
قیرغیز تورکجهسینده چیزگی فیلم: گوج بیرلیکدهدیر
قیرغیز تورکجهسینده چیزگی فیلم: گوج بیرلیکدهدیر
زمرد و قیمت
(اۉزبېک خلق اېرتهگی)
بیر زمانده کتّه بیر سای بۉییده کیچکینه بیر اوی بۉلهر اېکن. بو اویده چال، اونینگ زمرد دېگن قیزی، اۉگهی آنه و اونینگ قیمت دېگن ارزنده قیزی تورر اېکنلر. کمپیرنینگ زمردنی کۉرگنی کۉزی، آتگنی اۉقی یۉق اېکن. او حدېب قیزنی اوریب، قرغهب، اېرتهدن کېچگچه ایشلهترکن، بېچارهگه بیرپس هم تینچلیک بېرمس اېکن.
زمرد چیرایلی، آدابلی، ملایم، عقللی قیز اېکن. اونی بیر کۉرگن کیشی ینه کۉرسهم دېب آرزو قیلر اېکن. خلص، او جوده عجایب قیز اېکن. قیمت اېسه ایشیاقمس، اینجیق و دماغدار اېکن. اونینگ بوتون کونی اوریش-جنجل و تۉپالان بیلن اۉتر اېکن.
زمرد اېرته بیلن بروقت کۉزهسینی کۉتریب، سای یاقهلب بولاق باشیگه باررکن، یۉلده اوچرهگن لاله گُللر باشلرینی اېگیب، اونگه سلام بېررکنلر. زمرد میسهلر اوستیده اۉتیریب دَم آلگنیده گُللر اونی آلقیشلر، بلبللر قووانیب اونگه حکایهلر ایتیب بېررکنلر.
Zumrad va Qimmat
(O'zbek xalq ertagi)
Bir zamonda katta bir soy bo‘yida kichkina bir uy bo‘lar ekan. Bu uyda chol, uning Zumrad degan qizi, o‘gay ona va uning Qimmat degan arzanda qizi turar ekanlar. Kampirning Zumradni ko‘rgani ko‘zi, otgani o‘qi yo‘q ekan. U hadeb qizni urib, qarg‘ab, ertadan kechgacha ishlatarkan, bechoraga birpas ham tinchlik bermas ekan.
Zumrad chiroyli, odobli, muloyim, aqlli qiz ekan. Uni bir ko‘rgan kishi yana ko‘rsam deb orzu qilar ekan. Xullas, u juda ajoyib qiz ekan. Qimmat esa ishyoqmas, injiq va dimog‘dor ekan. Uning butun kuni urish-janjal va to‘polon bilan o‘tar ekan.
Zumrad erta bilan barvaqt ko‘zasini ko‘tarib, soy yoqalab buloq boshiga borarkan, yo‘lda uchragan lola gullar boshlarini egib, unga salom berarkanlar. Zumrad maysalar ustida o‘tirib dam olganida gullar uni olqishlar, bulbullar quvonib unga hikoyalar aytib berarkanlar.
Altın balıq
Borın zamanda bula ir belän xatın. Bolar balıq totıp qaytalar da üzläre aşıylar, ä qalğan balıqnı patşağa iltep birälär.
Könnärdän ber könne bu balıqçığa altın balıq elägä. Bu balıqqa «Monı aşağan keşe batır ir bala taba» dip yazılğan bula. Balıqçı xatınına aşarğa quşa, ä xatın patşadan qurqıp aşamıy, patşa xatınına iltep birergä quşa. İre balıqnı patşağa iltep birä. Patşa balıqnı alıp qala da peşekçegä peşerergä quşa. Peşekçe balıqnı tazartqan çağında balıqnıñ qırğan täñkälären mäçe aşıy. Peşergäç: «Ber mäclestä dä min rizıqnı peşergäç qabıp qaramıyça mäcleskä çığarmıym», — dip, peşekçe tämen qabıp qarıy da patşa xatınına kertep birä. Şul könnän alıp mäçe dä, quxarqada, patşa xatını da avırlı bulalar.
АKILDUU KIZ JАNА ZULUM ХАN
Bir хаn ilgеri tаptаkır kız jаktırbаy kоyоt. Kündördün bir kündöründö еli jıyılıp kеlip:
– Е, хаnım, siz düynödön tаk ötösüzbü? – dеşti.
Аndа хаn еlinе:
– Mаkul, bоlоt, аndаy bоlsо mеnin kоl аldımdаgı еldе kаnçа kız bаr, bааrın jıyıp kеlgilе, – dеdi.
Еli mаkul bоlup tuş-tuşkа аt çаptırıştı. Bаy, jаrdı, kеdеy-kаmbаgаldаrdın kızdаrı jıynаlа bаştаdı. Оn bеş mеnеn оn jеtinin оrtоsu kеlsin dеlip еskеrtilgеn еlе. Оn bеş mеnеn оn jеtinin оrtоsundаgı kızdаrın kоlunаn jеtеlеp, kее biröönün аtаsı, kее biröönün еnеsi kеlе bеrişti. Оşеntip, kızdаr üç kündö çоgulup büttü.
– Kızdаr jıyıldı! – dеp, хаngа kаbаr jеtti. Аkılsız хаn еl içindе kızdаrdı büt körömün dеp süyünüp kеtti.
Kırk vаzirin ееrçitip, оrdоsunаn çıgıp kеlip, çоgulup turgаn kızdаrdı körö bаştаdı. Körüp bütüp, köpçülük еldi kаbаr sаlıp jıynаttı. Еli çоgulup хаngа:
– Köñülüñüzgö kızdаrdаn jаktıbı? – dеşti.
– Kim jаkşı, kim jаmаn еkеnin bir körüp bilüükıyın. Оşоn üçün kim еstüü, kim еssiz еkеnin bilgim kеlеt. Аl üçün mеn bir nеrsе surаymın, – dеp, хаn еlinе jаrıyalаdı. – Еgеr оşоl sözdükim tаpsа, mеn оşоl kızdı аlаmın, – dеdi.
Еli bul sözgö аyrаn-tаñ kаldı. Kеlgеn kızdаrdın sаnı bir miñ bеş jüz еkеn.
– Ugup turgulа, – dеp хаn jаnа аyttı. Köpçülügüşаp turuştu. Хаn özünün sözün аytа bаştаdı. – Kеñ kаysı? Tаr kаysı? Uşul еki sözdütаpkаn kızdı аlаmın. Möönötükırk kün, – dеdi.
– Kızdаr çuruldаy bаştаdı.
Аtа-еnеsi dа üylörünö kеtpеy, kızdаrdın jаnındа tursun, – dеp, jаrıya kıldı хаn. Аnаn üyünö özükirip kеtti.
Kızdаrdın аtа-еnеlеri çuuldаp-çurkurаştı. Еgеr bir еlе kız kоkus üyünö kеtsе, аnın аtа-еnеsi, özü, üy-mülkütаlаnа turgаn bоldu. Аr оn kızgа birin bаşçı kılıp, оşоl bаşçıdаn jооp аlаm dеp, vаzirlеrinе kаtuu tаpşırgаn еkеn хаn. Kızdаr tаlааgа jаynаp çıgа bаştаştı. Хаndın buyrugu bоyunçа оn kızgа bir kız bаşçı bоlup şаylаndı.
Kündön kün öttü, birоk sözdüеç kimisi tаbа аlgаn jоk. Kаygırıp, kаpа bоldu. Kızdаr ıylаdı-sıktаdı. Sеbеbi еç kimisi tаppаsа, bааrının bаşı аlınаt, biröö tаpsа bааrı kutulmаk.
Kızdаr turа bеrip аttаrı ırgаydаy, özdörütоrgоydоy bоldu. Birоk еç kimisinin аkılı jеtip zаlim хаndın оyundаgı tаr jаnа kеñdi tаppаdı.
Heç vaxt yalan danışma
Eray GÜVƏNC
Qədim zamanlarda insanlar biliyə yiyələnmək üçün çox çalışır, hər cür zəhmətə qatlanırdılar.
Kiçik yaşlarından savad qazanmaq istəyi ilə el-obadan, ailələrindən ayrılır, illərcə doğmalardan uzaqda, ağır şərtlər altında yaşayırdılar. Seyid Əbdülqadirin yaşı az olsa da, qəlbinə elm öyrənmək eşqi hakim kəsilmişdi. O, arzusuna çatmaq üçün yollar axtarmağa başlamışdı. Nəhayət, özü ilə bacarmayıb anasına dedi:
– Anacan, elm öyrənmək üçün Bağdada getmək istəyirəm:
Anası:
– Övladımdan ayrılmağa könlüm razı deyil, ancaq səni tutduğun yoldan ayırmaq istəmirəm.
Jeti laq pen qasqyr ertegisi
Erte, erte, ertede bir eshkiniń jeti laǵy bolypty. Bir kúni eshki ormanǵa barýǵa jınalyp, laqtaryn shaqyryp alyp, aqylyn aıtady: — Shyraqtarym, eshkimge esik ashpańdar. Ormanda qasqyr júr. Men kelgende -«Shyraqtarym — laqtarym, analaryń keldi, sút ákeldi», — dep ándetemin deıdi. Osy kezde tereze syrtynda turǵan qasqyr, eshkiniń laqtaryna aıtqan sózderiniń barlyǵyn estip alady.
Jeti qarǵa
Bir qoıshynyń jeti uly bolypty. Áıeli ekeýi bir qyzdary bolýyn qatty armandapty. Jeti uldan soń kópten kútken qyzy dúnıege kelgende, olar qatty qýanypty! Shaqalaq óte kishkentaı ári áljýaz bolypty. Kirpigin áreń qımyldatyp jatady.
Ákesi rásim boıynsha qyzdy shoqyndyrý úshin, uldarynyń birin sý ákelýge qudyqqa jumsaıdy. Ózge altaýy da álgi uldyń sonyń ere júgiripti.
Aǵaıyndylar sýdy birinshi bolyp tartyp shyǵarýǵa umtylady. Olar birin biri kımelep talasyp júrip, qaýǵany qudyqtyń ishine túsirip alady. Qanshama áýrelengenimen, qaýǵany ala almapty. Biraq eshqaısy da úıge sýsyz barǵysy kelmeıdi. Uldaryn kúte-kúte shydamy taýsylǵan ákesi:
— Sirá, myna áńgúdik balalar bergen tapsyrmany umytyp, taǵy da oınap ketti-aý! — dep úıde ashýǵa býlyǵady.
Sərdar Zeynal
“Xocalı”
Gözləyib, gizləyib zaman sirrini,
Dəyişib dünyanın işi,amalı.
Deyəsən, yetişir qiyamət günü,
Vədəsiz küləklər əsir, Xocalı!
Sərt gəldi fevralın 26 –sı,
Al qana qərq oldu bulaqlarda su,
Qəfildən quruldu bir yurdun yası,
Bir kəsə çatmadı səsim Xocalı!
Od yağdı, el düşdü, küyə, təşvişə,
Nalələr,fəryadlar dirəndi ərşə,
Allah da baxmadı bu haqsız işə,
Titrədik biz əsim –əsim, Xocalı!
Əzəldən əl atıb böhtana, şərə,
Çaqqallar toplaşıb güc gəlir şirə,
Matəmə büründü yurd birdən -birə,
Ötüşdü bir qəmli nəsim, Xocalı!
Nə görüb, nələri çəkməyib başın,
Od tutdu o gecə torpağın, daşın,
Dul qalmış gəlinin gözünün yaşın,
Bəs necə qurudum, kəsim, Xocalı!
Dinmirəm gözümdə gilələnir yaş,
Yadıma düşdükcə o gün, o savaş,
Qız ana itirdi, qardaşı qardaş,
Mən necə kiriyim, susum, Xocalı!
Söyləsəm, bu dərdim dağlardan ağır,
Namərdlər yoluma daş dığırladır,
Dağıldın kəndbəkənd, çadırbaçadır,
Bəs kimdən inciyim, küsüm, Xocalı
Uyuyan kəsləri yuxudan ayılt,
Qəlbimdə alışan həsrəti soyut,
Qayıt, sən yenidən özünə qayıt,
Bu sevinc qoy olsun bəsim, Xocalı!
Zəlimxan Yaqub
Xocalım ay Xocalım
Bu dağların qoynunda yaşıl bir kənd varıydı,
Əlvan saray, güllü bağ, gen aynabənd varıydı.
Neçə dodağı şəkər, söhbəti qənd varıydı,
Neçə incəbel gözəl, zülfü kəmənd varıydı.
Yoxdu daha, nağıldı,
İtdi, batdı, dağıldı.
Mənim şirin qafiyəm, mənim üçcə hecalım,
Xocalım, ay Xocalım!