Ağ atlı oğlan

Biri var idi, biri yox idi, Döşgüvar adlı zülmkar bir padşah var idi. Dünyagörmüş qocaların dediyinə görə bu padşah elə cavanlıqdan əzazil adam imiş. Padşahlığı ələ almaq üçün qoca atasını da özü zəhərləyib öldürmüş imiş.
Bu padşah taxta çıxan gündən camaatın günü lap qara olmuşdu. O, istəyinə çatmaq üçün yüzlərcə adamı öldürər, bircə dəfə də olsun uf deməzdi. Qonşu padşahlarla da yola getməzdi. İldə bir yerə hücum edərdi. Savaşardı, vuruşardı, qanı su yerinə axıdardı. Belə ki, hamının gözünü qorxutmuşdu. Bu padşahın uşağı yox idi. Nə qədər evlənirdisə uşağı olmurdu.

Padşah ildə üç arvad alardı. Elə ki gördü uşaq olmadı, arvadın üçünü də ya öldürərdi, ya zindana saldırardı, ya da qovub ayrı üç arvad alardı.
Günlərin bir günündə bir dərviş bu padşahın yanına gəldi, dedi:
– Padşah sağ olsun, mən sənə bir dərman verərəm, hər arvaddan bir oğlun olar. Amma bir şərtim var.
Padşah soruşdu:
– Nə şərt?

Аkılduu bаlа 

İlgеri bir аtаgı çıkkаn uuru bоluptur. Аnın cаlgız bаlаsı bаr еkеn. Bаlаsı çоñоygоndо, аtаsı çаkırıp аlıp:

 — Bаlаm, mеni sıylаsаñ— uuru bоl, mındаn bölök cаkşı kеsip cоk,— dеdi.

 Bаlаsı kаpаlаnıp:

 — Аtа, еgеr mеni аdаm kılаm dеsеñ — uuruluk kеsipti üyrötpö, аndаn körö аdаl еmgеk kılаyın, — dеdi. Uuru аyabаy аçuulаndı:

 — Аtаnın cоlun cоldоbоyt dеgеn еmnе?.. Аtаnın tilin аlbаyt imiş!.. Mеnin sözüm еki еmеs, аytkаnımdаn kаytpаym. Bügün tünü tömönkü аyıldаgı Cооş-bаydın kızıl ögüzün uurdаp kеl. Uurdаbаsdñ, közümö körünböy, оşоndоn аrı cоgоl!

 Bаlа mаkul dеp üydön çıktı dа, Cооşbаydın kızıl ögüzün küzgü еgingе sаtıp kеldi. Аnı аtаsınа аytkаn cоk. «Bаlаm özümdü tаrtıp uuru bоlоt еkеn» dеp аtаsı çоñ kubаndı. Ögüzdü sоyup аlıştı.

عقل و بخت

 بیر بار اکن بیر یوق اکن، بیر زمانلارده بخت بیلن عقل جدل ادیپدیرلر. اولارینگ جدلی: بیزینگ هایسیمیز آدمه اینگ گرکلی؟ دیین دعوادان باشلانیپدیر. اولارینگ هر هایسی اوزینی بیله کی سیندن گرکلی حسافلاپدیر. آخرده بولارینگ آراسینی آچماقچی بولیارلار.

بخت باریپ ، بیر کار یاقماز اتی قووپ یرنده یاتیپ یورن یالتا اوغلانینگ باشینا غونیار. باخت اونگا غونان سونگ، عقل اوندان بوتین لی آیریلیار.

Aýaz han

Bir bar eken, bir ýok eken. Gadym zamanlarda bir patyşa bar eken, özi adyllykda bir gyly iki ýarar eken. Günlerde bir patyşa pikir edip otyrka, öz öňünde: “Ynsanyň, haýwanyň erbedini nädip tanamak bolar?” diýen soragy goýupdyr. Şol bada-da: “Hä, tapdym, adamyň erbedi patyşa, malyň erbedi gatyr, guşuň erbedi bolsa alahekge bolar” diýip, pikirini jemläp oturyberipdir.
Patyşa hemme ilatyny ýygnap:
- Meniň üç sany soragym bar, şony kim bilse, özüme wezir edip aljak - diýipdir.
Onda märeke:
- Aýt-da, aýt - bolşupdyr.
Patyşa:
- Adamyň, malyň, guşuň erbedini on günüň içinde maňa aýdyp bermeli - diýipdir.
Onda märekäniň içinden üç sany adam:
- Patyşam, rugsat bolsa, biz bir synansak - diýipdir.

Askar bola

Chingiz Aytmatov

       U besh yoshlarida otasini birinchi marta kinoda ko‘rdi.

Bu voqea har yili sovxozning jun qirqimi o‘tkaziladigan o‘sha katta qocharida sodir bo‘lgan edi. Qochar shifer bilan yopilgan, u shundoqqina adirning etagida, yo‘l yoqasida joylashgan bo‘lib, uzoqdan oqarib ko‘rinib turardi.
Avvalbek bu yerga onasiga ergashib o‘ynab kelardi. Onasi, Jiyangul, sovxozning aloqa bo‘limida telefonistka edi. Har yili qirqim mavsumi boshlangach, u qirqim punktiga yordamchi bo‘lib ishga joylashardi. Buning uchun Jiyangul o‘zining otpuskasini va ekish, qo‘zilatish mavsumida kommutatorda kechayu kunduz ish vaqtidan tashqari ishlaganligi uchun beriladigan dam olish kunlarini ham olib, bu yerda ham qirqimning to oxirgi kunlarigacha tinim bilmay mehnat qilar edi. Jun qirqishga haq to‘lash ishbay asosida bo‘lib, yaxshigina daromad olish mumkin edi. Eri urushda o‘lgan bir bechora beva uchun har bir tiyinning o‘z o‘rni bor-da axir! Haliyam oila katta emas, ular nihoyati ikki jon: o‘zi-yu, bolasi. Baribir kattami-kichikmi, oila oila-da: oziq-ovqat, o‘tin-cho‘p, kiyim-kechak va yana allaqanday narsalar deganday, hammasini o‘z vaqtida g‘amlab qo‘yish kerak.
Tashlab ketadigan kishisi bo‘lmaganligi uchun Jiyangul o‘g‘lini ham o‘zi bilan birga ishga olib borardi. U esa bu yerda qirqimchilar va cho‘ponlarning o‘zi tengi kir-chir bosgan bolalari va pahmoq yungli cho‘pon iti bilan kuni bo‘yi chopqillab o‘ynagani-o‘ynagan edi.

Märxämätle Tölke

Gabdulla Tukay
  Awçı yaz könendä Qarlığaçnı atıp ülterde. Bu bäxetsezlek Qarlığaçnıñ ülüe ilä genä betmäyençä, biçaranıñ artında ike-öç baş yaña ğına yomırqadan çıqqan Balaları qaldı.
Mesken Balaçıqlar ayanıçlı wä can awırttıra torğan tawışları ilä çereldäp, uyanmas yoqığa kitkän analarını uyatırğa tırışalar ide.
Bu xälne, bu küreneşne qarağan Keşeneñ, niqadär taş yöräk bulsa da, canı açır wä şäfqat qannarı qaynarlıq ide.

 QIZIL FESÇİK

Zaman-zaman ekende, evel zaman ekende, orman yanındaki bir köyçikte kiçkene qızçıq yaşağan. Onı er kes pek seve eken. Lâkin er kesten ziyade qızçıqnı qartanası seve ve er vaqıt torunına çeşit bahşışlar bağışlap onı quvandırmağa areket ete eken. Küñlerden bir küñ qartanası sevimli torunına qadifeden qızıl fesçik tikip bağışlay. O vaqıttan başlap qızçıqnı Qızıl fesçik dep adlandıralar.

Bir küñ anası qızçıqnı çağırıp oña:

– Qızım, qartanañnı yoklap kel, oña bu vişneli köbeteni ve şişenen sütni alıp ket, lâkin saqt ol, ormanda adaşma, - dey.

 Kaşağı

Ömer Seyfeddin 

Kardeşimle ahırın avlusunda oynarken aşağıda, gümüş söğütler altında görünmeyen derenin hüzünlü şırıltısını işitirdik. Evimiz iç çitin büyük kestane ağaçları arkasında kaybolmuş gibiydi. Annem, İstanbul’a gittiği için benden bir yaş küçük olan kardeşim Hasan’la artık Dadaruh’un yanından hiç ayrılmıyorduk. Bu, babamın seyisi, yaşlı bir adamdı. Sabahleyin erkenden ahıra koşuyorduk. En sevdiğimiz şey atlardı. Dadaruh’la birlikte onları suya götürmek, çıplak sırtlarına binmek, ne doyulmaz bir zevkti. Hasan korkar, yalnız binemezdi. Dadaruh onu kendi önüne alırdı. Torbalara arpa koymak, yemliklere ot doldurmak, gübreleri kaldırmak eğlenceli bir oyundan daha çok hoşumuza gidiyordu. Hele tımar. Bu en zevkli şeydi. Dadaruh eline kaşağıyı alıp işe başladı mı, tıkı… tık… tıkı… tık… tıpkı bir saat gibi… Yerimde duramaz,

— Ben de yapacağım! diye tuttururdum.

Qurbanbek

    Äyyem zamanda, sol zamannıñ qädiminde, jetti paytax noğaylı elinde. Alawşa degen zulım xan boldı. Eli—xalıq onıñ soramında «Qaşan bul bäleden qutılar ekenbiz?!» dep künin zorğa körip, tirişilik etti. Sonıñ elinde Erdara degen biy jasadı. Biydiñ eki balası bar edi. Birisiniñ atı Qarrı biy: ol Kandexar degen elge qonıs bastı. Bunıñ bir balası bolıp, atını Sultan batır der edi. 
Erdara biy basqa bir balasına Qara biy dep at berdi. Qara biydiñ bir balası boldı. Atıy sorasañ Qurbanbek batır der edi. Erliginiñ belgisi: atsa mıltıq ötpegen şapsa qılış kespegen. 
Qurbanbektiñ Maqsım qız degen qarındası boldı. Seyilxannıñ qızı Mäliyka qubba onıñ hayalı edi. Bu periyzat häm bahadır palwan, häm ilimi de köp naşar bolıp şıqtı. Ol aldındağı qırq jıllıqtı, keynindegi qırq jıllıqtı oqıwı menen bilip turdı. 
Qurbanbektiñ erligi asıp, ğayratı tasıp, här elge batırlığın bildirip, qas etkenin öltirip, «Däwir kimniñ däwiri—Qurbanbektiñ däwiri, zaman kimniñ zamanı—Qurbanbektiñ zamanı» bolıp, tulparın meylinşe minip, qustı meylinşe salıp ömir sürdi. Onnan hätte Alawşa xan da aybnatuğın edi. 
Bir küni Qurbanbek Mäliyka ayım menen birge tesekte jatqanda: 

Tañ mezgili bolğanda. 
Batırdıñ oyanar şağında, 
«Ğapıl qalma balam»,—degen 
Qulaqqa saza keledi: 
«Äy, Qurbanbek, perzentim, 
Tur ornıñnan, tur, deymen!