دؤخأ غوجا اوغلی دألی دومرول
    اوغوز ایللرینده دؤخأ غوجا اوغلی دألی دومرول دیین بیر أر باردی. اول بیر غوری چایینگ اوستوندن کؤپری غوروپ، کیم شوندان گچسه، اوتوز اوچ آقجا  آلیپ، گچمه‌دیکدن-ده، غایتا اورا-اورا، قیرق آقجا آلاردی. مونی اتمه‌سینینگ سبأبی اونونگ اؤزونه آشا گؤونی یتردی. اونسونگ اول: "دونیأده مندن دألی، مندن گویچلی أر تاپیلسا، اول منینگ بیلن سؤوِشه چیقسا. شوندا منینگ أرلیگیم، باتیرلیگیم، چالاسینلیگیم، ییگیتلیگیم روما، شاما یتیپ، عألمه یایراردی!" دییردی. 
بیر گون شول کؤپرونینگ یاماجینا بیر اوبا گؤچوپ گلدی. شول اوبادا بیر یاغشی ییگیت دونیأدن اؤتدی. آللانینگ امری بیلن اول ییگیت اؤلدی. کیمسه اوغول دییو، کیمسه غارداش دییو، آغلاشدیلار. اول ییگیت اوچین اولی یاس باغلاندی. دوُیدانسیز یردن دألی دومرول بو اوبا آتینی چاپدیریپ یتیپ گلدی، آیدار:
– منینگ کؤپرومینگ یانیندا نأمه اوچین آغلارسینگیز، بو یاس، بو غووغا نأمه؟ 
اولار:
– خانیم، بیزینگ بیر یاغشی ییگیدیمیز باردی، شول اؤلدی، شونونگ اوچین آغلاشاریس – دیییپ، جوغاپ بردیلر. 
دألی دومرول: 
– سیزینگ اول ییگیدینگیزی کیم اؤلدوردی؟ – دییدی. 
اولار آیتدیلار: 
– آللا تعالادان بویروق بولدی. آل غاناتلی عزراییل اونونگ جانینی آلدی. 
دألی دومرول: 
– اول آدامینگ جانینی آلیان عزراییل دیییأنینگیز کیمدیر؟ – دیییپ سورادی. – اَی، قادیر آللا، بیرلیگینگ، بارلیگینگ حاقی اوچین عزراییلی بیر منینگ گؤزومه گؤرکز! اونونگ بیلن سؤوِشه‌یین، چکیشه‌یین، دیکلشه‌یین، بو یاغشی ییگیدینگ جانینی غوتارایین! غایدیبام عزراییلی یاغشی ییگیتلرینگ جانینی آلماز یالی اده‌یین! – دییدی.

Gorkut Atanyň kitaby:

 Döwhä goja ogly Däli Domrul 

Oguz illerinde Döwhä goja ogly Däli Domrul diýen bir är bardy. Ol bir gury çaýyň üstünden köpri gurup, kim şondan geçse, otuz üç akja (akja: teňňe, pul – Ak Welsapar) alyp, geçmedikden-de, gaýta ura-ura, kyrk akja alardy. Muny etmesiniň sebäbi onuň özüne aşa göwni ýeterdi. Onsoň ol: “Dünýäde menden däli, menden güýçli är tapylsa, ol meniň bilen söweşe çyksa. Şonda meniň ärligim, batyrlygym, çalasynlygym, ýigitligim Ruma, Şama ýetip, äleme ýaýrardy!” diýerdi.
Bir gün şol köprüniň ýamajyna bir oba göçüp geldi. Şol obada bir ýagşy ýigit dünýäden ötdi. Allanyň emri bilen ol ýigit öldi. Kimse ogul diýu, kimse gardaş diýu, aglaşdylar. Ol ýigit üçin uly ýas baglandy. Duýdansyz ýerden Däli Domrul bu oba atyny çapdyryp ýetip geldi, aýdar: 
   – Meniň köprümiň ýanynda näme üçin aglarsyňyz, bu ýas, bu gowga näme?
   Olar: 
   – Hanym, biziň bir ýagşy ýigidimiz bardy, şol öldi, şonuň üçin aglaşarys – diýip, jogap berdiler.

ŞORA BÄTİR

Aktajıdıñ Ali-biy
At beline mingen biy,
At beline mingeş te,
Ilaw ala şıkkan biy,
Ilıw ala şıkkaş ta,
Eldiñ şeti Narik dep,
Kart Narikke kelgen biy.
Aktajıdıñ Ali-biyi keldi dep,
Awlağına kart Narik,
Süyrep otaw kondırdı,
Emegine kart Narik,
Semiz koylar soydırdı.
Suwsınına kart Narik,
Arakı-ballar kuydırdı.
Otawına tupedi,
Koyınıñ etin yemedi
Arakı-balın işpedi,
At üstinnen akırıp,
Ilaw sorap turdı biy.
Arğımaktai altaw berdi – almadı,
Ebeden yetew berdi – almadı,
El yetpesti yete berdi – almadı,
Kus yetpesti kosa berdi – almadı,
Dört tuyağı tağalı,
Kuyrığı yalı kınalı,
Bozdı berdi – almadı.

یالانچی پهلوانین ناغیلی

گولزار ایبراهیمووا 

     بیری وار ایدی، بیری یوخ ایدی، شامیل آدلی گومبول بیر اوغلان وار ایدی. شامیلین آتا-آناسی بوتون گونو ساحه‌ده ایشله‌یر، او ایسه ننه‌سی ایله قالاردی. ننه‌سی ده اونو چوخ ایسته‌دیگیندن بوتون گونو یئدیردردی. اوشاغین آغزی بئکار دایانماز، بوتون گونو ایشله‌یردی. اون دؤرد یاشی اولماغینا باخمایاراق، شامیل ائله کؤکلمیشدی کی، قاپیدان یانا چئوریلیب کئچیردی. 

غارری آتانینگ نصیحتلاری

بیر بار اکن بیر یوق اکن ، قدیم زماندا بیر پادشاه بار اکن. او پادشاه عیال -ارکک دییمأن، غارری آدم بولسا، چؤله تاشلار اکن. بول پادشاه نینگ اؤز نوکر لریندان بیرینینگ غارری آتاسی بار اکن. اوْل بیر گون غارری آتاسینی آرقاسینا آلیب ، بیر چؤله تاشلاماق اوچین اوغرایار. باریارکا، خالیص یاداب" بیر آزجیق دینج آلاین" دییب، بیر توممِگینگ اوستونده اوتوریأر. شول وقت آتاسی لاح لاح ادیب گولیأر.

اوندا اوغلی :
آتا ، من سنی چؤله تاشلاماغا باریارین 

سن بولسا  گولیأرسینگ-لا بول نامه بولدیغی ؟ دییأر.

آتاسی: اوغلوم ، من هم بیر وقتلار آتامی چؤله تاشلاماق اوچین باریارکام، شول توممگینگ اوستونده دینجیمی آلیپدیم.

Garry atanyň nesihatlary

Bir bar eken, bir ýok eken, gadym zamanda bir patyşa bar eken. Ol patyşa aýal-erkek diýmän, garry adam bolsa, çöle taşladar eken. Bu patyşanyň öz nökerlerinden biriniň garry atasy bar eken. Ol bir gün garry atasyny arkasyna alyp, bir çöle taşlamak üçin ugraýar. Barýarka, halys ýadap: “Bir azajyk dynç alaýyn” diýip, bir tümmegiň üstünde oturýar. Şol wagt atasy lah-lah edip gülýär.
Onda ogly:
- Ata, men seni çöle taşlamaga barýaryn, sen bolsa gülýärsiň-le, bu näme boldugy? - diýipdir.

Suyumbike Destanı

Dr. AZİZ  SÜTBAŞ

Bir Nogay Kani bolgan Yusup Mırza Han Turk binen Tatar birligi sebepli 15 insi yuzyillikta kızı Süyümbikedı, 18 yasinda eken Kirim Kani vasitsiminan Kazan Kani'man uylendirgen. Onung Oyu uykenlegen Oris balesi bolgan Meskuv Kan'ina karsi birlik yasamak edi. Ama tavarih Yusup Kan'din oylaganinday bolmas. Nav biyit ale de soylenipturgan Tatar ma? Turk be? Nogay ma? soravina en aruv yavaptir.

Kazanga üş kayta han bolgan Safagerey ölgen vakıtında, ulı Ötemıs Gereydıng yaslıgı sebeplı, ökımet ıslerı dörtınşı hatını Süyımbikege tapşırgan. Hurşid Ana(Handın üken hatını bolsa yaray) kunlesıp, özı han hatını bolmaga ınyetlenıp, Astrahannan kazanga Yadıger Handı keltırgen. Meskuv hanı man bolgan solıklardı neşe kayta bızsalar da, ol ıslerdıng künasın "Süyımbikedıng ısı, Nogaylardın, Kırımlılardıng ısı" dep (Süyımbike üstınnen) Hurşid Ana Meskuvge hat yazgan.

Sol sebeplı, Meskuv Hanı bır kelısken vakıtta tul kalgan Nogay Yusup Mırza kızı Süyümbikedı, dört yaslık uvılı Ötemis-Gerey men ekısın, Meskuvge yesır etıp uzatuvga şart kılgan. Kazan törelerı Meskuvge doslıkları bolmasa da, özlerın ayıpsız etıp körsetuv uşun, Süyımbikedı takatınnan, vaktısınnan ayırıp, yılatıp, Meskuvge uzatkannar. Sol kün, kaladan şığarıp, Kazankı suvına yetkenşe, Kazan muzıkantlarıng oynap bargan munglı küyıne yazılgan yır Süyımbike dıng öz avzınnan söylep aytılagan deydiler.