QIRIMTATAR HALQ MASALLARI

AÇKÖZ HAN
Zaman-zaman ekende, zamanlar yaman ekende, qaplı-quplu baqalar qanatlanğan uçmağa, deñizdeki balıqlar kira tutqan köçmege. Şu zamanda hanlar biri-birinen talaşqan, halqqa amanlıq bermegenler… Qıpçaq ülkesiniñ şu der vaqtında Eski Qırım Aslan degen han olğan. O handan da aqıllı han olmağan. O, bütün aqlını baylıq arttırmağa sarf etken. Niyetine irişip, baylığınen namlı, qudretinen şanlı olğan. Dünyada bir minmiz şey yüzüm qurusı olsa, onıñ da tübünde çöp bar, deyler. Aslan hannıñ da baş mini – açközlügi eken.
Bizim qartlar ta o zamanda: “Qanaat qarın açırmaz” dep aytqanlar amma, Aslan-han zenginligine qanaat etmegen. Onıñ mermer taştan yasalğan pek ziynetli kökke aralaş kök Sarayı bar eken. Areminde yüz apayınen eki yüz de cariyesi bar eken. O peri qızlarğa kezmek içün gül bağçalar, çet memleketlerden kelgen bazirgânlar içün kervan sarayları, qavehaneler, musafirhaneler ve medrese em de ilmiy ocaqları bar eken.

İKİ KARDAŞ

V.MOŞKOVun: Наречие Бессарабских гагаузов (1904 yıl) kiyadından

Varmış bir vakıtta iki kardaş da çekederlar gitmää kasabaya. Büündäymiş ekmeklär. Küçüü acıkayor da deer agasına: “Ver bana bir parça ekmek”. 
Agası da deer: “Çıkarısan gözünü, veririm”. 
Küçük kardaşı yok näpsın çıkarayor gözünü da agası vereyor ona bir parça ekmek. Şindi giderlar. Ertesi günü küçük kardaşı genä isteer bir parça ekmek büündän. Deer: “Çıkarasın öbür gözünü da, verecäm sana bir parça ekmek”. 
Şindi küçük kardaşı çıkarayor gözünü da büü verer ona ekmek. Şindi büük kardaşı gider kasabaya, küçüü sa kalayor yol üstündä. 
Şindi küçüünün yanına geler bir adam da deer ona: “gidäsin nerdä uultu var”. 
Çocuk çekeder gitmää. Gidärkan işider uultu. Gidä, gidä bulayor bir çöşmä, o çöşmedä yıkayor gözlerni da açılayor gözleri. Şindi avşam olmuş. O çöşmenin yanında varmış bir fidan da çocuk piner fidanın üstünä da geceler orada. Şindi gecenin bir vakıdı toplanayor şeytannar orayı. 
Toplandıktan sora büü sorarmış: “Ne yaptınız büün?” 
Biri demiş: “Bän iki parça ekmää çıkarttım birinin gözlerni”. 
O çocuk ta seslärmiş fidan üstündä. 
Şindi genä büüleri sorarmış öbürnä: “Ne yaptın sän büün?” 
O da demiş: “Padişaa kırk yıl oldu yaptırayor bir köprü da o köprüdä kırk kişi işleerlar. Onnar işleerlar gündüz, bän da gecä gidip ta battırayorum köprüyü er içinä”. 
Şindi deer o şeytan büüleri: “Her bilsä o padişaa da gelip ta bu çöşmedän alsa su hem bu fidandan bir boşça yaprak da ozaman gitsin o köprü-ya da bu yaprakları diksin köprünün kenarlarna hem bu çöşmenin suyunu serpsin köprü üstünä, da köprü birdän kalkacek yukarı. Ama her bunu yapmasalar, yaarına bitirerlar köprüü da bittirdiktän sora padişaa kesecek o işleyän adamları”. 
Biri da deer: “Bän da padişahın kızını doldurdum yaraylan. On yıl oldu, kimsey yılaçlayamayor. Yaarına da her yılaçlayamasalar, avuşamsı kız ölecek. Ama her bilsälär da gelsälär bu çöşmeyä da alsalar bir şişä su hem bu fidandan yaprak, da kızın suratın yıkasınnar suylan da bu yaprakları yapıştırsınnar o yaralarna, da o kız alışacek”. 
Şindi horozlar öteer, şeytannar hepsi daalışayorlar. Şindi çocuk iner erä da alayor bir boşça yaprak hem bir şişä su da gider o padişaha, ani kızı hastaymış. O padişaa sa gelenä geçenä sorarmış imdat kızına. 
Şindi padişaa sorayor o çocaa: “Bilmeermisin bir yılaç benim kızıma?” 
Çocuk ta deer: “Bilerim”. 
Şindi padişaa deer: “Her yılaçlarsan, verecäm sana kızımı hem yarım padişahlık”. Çocuk ta deer: “Ko ölä olsun”. 
Şindi çocuk gider hastanın yanına, baksa, kız pek hasta, yıkayopr kızı o suylan hem yapıştırayor yaralarna o yaprakları da kızın teni kalayor nicäl üç yaşında uşaan, ölä temis. 
Şindi çocuk deer padişaha: “Götür beni o köprüya”. 
Çocuk dikeer köprünün üstünä yaprakları hem pufkurayor su da köprü birdän çıkayor yukarı. Şindi padişaa verer çocaa kızını hem yarım padişahlık. 
Şindi agası görer kardaşını zengin da deer: “Bän senin gözlerni çıkardım iki dilim ekmää, sän nicäl kazandın bu zenginnii?” 
Şindi kardaşı deer: “Bän kazandım, sän da git ta kazan”.

کئچی ماهنیسیKeçi Mahnısı

Musiqisi Oqtay Zülfüqarovundur

Sözləri Abdulla Şaiqindir

Oxuyur "Aysel" mahnı teatrı

موسیقیسی اوقتای ذوالفقارووندور

سؤزلری عبدالله شایقیندیر

اوخویور "آیسل"ماهنی تئاتری 

Ala-bula boz keçi,

Ay qoşa buynuz keçi!

Yalqız gəzmə, dolanma

Dağa-daşa dırmanma

آلا-بولا بوز کئچی،

آی قوشا بوینوز کئچی!

یالقیز گزمه، دولانما

داغا-داشا دیرمانما

Bir qurd çıxsa qarşına

Sən nə edərsən ona?

Çoban açınca gözün

Qalar iki buynuzun.

بیر قورد چیخاسا قارشینا

سن نه ائدرسن اونا؟

چوبان آچینجا گؤزون

قالار ایکی بوینوزون

یوکله Yüklə

Uyghurlarning büyük ejdadi Oghuzhanning hayati we küreshliri 

 Oghuzname

 Ashundaq bolsun déyishti. Uning turqi mana mundaq (Bu qurning keynige bir Arislanning buqisining resimi sizilghan iken) shundin kéyin shatliqqa muyesser boldi.

Bir küni ayxanning közi yorudi, u bir oghul tughdi. Bu oghulning yüz-chirayi kök idi, éghzi choghdek qizil, közliri hal, chachliri, qashliri qara idi. U hör-perilerdinmu chirayliqraq idi. Bu oghul anisining oghuzini bir qétim émipla, ikkinchilep emmidi. Xam gösh, ash, mey soridi, tili chiqishqa bashlidi. Qiriq kündin kéyin , chong boldi, mangdi, oynidi.

Uning puti buqa putidek, béli böre bélidek, mürisi qara bulghun mürisidek, köksi éyiq köksidek idi. Pütün bedinini qoyuq tük basqan idi. U yilqilargha qaraytti, atlarni minetti, ow owlaytti.

Künler ötüp, tünler ötüp, u yigit boldi, bu chaghda bu yerde bir chong orman bar idi, uningda köp tagh-éqin bar idi. Bu yerde yawayi haywanlar köp bolup, qushlar uchushup yüretti. Bu orman ichide bir chong qi’at bar idi, u mal-charwa we xelqning jénigha zamin bolghan intayin wehshiy bir haywan idi, u el-jama’etke zor jewri-japa keltürgen idi.

 Ana dilim tatlı dilim

 Mariya Çebanova 

Ana Dilim

Ana dilim! Tatlı dilim!

Sän içimä benim girdin!

Seni sevdim bütün üreklän,

Canım doldu gözäl kısmetlän.

Severim pek laflarını,

Severim o meraklıını,

Käämil, şerbet sözlerini

Hem bitkisiz gözelliini.

Açêrsın nicä bir gülcääz

Sän üreemä kanat verersin.

Sesin öter nicä çancaaz

Bucaamızda sevda büüdersin!

Zenginsin, avalıysın,

meraklı gözälsin

Bän var kolay taa söleyim:

Sän bitkisiz kuvet verersin

Büülü, gözäl Ana Dilim!!!

قوْجانینگ آتی 

بیر زامانلاردا بیر اوْبادا پۇقارا قوْجا یاشاپدیر. اوْنۇنگ اۆیتگِشیک آق بدِوی بوْلانلیغی اۆچین، حاتدا تۆچجار بایلارام اوْنگا گؤرۆبیلمزچیلیک إدیپدیرلر. تأجیرلر بۇ آت اۆچین اینگ یوْقاری نیرخ کسیپدیرلر، یؤنه قارری همیشه: "بۇ آت یؤنه بیر آتام دأل-ده، منینگ اۆچین اوْل اینسان. إیسِم، آدام یالی سیزیان دوْستۇنگی هی-ده ساتیپ بوْرمی؟" دیییپ، جوْغاپ بریأن إکن. 
بۇ قوْجا یوْقسۇل بوْلسا-دا، آتینی ساتماغا دؤزمأندیر. گۆنلرده بیر گۆن اوْل بدِوینینگ آت‌یاتاقدا یوْقدۇغینی بیلیپ قالیپدیر. اوْنۇنگ أهلی قوْنگشی-قوْلاملاری ییغنانیشیپ: 
– سن آدامینگ بیدِرِگی إکنینگ. بیز ایرۇ-گیچ شۇ آتینگ گۆرۆم-جۆرۆم إدیلجکدیگینی بیلیأردیک. اوْنی ساتان بوْلسانگ، قوْوی بوْلاردی. بۇ بت‌باغت‌چیلیغینگ اۇلۇسی – دیییپدیرلر. 
قوْجا: – بیله زاتلاری ساماهیللامانگ. دینگه بدِوینگ آت‌یاتاقدا یوْقدۇغینی یاتلادایینگ، وسسالام. بیزینگ بیلیأن زادیمیز-آ دینگه شوْل، قالانلاری دینگه چاقلاما. بیز مۇنۇنگ باغتمی بت‌باغت‌چیلیقمی یا-دا حاییرمی-شرمی نأمه‌دیگینی بیلِمزوْق آخیرین، چۆنکی بۇ دینگه بوْلان واقا. ایندی نأمه بوْلجاغینام بیلیأن یوْق – دیییپدیر. 

Gojanyň aty

 Bir zamanlarda bir obada pukara goja ýaşapdyr. Onuň üýtgeşik ak bedewi bolanlygy üçin, hatda tüçjar baýlaram oňa görübilmezçilik edipdirler. Täjirler bu at üçin iň ýokary nyrh kesipdirler, ýöne garry hemişe: “Bu at ýöne bir atam däl-de, meniň üçin ol ynsan. Eýsem, adam ýaly syzýan dostuňy heý-de satyp bormy?” diýip, jogap berýän eken.

Bu goja ýoksul bolsa-da, atyny satmaga dözmändir. Günlerde bir gün ol bedewiniň atýatakda ýokdugyny bilip galypdyr. Onuň ähli goňşy-golamlary ýygnanyşyp:
– Sen adamyň bideregi ekeniň. Biz iru-giç şu atyň gürüm-jürüm ediljekdigini bilýärdik. Ony satan bolsaň, gowy bolardy. Bu betbagtçylygyň ulusy – diýipdirler.
Goja: – Beýle zatlary samahyllamaň. Diňe bedewiň atýatakda ýokdugyny ýatladaýyň, wessalam. Biziň bilýän zadymyz-a diňe şol, galanlary diňe çaklama. Biz munuň bagtmy betbagtçylykmy ýa-da haýyrmy-şermi nämedigini bilemzok ahyryn, çünki bu diňe bolan waka. Indi näme boljagynam bilýän ýok – diýipdir.