تورک بالاسی TÜRK BALASI

TÜRK DÜNYASI UŞAQ ƏDƏBİYYATI

گچینِم اؤز آیاغیندان آسارلار، قوْینام

+0 BƏYƏN

گچینِم اؤز آیاغیندان آسارلار، قوْینام 
بأهلیلی دانانینگ اینیسی هارۇن رشیت اۇلی پاتیشا اکن. اوْل اؤز آغاسی بأهلیلی دانانی یانینا چاغیریپ: 
- آی، بأهلیلی، سن بۇ دیواناچیلیق-گدایچیلیغینگدان ال چک، اینه، سانگا خازینا، نأمه گرک بوْلسا گؤتر - دیین. 
اوْندا بأهلیلی دانا: 
- آی، پاتیشا، بیز هر نیچیک آغا-اینم بوْلساق، سنینگ پاتیشالیق بیلن قازانان مالی-دۆنیأنگدن چیگیت یالی زات درکار دأل، سن یؤنه منی اؤز گۆنۆمه قوْی - دیییپدیر-ده، اؤزۆنینگ ویرانا هوْولۇسینا اؤتأگیدیپدیر. بأهلیلی دانانینگ هوْولۇسی هارۇن رشیت پاتیشانینگ کؤشگۆنه یاقین اکن. هارۇن رشیت هر گۆن تاغتیندا اوْتۇران واغتیندا بأهلیلی دانانینگ آهی-حاسرات بیلن دادی-پریات ادیپ آغلایان غاملی سسینی اشیدر اکن.



آردینی اوخو/Ardını oxu

BÖLÜM: Hekayə,

Geçinem öz aýagyndan asarlar, goýnam

+0 BƏYƏN

 

Geçinem öz aýagyndan asarlar, goýnam




Bählili dananyň inisi Harun Reşit uly patyşa eken. Ol öz agasy Bählili danany ýanyna çagyryp:

- Aý, Bählili, sen bu diwanaçylyk-gedaýçylygyňdan el çek, ine, saňa hazyna, näme gerek bolsa göter - diýen.
Onda Bählili dana:
- Aý, patyşa, biz her niçik aga-inem bolsak, seniň patyşalyk bilen gazanan maly-dünýäňden çigit ýaly zat derkar däl, sen ýöne meni öz günüme goý - diýipdir-de, özüniň weýrana howlusyna ötägidipdir. Bählili dananyň howlusy Harun Reşit patyşanyň köşgüne ýakyn eken. Harun Reşit her gün tagtynda oturan wagtynda Bählili dananyň ahy-hasrat bilen dady-perýat edip aglaýan gamly sesini eşider eken.



آردینی اوخو/Ardını oxu

BÖLÜM: Hekayə,

Ýüz tylla

+0 BƏYƏN

 

Ýüz tylla

Gadym zamanda Saraý atly bir eýerçi bolan. Onuň Mämmet diýen ýekeje ogly bar eken.
Günlerde bir gün bu eýerçi özüniň ogluna:
- Eý oglum, men indi garrapdyryn, ugurly zähmet hem çekip bilemok, mundan beýläk uzak hem ýaşamaryn. Bizde şeýle bir tükenmez mal-döwlet hem ýok. Bütin ömrüme zähmet çekip, üç ýüz tylla gazanyp goýdum. Men seniň geljekde bagtly bolmagyň hakynda alada etmeli, çaga ese-boýa galýança ony saklamak we terbiýelemek ene-atanyň wezipesi. Sen haýsy seneti ýagşy görýärsiň, söwdagär, boljakmy ýa sazanda bolasyň gelýärmi, ýa-da molla boljakmy? Ine, oglum, sen haýsy käri gowy görseň, maňa aýt, men şoňa göräräk bolaýyn, şükür şeýle hem bolmasa-da, birneme pulumyz bar - diýen.
Onda Mämmet:
- Ata, meniň molla bolasym gelenok, sebäbi okamak kyn. Barmaklarymy dutaryň taryna gabartdyryp, bogazymy ýyrtyp, aýdym aýdyp ýörmek hem maňa aňsat düşmez. Söwdegär bol diýseň bolaýyn, sebäbi söwdegärler hiç iş edenoklar, olar dükanda oturyp, şol çaý içip, gürrüň edişip, pul gazanyp otyrlar - diýen.










آردینی اوخو/Ardını oxu

BÖLÜM: Nağıl,

İKİ KARDAŞ

+0 BƏYƏN

İKİ KARDAŞ

V.MOŞKOVun: Наречие Бессарабских гагаузов (1904 yıl) kiyadından

Varmış bir vakıtta iki kardaş da çekederlar gitmää kasabaya. Büündäymiş ekmeklär. Küçüü acıkayor da deer agasına: “Ver bana bir parça ekmek”. 
Agası da deer: “Çıkarısan gözünü, veririm”. 
Küçük kardaşı yok näpsın çıkarayor gözünü da agası vereyor ona bir parça ekmek. Şindi giderlar. Ertesi günü küçük kardaşı genä isteer bir parça ekmek büündän. Deer: “Çıkarasın öbür gözünü da, verecäm sana bir parça ekmek”. 
Şindi küçük kardaşı çıkarayor gözünü da büü verer ona ekmek. Şindi büük kardaşı gider kasabaya, küçüü sa kalayor yol üstündä. 
Şindi küçüünün yanına geler bir adam da deer ona: “gidäsin nerdä uultu var”. 
Çocuk çekeder gitmää. Gidärkan işider uultu. Gidä, gidä bulayor bir çöşmä, o çöşmedä yıkayor gözlerni da açılayor gözleri. Şindi avşam olmuş. O çöşmenin yanında varmış bir fidan da çocuk piner fidanın üstünä da geceler orada. Şindi gecenin bir vakıdı toplanayor şeytannar orayı. 
Toplandıktan sora büü sorarmış: “Ne yaptınız büün?” 
Biri demiş: “Bän iki parça ekmää çıkarttım birinin gözlerni”. 
O çocuk ta seslärmiş fidan üstündä. 
Şindi genä büüleri sorarmış öbürnä: “Ne yaptın sän büün?” 
O da demiş: “Padişaa kırk yıl oldu yaptırayor bir köprü da o köprüdä kırk kişi işleerlar. Onnar işleerlar gündüz, bän da gecä gidip ta battırayorum köprüyü er içinä”. 
Şindi deer o şeytan büüleri: “Her bilsä o padişaa da gelip ta bu çöşmedän alsa su hem bu fidandan bir boşça yaprak da ozaman gitsin o köprü-ya da bu yaprakları diksin köprünün kenarlarna hem bu çöşmenin suyunu serpsin köprü üstünä, da köprü birdän kalkacek yukarı. Ama her bunu yapmasalar, yaarına bitirerlar köprüü da bittirdiktän sora padişaa kesecek o işleyän adamları”. 
Biri da deer: “Bän da padişahın kızını doldurdum yaraylan. On yıl oldu, kimsey yılaçlayamayor. Yaarına da her yılaçlayamasalar, avuşamsı kız ölecek. Ama her bilsälär da gelsälär bu çöşmeyä da alsalar bir şişä su hem bu fidandan yaprak, da kızın suratın yıkasınnar suylan da bu yaprakları yapıştırsınnar o yaralarna, da o kız alışacek”. 
Şindi horozlar öteer, şeytannar hepsi daalışayorlar. Şindi çocuk iner erä da alayor bir boşça yaprak hem bir şişä su da gider o padişaha, ani kızı hastaymış. O padişaa sa gelenä geçenä sorarmış imdat kızına. 
Şindi padişaa sorayor o çocaa: “Bilmeermisin bir yılaç benim kızıma?” 
Çocuk ta deer: “Bilerim”. 
Şindi padişaa deer: “Her yılaçlarsan, verecäm sana kızımı hem yarım padişahlık”. Çocuk ta deer: “Ko ölä olsun”. 
Şindi çocuk gider hastanın yanına, baksa, kız pek hasta, yıkayopr kızı o suylan hem yapıştırayor yaralarna o yaprakları da kızın teni kalayor nicäl üç yaşında uşaan, ölä temis. 
Şindi çocuk deer padişaha: “Götür beni o köprüya”. 
Çocuk dikeer köprünün üstünä yaprakları hem pufkurayor su da köprü birdän çıkayor yukarı. Şindi padişaa verer çocaa kızını hem yarım padişahlık. 
Şindi agası görer kardaşını zengin da deer: “Bän senin gözlerni çıkardım iki dilim ekmää, sän nicäl kazandın bu zenginnii?” 
Şindi kardaşı deer: “Bän kazandım, sän da git ta kazan”.




BÖLÜM: Nağıl,

چین‌لی‌لرله تورکلر آراسیندا بیر حکایه

+0 BƏYƏN
چین‌لی‌لرله تورکلر آراسیندا بیر حکایه

تورک دیللی خالقیلارین آراسیندا بعضی افسانه وی آدلارین آراشدیرمالاری ؛شعریله

گرگرلی آراز

وطنین داغ ،داشین قورویون

بیلیرسیز کی داغلاری،
نییه یاشیل آدلانیب؟
بیر،بیر اونلار جمع اولوب،
بیر،بیر اوسته قادلانیب.

بو سبب ده اودور کی،
یاشیللیک ایلاهه سی*.
اولگئن یاشیل ایستر ،
گنجلیک ایدامه سی.

اویغور*تاختا یئنیجه ،
اوتورموش جاوان خاقان.
ایسته دی چین* لیلرله،
قوتارا قانلی مئیدان.

ووروشمالار قورتارا،
قورتارا قان تؤکمه لر.
صلحی ائده برقرار ،
قطعی قارین سؤکمه لر.


آردینی اوخو/Ardını oxu

BÖLÜM: Şeir,

Bo’ri va yetti uloqcha

+0 BƏYƏN

Bo’ri va yetti uloqcha


Bo'ri va yetti uloqcha (ertaklar.uz)

     Qadim o`tgan zamonlarda bir echki bor ekan. Uning yettita uloqchasi bo’lgan ekan. Hamma onalar singari u ham bolalarining yettovini birdek yaxshi ko’rar va erkalar ekan.
– Bolajonlarim, siz eshikni mahkam yopib, hech kimga ochmay o’tiring. O’rmonda och bo’ri izg’ib yuribdi. Ehtiyot bo’ling! – deb tayinlarkan.
Ona echki o’rmonda o’t-o’lan bilan ovqatlanib, muzdek suv ichib, bolalarining oldiga kelarkan. Eshikni taqillatib qo’shiq aytar ekan:
– Uloqchalarim, bolajonlarim!
Eshikni oching, mehribonlarim!
Onangiz sizga sut olib keldi,
Yelini to’lib, yerga to’kildi.



آردینی اوخو/Ardını oxu

BÖLÜM: Nağıl,

کئچی ماهنیسیKeçi Mahnısı

+0 BƏYƏN




کئچی ماهنیسیKeçi Mahnısı

Musiqisi Oqtay Zülfüqarovundur

Sözləri Abdulla Şaiqindir

Oxuyur "Aysel" mahnı teatrı

موسیقیسی اوقتای ذوالفقارووندور

سؤزلری عبدالله شایقیندیر

اوخویور "آیسل"ماهنی تئاتری 


Ala-bula boz keçi,

Ay qoşa buynuz keçi!

Yalqız gəzmə, dolanma

Dağa-daşa dırmanma

آلا-بولا بوز کئچی،

آی قوشا بوینوز کئچی!

یالقیز گزمه، دولانما

داغا-داشا دیرمانما

 

Bir qurd çıxsa qarşına

Sən nə edərsən ona?

Çoban açınca gözün

Qalar iki buynuzun.


بیر قورد چیخاسا قارشینا

سن نه ائدرسن اونا؟

چوبان آچینجا گؤزون

قالار ایکی بوینوزون


یوکله Yüklə






BÖLÜM: Mahnı,

الیمه سو تؤک

+0 BƏYƏN
الیمه سو تؤک 
   بیری وار ایدی، بیری یوخ ایدی، دؤولتلی بیر تاجیرین گؤزل بیر قیزی وار ایدی. بو قیز نه قدر گؤزل ایدیسه، بیر او قدر ده عاغیللی ایدی. تاجیر چوخلو پول خرجله‌ییب قیزی اوخوتموشدو. قیز حدّی-بولوغا چاتاندان سونرا بونون گؤزللیگی، عاغیل-کامالی، شؤهرتی یاییلدی اطرافا. یاخشی-یاخشی یئرلردن گونده قیزا ائلچی گلیردی. آما قیز هئچ کسه گئتمیردی، گلن ائلچیلرین هامیسینا دئییردی: 
– کیم منی آلماق ایستسه، گرک اوّلجه منیم الیمه سو تؤکه. 
هرگاه دئدیکلریمی ائلمه‌سه،اونا گئتمرم. 


آردینی اوخو/Ardını oxu

BÖLÜM: Nağıl,

Köroğlu ve Bolu Beyi

+0 BƏYƏN

 

Sultan Murad Köroğlu'na bir fermanla bezirganlardan "kırkta bir bac" alma hakkı verir. Yıllarca bac  veren bezirganlar kendi aralarında anlaşarak artık Köroğlu'na bac vermek istemezler. Bunun için de Köroğlu'nun kendilerinden kırkta bir değil de yedide bir bac aldığı yalanını uydurur, ona iftira ederler. Her bezirgan ayrı ayrı dilekçe yazarak iftira ettikleri Köroğlu'nu padişaha şikayet eder. Bunun üzerine İstanbul padişahı, Köroğlu'nu elleri kolları bağlı olarak padişahın huzuruna getirene dünyalığını vereceğini söyleyerek tellal çağırtır. 



آردینی اوخو/Ardını oxu

BÖLÜM: Dəstan,

Oghuzname

+0 BƏYƏN

 

Uyghurlarning büyük ejdadi Oghuzhanning hayati we küreshliri 

 Oghuzname

 Ashundaq bolsun déyishti. Uning turqi mana mundaq (Bu qurning keynige bir Arislanning buqisining resimi sizilghan iken) shundin kéyin shatliqqa muyesser boldi.

Bir küni ayxanning közi yorudi, u bir oghul tughdi. Bu oghulning yüz-chirayi kök idi, éghzi choghdek qizil, közliri hal, chachliri, qashliri qara idi. U hör-perilerdinmu chirayliqraq idi. Bu oghul anisining oghuzini bir qétim émipla, ikkinchilep emmidi. Xam gösh, ash, mey soridi, tili chiqishqa bashlidi. Qiriq kündin kéyin , chong boldi, mangdi, oynidi.

Uning puti buqa putidek, béli böre bélidek, mürisi qara bulghun mürisidek, köksi éyiq köksidek idi. Pütün bedinini qoyuq tük basqan idi. U yilqilargha qaraytti, atlarni minetti, ow owlaytti.

Künler ötüp, tünler ötüp, u yigit boldi, bu chaghda bu yerde bir chong orman bar idi, uningda köp tagh-éqin bar idi. Bu yerde yawayi haywanlar köp bolup, qushlar uchushup yüretti. Bu orman ichide bir chong qi’at bar idi, u mal-charwa we xelqning jénigha zamin bolghan intayin wehshiy bir haywan idi, u el-jama’etke zor jewri-japa keltürgen idi.



آردینی اوخو/Ardını oxu

BÖLÜM: Dəstan,

Ana dilim tatlı dilim

+0 BƏYƏN

 Ana dilim tatlı dilim

 Mariya Çebanova 

Ana Dilim

Ana dilim! Tatlı dilim!

Sän içimä benim girdin!

Seni sevdim bütün üreklän,

 

Canım doldu gözäl kısmetlän.

Severim pek laflarını,

Severim o meraklıını,

Käämil, şerbet sözlerini

 

Hem bitkisiz gözelliini.

Açêrsın nicä bir gülcääz

Sän üreemä kanat verersin.

Sesin öter nicä çancaaz

 

Bucaamızda sevda büüdersin!

Zenginsin, avalıysın,

meraklı gözälsin

Bän var kolay taa söleyim:

 

Sän bitkisiz kuvet verersin

Büülü, gözäl Ana Dilim!!!




BÖLÜM: Şeir,

Tembel Ahmet

+0 BƏYƏN

   

 Tembel Ahmet

 Ziya Gökalp

 Bir padişahın aşk yüzünden delirmiş bir oğluyla üç kızı vardı. Kızların düğün zamanı geçmeye başlamıştı. Bir gün, bu üç sultan, bostancıbaşıyı[1] çağırdılar. Her biri bir karpuz ısmarladı: Büyüğü, çok geçmiş bir karpuz; ortancası, az geçmiş bir karpuz; küçüğü, olgunlaşmış bir karpuz istedi. Bostancıbaşı, istenen karpuzları getirdi. Sultanlardan her biri, kendininkine adını yazarak karpuzları padişaha gönderdiler. Padişah karpuzları kesti, kızlarının bu bilmecelerindeki manaları anladı.

     Padişah, önce büyük kızını çağırdı, "Seni bir gence mi vereyim, ergin ve olgun bir adama mı vereyim?" diye sordu. Büyük sultan, "Siz bilirsiniz padişahım!" diye cevap verdi. Padişah, bunu sağ vezirin oğluna verdi, düğünlerini yaptı. Sonra ortanca kızını çağırarak aynı soruyu sordu ve aynı cevabı aldı. Bunu da sol vezirin oğluna verdi. Sıra küçük kıza gelince ona da aynı soruyu sordu. Fakat küçük sultan, saraylara mahsus yapmacık nezakete gerek görmedi: "Şevketli[2] babacığım! Beni gence veriniz" dedi. Padişah bu cevaptan öfkelendi. Hemen tellallar çağırtarak nerede tembel, aciz, hımbıl bir genç varsa, haber verilmesini ilan ettirdi. Meğer fakir bir kadıncağızın, Tembel Ahmet adlı bir oğlu varmış. Yerinden kalkmaya bile üşenirmiş. Bunun kulübesini padişaha haber verdiler. Padişah, küçük kızını ceza olmak üzere bu gence verdi. Bunların da düğünü yapıldı.



آردینی اوخو/Ardını oxu

BÖLÜM: Nağıl,

قوْجانینگ آتی

+0 BƏYƏN

قوْجانینگ آتی 

بیر زامانلاردا بیر اوْبادا پۇقارا قوْجا یاشاپدیر. اوْنۇنگ اۆیتگِشیک آق بدِوی بوْلانلیغی اۆچین، حاتدا تۆچجار بایلارام اوْنگا گؤرۆبیلمزچیلیک إدیپدیرلر. تأجیرلر بۇ آت اۆچین اینگ یوْقاری نیرخ کسیپدیرلر، یؤنه قارری همیشه: "بۇ آت یؤنه بیر آتام دأل-ده، منینگ اۆچین اوْل اینسان. إیسِم، آدام یالی سیزیان دوْستۇنگی هی-ده ساتیپ بوْرمی؟" دیییپ، جوْغاپ بریأن إکن. 
بۇ قوْجا یوْقسۇل بوْلسا-دا، آتینی ساتماغا دؤزمأندیر. گۆنلرده بیر گۆن اوْل بدِوینینگ آت‌یاتاقدا یوْقدۇغینی بیلیپ قالیپدیر. اوْنۇنگ أهلی قوْنگشی-قوْلاملاری ییغنانیشیپ: 
– سن آدامینگ بیدِرِگی إکنینگ. بیز ایرۇ-گیچ شۇ آتینگ گۆرۆم-جۆرۆم إدیلجکدیگینی بیلیأردیک. اوْنی ساتان بوْلسانگ، قوْوی بوْلاردی. بۇ بت‌باغت‌چیلیغینگ اۇلۇسی – دیییپدیرلر. 
قوْجا: – بیله زاتلاری ساماهیللامانگ. دینگه بدِوینگ آت‌یاتاقدا یوْقدۇغینی یاتلادایینگ، وسسالام. بیزینگ بیلیأن زادیمیز-آ دینگه شوْل، قالانلاری دینگه چاقلاما. بیز مۇنۇنگ باغتمی بت‌باغت‌چیلیقمی یا-دا حاییرمی-شرمی نأمه‌دیگینی بیلِمزوْق آخیرین، چۆنکی بۇ دینگه بوْلان واقا. ایندی نأمه بوْلجاغینام بیلیأن یوْق – دیییپدیر. 



آردینی اوخو/Ardını oxu

BÖLÜM: Nağıl,

Gojanyň aty

+0 BƏYƏN

 

Gojanyň aty

 Bir zamanlarda bir obada pukara goja ýaşapdyr. Onuň üýtgeşik ak bedewi bolanlygy üçin, hatda tüçjar baýlaram oňa görübilmezçilik edipdirler. Täjirler bu at üçin iň ýokary nyrh kesipdirler, ýöne garry hemişe: “Bu at ýöne bir atam däl-de, meniň üçin ol ynsan. Eýsem, adam ýaly syzýan dostuňy heý-de satyp bormy?” diýip, jogap berýän eken.

Bu goja ýoksul bolsa-da, atyny satmaga dözmändir. Günlerde bir gün ol bedewiniň atýatakda ýokdugyny bilip galypdyr. Onuň ähli goňşy-golamlary ýygnanyşyp:
– Sen adamyň bideregi ekeniň. Biz iru-giç şu atyň gürüm-jürüm ediljekdigini bilýärdik. Ony satan bolsaň, gowy bolardy. Bu betbagtçylygyň ulusy – diýipdirler.
Goja: – Beýle zatlary samahyllamaň. Diňe bedewiň atýatakda ýokdugyny ýatladaýyň, wessalam. Biziň bilýän zadymyz-a diňe şol, galanlary diňe çaklama. Biz munuň bagtmy betbagtçylykmy ýa-da haýyrmy-şermi nämedigini bilemzok ahyryn, çünki bu diňe bolan waka. Indi näme boljagynam bilýän ýok – diýipdir.



آردینی اوخو/Ardını oxu

BÖLÜM: Nağıl,

Bäxet

+0 BƏYƏN

Bäxet

 Gabdulla Tukay  

Ber şähärneñ çitendä genä öç ağay-ene toralar ide. Bolarnıñ, nindi genä eşkä totınsalar da, ni säbäptänder eşläre uñğa kitmi ide.
Bu ağay-enelär eşläre uñmawında üz-üzlären ğayıplärgä uylap ta qaramıyça, haman Bäxet yuqlığınnan ğına kürälär ide.
Berzaman niçekter Bäxet, küzgä kürenmiçä genä, bolarğa qunaqqa kilde dä bu öç ağay-enegä, nindi genä eş başlasalar da, yärdäm itärgä süz birde.
Bu waqıtta öç ağay-eneneñ berse säwdägärlekkä totınğan ide. Därxal’ Bäxetneñ yärdäme ilä ni satsa — annan fayda, ni alsa — annan tabış itep, berniçä köndä malı wä xäzinäseneñ xisabı bulmağan ber zur bay bulıp kitte.
Şul uq Bäxet kilgän zamanda ikençe qardäşe mäxkämädä kyätib (pisar’) ide. Bu da Bäxet arqasında xaqimlek däräcäsenä kütärelde; medal’lär birelde.
Sez inde öçençesenä dä Bäxet yärdäm itteme, diersez.
Nik itmäsen, itte: öçençe qardäş çeben tota ide. Xäzer, Bäxetneñ bulışlığı ilä, qulın seltägän sayın çeben tota; hiçber seltägäne buşqa kitmi.
Bäxet qunaqqa ğına kilde, digän idek bit. Döres, Bäxet ozaqlamadı, kitte.
İke karendäş zur bay wä däwlätle buldılar. Öçençese, haman yawız Bäxetne yamanlap, awıldan awılğa, suqrana-suqrana, qapçıq totıp telänergä kitte.
 

* * *

Uquçı! Uşbu xikäyädä kem ğayıple ikänen üzeñ xaqim bulıp xökem it.

 Mäxkämä — sud.

Xaqimlek — sud’yalıq.

 

(Çığanaq: Tuqay G. Saylanma äsärlär: şiğırlär, poemalar häm çäçmä äsärlär. – Qazan: Tatar. kit. näşr., 2003. – 480 b.)

G.Tuqaynıñ tormış häm icat yılyazması: 1906 yıl

Qaynaq: gabdullatukay.ru




BÖLÜM: Hekayə,