş: “Geldim sorayım, neçin yok benim kısmetim?” Kız da demiş: “Senin kısmetin, açan evlenirsin da iki kısmet bireri gelir, ozamna görecän kısmetini”. Padişaa o saat demiş: “Ne sän bendän akıllıymısın?” Tutmuş kızın kolundan da uurat-mış çocuun aardına da demiş: “Git sän da onunnan bilä”. Çıkmışlar çocuknan kız, gitmişlär, yapmış, çocuk bir bordey kırın birindä da yaşamışlar. Bir gün vermiş kız kocasına bir fistan, gitsin da satsın da parasınnan alsın bir çift öküz. Almış çocuk fistanı, gitmiş panayıra. Gelmiş bir boyar, sormuş: “Ne paası bu fistanın?” O da demiş: “Bir çift öküz”. Almış boyar ona bir çift öküz da bakmış näpacek o öküzlärnän. Almış öküzleri, çeketmiş. Boyar da yıraktan yıraa ardına bakarmış. Karşılaşmış arabacıylan, ara-ba götürümüş panayıra. Demiş: “Diiş-mämisin bu arabayı öküznän?” Arabacı demiş: “Diişirim”. Almış arabayı, gitmiş ileri. Karşılamış bir adam keçiynän, da demiş: “Diişmämisin o keçiyi arabaynan?” Diişmiş onunnan da almış keçiyi, gider ileri. Karşılaşmış bir çingenäylän, bir keser elindä gidärmiş. Demiş: “Diişmämisin o keseri keçiynän?” Diişmiş, almış keseri, gidärmiş, görmüş bir sürü ördek uçarmış su üstündä, salmış birinä kesernän urmaa, düşmüş keser su içinä. Çıkmış boyar önünä da demiş: “Näptın sän?” O da demiş: “Neiçin?” Boyar demiş: “Öküzleri verdin bir arabaya, arabayı verdin bir keçiya, keçiyi verdin bir keserä, keseri da attın su içinä, o karı ne deyecek sana?” O da demiş: “Her karı däärsa bana bişey, bän sana esir olurum karıynan diveç”. Boyar da demiş: “Her o sana bişey demäsa, bän sana vereyim varlıımı dübüdüz”. Gitmiş boyar ileri, saklanmış da baksın, çekişecek mi? Gelmiş çocuk evä, karı sormuş: “Nası, sattın mı fistanı?” O da demiş: “Sattım da aldım bir çift öküz”. Karı demiş: “İi oldu da aldın öküz”. O genä demiş: “Öküzleri verdim, aldım bir araba”. Karı demiş: “Bari bir arabamız var”. Adam demiş: “Arabayı verdim da aldım bir keçi, keçiyi verdim da aldım bir keser, keseri da attım su içinä”. Karı demiş: “Sän saa ol, genä kazanırsın”. Boyar hep seslemiş, sora çaarmış çocuu da vermiş varlıını da çocuk zenginnemiş.

Keloğlan ve Yedi Başlı Dev

Eşek: "Indi nirä giderkäm? Men bir sandan galan ahyry" diyip, gama batýar. Soňra bolsa: "Gel, gowusy, men Bremen şäherine gidip, ol ýerde şäher sazandasy bolaýyn" diýen netijä gelýär.

QIRIMTATAR HALQ MASALLARI

AÇKÖZ HAN
Zaman-zaman ekende, zamanlar yaman ekende, qaplı-quplu baqalar qanatlanğan uçmağa, deñizdeki balıqlar kira tutqan köçmege. Şu zamanda hanlar biri-birinen talaşqan, halqqa amanlıq bermegenler… Qıpçaq ülkesiniñ şu der vaqtında Eski Qırım Aslan degen han olğan. O handan da aqıllı han olmağan. O, bütün aqlını baylıq arttırmağa sarf etken. Niyetine irişip, baylığınen namlı, qudretinen şanlı olğan. Dünyada bir minmiz şey yüzüm qurusı olsa, onıñ da tübünde çöp bar, deyler. Aslan hannıñ da baş mini – açközlügi eken.
Bizim qartlar ta o zamanda: “Qanaat qarın açırmaz” dep aytqanlar amma, Aslan-han zenginligine qanaat etmegen. Onıñ mermer taştan yasalğan pek ziynetli kökke aralaş kök Sarayı bar eken. Areminde yüz apayınen eki yüz de cariyesi bar eken. O peri qızlarğa kezmek içün gül bağçalar, çet memleketlerden kelgen bazirgânlar içün kervan sarayları, qavehaneler, musafirhaneler ve medrese em de ilmiy ocaqları bar eken.

İKİ KARDAŞ

V.MOŞKOVun: Наречие Бессарабских гагаузов (1904 yıl) kiyadından

Varmış bir vakıtta iki kardaş da çekederlar gitmää kasabaya. Büündäymiş ekmeklär. Küçüü acıkayor da deer agasına: “Ver bana bir parça ekmek”. 
Agası da deer: “Çıkarısan gözünü, veririm”. 
Küçük kardaşı yok näpsın çıkarayor gözünü da agası vereyor ona bir parça ekmek. Şindi giderlar. Ertesi günü küçük kardaşı genä isteer bir parça ekmek büündän. Deer: “Çıkarasın öbür gözünü da, verecäm sana bir parça ekmek”. 
Şindi küçük kardaşı çıkarayor gözünü da büü verer ona ekmek. Şindi büük kardaşı gider kasabaya, küçüü sa kalayor yol üstündä. 
Şindi küçüünün yanına geler bir adam da deer ona: “gidäsin nerdä uultu var”. 
Çocuk çekeder gitmää. Gidärkan işider uultu. Gidä, gidä bulayor bir çöşmä, o çöşmedä yıkayor gözlerni da açılayor gözleri. Şindi avşam olmuş. O çöşmenin yanında varmış bir fidan da çocuk piner fidanın üstünä da geceler orada. Şindi gecenin bir vakıdı toplanayor şeytannar orayı. 
Toplandıktan sora büü sorarmış: “Ne yaptınız büün?” 
Biri demiş: “Bän iki parça ekmää çıkarttım birinin gözlerni”. 
O çocuk ta seslärmiş fidan üstündä. 
Şindi genä büüleri sorarmış öbürnä: “Ne yaptın sän büün?” 
O da demiş: “Padişaa kırk yıl oldu yaptırayor bir köprü da o köprüdä kırk kişi işleerlar. Onnar işleerlar gündüz, bän da gecä gidip ta battırayorum köprüyü er içinä”. 
Şindi deer o şeytan büüleri: “Her bilsä o padişaa da gelip ta bu çöşmedän alsa su hem bu fidandan bir boşça yaprak da ozaman gitsin o köprü-ya da bu yaprakları diksin köprünün kenarlarna hem bu çöşmenin suyunu serpsin köprü üstünä, da köprü birdän kalkacek yukarı. Ama her bunu yapmasalar, yaarına bitirerlar köprüü da bittirdiktän sora padişaa kesecek o işleyän adamları”. 
Biri da deer: “Bän da padişahın kızını doldurdum yaraylan. On yıl oldu, kimsey yılaçlayamayor. Yaarına da her yılaçlayamasalar, avuşamsı kız ölecek. Ama her bilsälär da gelsälär bu çöşmeyä da alsalar bir şişä su hem bu fidandan yaprak, da kızın suratın yıkasınnar suylan da bu yaprakları yapıştırsınnar o yaralarna, da o kız alışacek”. 
Şindi horozlar öteer, şeytannar hepsi daalışayorlar. Şindi çocuk iner erä da alayor bir boşça yaprak hem bir şişä su da gider o padişaha, ani kızı hastaymış. O padişaa sa gelenä geçenä sorarmış imdat kızına. 
Şindi padişaa sorayor o çocaa: “Bilmeermisin bir yılaç benim kızıma?” 
Çocuk ta deer: “Bilerim”. 
Şindi padişaa deer: “Her yılaçlarsan, verecäm sana kızımı hem yarım padişahlık”. Çocuk ta deer: “Ko ölä olsun”. 
Şindi çocuk gider hastanın yanına, baksa, kız pek hasta, yıkayopr kızı o suylan hem yapıştırayor yaralarna o yaprakları da kızın teni kalayor nicäl üç yaşında uşaan, ölä temis. 
Şindi çocuk deer padişaha: “Götür beni o köprüya”. 
Çocuk dikeer köprünün üstünä yaprakları hem pufkurayor su da köprü birdän çıkayor yukarı. Şindi padişaa verer çocaa kızını hem yarım padişahlık. 
Şindi agası görer kardaşını zengin da deer: “Bän senin gözlerni çıkardım iki dilim ekmää, sän nicäl kazandın bu zenginnii?” 
Şindi kardaşı deer: “Bän kazandım, sän da git ta kazan”.

قوْجانینگ آتی 

بیر زامانلاردا بیر اوْبادا پۇقارا قوْجا یاشاپدیر. اوْنۇنگ اۆیتگِشیک آق بدِوی بوْلانلیغی اۆچین، حاتدا تۆچجار بایلارام اوْنگا گؤرۆبیلمزچیلیک إدیپدیرلر. تأجیرلر بۇ آت اۆچین اینگ یوْقاری نیرخ کسیپدیرلر، یؤنه قارری همیشه: "بۇ آت یؤنه بیر آتام دأل-ده، منینگ اۆچین اوْل اینسان. إیسِم، آدام یالی سیزیان دوْستۇنگی هی-ده ساتیپ بوْرمی؟" دیییپ، جوْغاپ بریأن إکن. 
بۇ قوْجا یوْقسۇل بوْلسا-دا، آتینی ساتماغا دؤزمأندیر. گۆنلرده بیر گۆن اوْل بدِوینینگ آت‌یاتاقدا یوْقدۇغینی بیلیپ قالیپدیر. اوْنۇنگ أهلی قوْنگشی-قوْلاملاری ییغنانیشیپ: 
– سن آدامینگ بیدِرِگی إکنینگ. بیز ایرۇ-گیچ شۇ آتینگ گۆرۆم-جۆرۆم إدیلجکدیگینی بیلیأردیک. اوْنی ساتان بوْلسانگ، قوْوی بوْلاردی. بۇ بت‌باغت‌چیلیغینگ اۇلۇسی – دیییپدیرلر. 
قوْجا: – بیله زاتلاری ساماهیللامانگ. دینگه بدِوینگ آت‌یاتاقدا یوْقدۇغینی یاتلادایینگ، وسسالام. بیزینگ بیلیأن زادیمیز-آ دینگه شوْل، قالانلاری دینگه چاقلاما. بیز مۇنۇنگ باغتمی بت‌باغت‌چیلیقمی یا-دا حاییرمی-شرمی نأمه‌دیگینی بیلِمزوْق آخیرین، چۆنکی بۇ دینگه بوْلان واقا. ایندی نأمه بوْلجاغینام بیلیأن یوْق – دیییپدیر. 

Gojanyň aty

 Bir zamanlarda bir obada pukara goja ýaşapdyr. Onuň üýtgeşik ak bedewi bolanlygy üçin, hatda tüçjar baýlaram oňa görübilmezçilik edipdirler. Täjirler bu at üçin iň ýokary nyrh kesipdirler, ýöne garry hemişe: “Bu at ýöne bir atam däl-de, meniň üçin ol ynsan. Eýsem, adam ýaly syzýan dostuňy heý-de satyp bormy?” diýip, jogap berýän eken.

Bu goja ýoksul bolsa-da, atyny satmaga dözmändir. Günlerde bir gün ol bedewiniň atýatakda ýokdugyny bilip galypdyr. Onuň ähli goňşy-golamlary ýygnanyşyp:
– Sen adamyň bideregi ekeniň. Biz iru-giç şu atyň gürüm-jürüm ediljekdigini bilýärdik. Ony satan bolsaň, gowy bolardy. Bu betbagtçylygyň ulusy – diýipdirler.
Goja: – Beýle zatlary samahyllamaň. Diňe bedewiň atýatakda ýokdugyny ýatladaýyň, wessalam. Biziň bilýän zadymyz-a diňe şol, galanlary diňe çaklama. Biz munuň bagtmy betbagtçylykmy ýa-da haýyrmy-şermi nämedigini bilemzok ahyryn, çünki bu diňe bolan waka. Indi näme boljagynam bilýän ýok – diýipdir.

Kаrаçаç

 İlgеrki zаmаndа Kаrаkаn dеgеn kаn bоluptur. Bir künü Kаrаkаn özünün kоl аstındаgı еldеrdi çаkırıp аlıp:

 -Mеnin surаy turgаn üç surооm bаr. Оşоl surооgо cооp bеrgеn аdаmgа аt bаşındаy аltın bеrеmin,-dеp özünün kаrаmаgındаgı еldеrgе kаbаr kılаt. Kаndın mаmlеkеtindеgi еl çоgulgаndаn kiyin:

 -Birinçi, dünüyödö еmnе tаttuu? Еkinçi, dünüyödö еmnе kаtuu? Üçünçü, dünüyödö еmnе ооr?-dеp еlgе surоо bеrеt.

 Оşоndо bir bаlıkçı çаl:

 -Mеn tаbаmın surооñuzdu. Ubаdаñızdı buzbаsаñız mеnin bir Kаrаçаç dеgеn kızım bаr, mеn üçün оşоl аytıp bеrsе bоlоbu?-dеyt.

 Аndаn Kаrаkаn:

 -Siz üçün kızıñız аytıp bеrsе bоlоt,-dеgеndеn kiyin, еkinçi künü bаlıkçı çаl kızın ееrçitip kеlеt.