دانشمند چۉپان

اۉتگن زمانده بیر پادشاه‌ بۉلگن اېکن. او همه‌ نرسه‌دن هم آتنی یخشی کۉرر اېکن. کونلردن بیر کون، پادشاه‌ آتخانه‌گه کیریب قره‌سه، آتلری انچه‌ آریقلب قالگن اېمیش.

پادشاه‌ آتباقرینی چقیریب:

- آتلر نیمه‌ اوچون آریقلب قالدی؟ - دېب سۉره‌بدی. آتباقر پادشاه‌ نینگ غضبیدن قۉرقیب:

- اې جناب عالیلری، آتلرینگیز بیر نېچه‌ کوند‌ن بویان یېم۔بېده‌ یېمه‌ی، زۉر بېریب کیشنه‌یدیلر.

شهردن چېتراقده باشقه‌ آتلر بۉلسه کېره‌ک. اۉشه‌ آتلرنینگ آوازیگه بولر بېده‌ یېمسدن قۉیگن بۉلسه‌لر کېره‌ک، دېب اۉیله‌یمن، - دېبدی

پادشاه‌ اۉنگ قۉل وزیرینی چقیریب:

- اې دانا وزیر، نوکرلر بیلن شهر تشقریسیگه چیق، باشقه‌ آتلرنی کیشنب آتلریم نینگ تینچلیگینی بوزمه‌یدیگن قیلیب کېل! - دېبدی. وزیر پادشاه‌گه تعظیم قیلیب:

- اې، پادشاهیم، فرمانینگیز بېکم و کاست اۉز یېریده قرار تاپگه‌ی، - دېب نوکرلری بیلن شهردن تشقریگه چیقیب کېتیبدی، یوریب۔یوریب، شهردن ییگیرمه‌۔اۉتّیز چقیریم نریده بۉلگن بیر تاغگه یېتیبدی. تاغگه چیقیب کۉرسه‌لر، بیر چۉپان ییلقیلرینی اۉتلاققه قۉییب، اۉزی بیر کتّه‌ خرسنگ تاش نینگ اوستیده چۉزیلیب یاتگن اېمیش. وزیر چۉپان نینگ آلدیگه باریب:

- اې، احمق چۉپان، همه‌ ییلقیلرینگنی اۉتلاققه قۉییب یوباریب، کیشنه‌تیب، اولرنینگ آوازیگه مست بۉلیب یاتیبسن. شهرده بۉلسه سېنینگ آتلرینگ نینگ کیشنه‌شینی اېشیتیب، پادشاه‌ نینگ آتلری بېده‌ یېمه‌ی آزیب قالماقده. مېن سېنگه تېزده آتلرینگ نینگ آغیزلرینی باغلب قۉییشنی بویوره‌من. اگرده‌ بویروغیمدن بۉیین تاولر اېکنسن اۉزینگنی جلّادگه، آتلرینگنی پادشاه‌گه تارتیق قیله‌من، - دېبدی.

 KIRIM TATAR ÇOCUK EDEBİYATI

KIRIM MÜHENDİSLİK VE PEDAGOJİ 
ARAŞTIRMA GÖREVLİSİ
KIRIM TATAR BÖLÜM ÖĞRETMENİ
SABİNA HALİLOVA

Kırımtatar, çocuk edebiyatının çok önemli unsurlarından biri, çocuklarımızın dillerini öğrenmeleri ve sahip çıkmaları . Bunu yetişkinler devamlı evlerde ana dillerini konuşarak sağlamaları çok önemlidir.

Dil, bir toplumun düşünce yapısının, kültürünün, tarihinin, eğilimlerinin ,zevk ve ıstırap ve hüzünlerinin aynısıdır. Kültür ise hayatın kalıbıdır. .Dil sosyal mirastır. Nesilden nesile aktarılır. Sosyal guruplar ilişkilerini dil ile kurarlar. Tüm toplumlar “Biz” veya kendilerine güven şuuruna kendi anadilleri ile ulaşırlar. Bu yüzden ana dilin devam etmesi için eğitim esastır. Kırımtatar edebiyatını incelerken, öğretirken çocuklarımıza çok iyi öğretmemiz gerekmektedir.

Dil, Bir milletin varlığı, şuuru demektir. Dil kültür, inanç , tarih,anlayış, kavrayış ,oluş demektir. Dilcan demektir. .Devletin varlığı demektir. Kırgız yazar “ Cengiz Aytmatov” un mankurtlaşma hikayesini hatırlamakta fayda vardır: “ Cengiz Aytmatov” ( Gün olur, asra bedel ) romanında tam da bizim konumuzu anlatmaktadır. Hikayenin kahramanı kolaman ( Colaman ) ,beynindeki dil alanının boşalmasıyla, hafızası yok edilen biridir. Hafızası yok edilen adam, efendisine tam bir itaat eden köle ( Mankurt ) olur. Kendisini merak ederek,arayan öz annesini öldürür. Bu hikaye dil’in çok önemli olduğunun açıklamasıdır . İnsanlarımızı yabancı dil kullanma ihtirası ve cazibesi sarmıştır.

Qora baliqcha

Samad Behrangiy

   Qishning chilla kechasi edi. Dengiz tubida keksa bir baliq o‘n ikki ming bolasi va nabirasini atrofiga to‘plab olib ertak aytib berayotgan ekan:
— Bir bor ekan, bir yo‘q ekan, qadim zamonda kichkinabir irmoqda qora baliqcha onasi bilan birga yashar ekan. Irmoq baland tog‘dagi bir qoyadan chiqib vodiyning etaklarigacha oqib borar ekan. Ona-bola baliq irmoq tubidagi katta tosh tagini o‘zlariga uy qilib olishgan ekan. Toshni qoplagan yo‘sinlar uyning tomi vazifasini bajarar ekan. Baliqlar tunda yo‘sin ostiga kirib uxlashar ekan. Qora baliqcha bir marta bo‘lsa ham yo‘sinlar ostidan chiqib oy nurini ko‘rishni orzu qilar ekan. Ona baliq va mittivoy ertalabdan kechgacha bir–birini ortidan suzib aylanish bilan kun o‘tkazishar, ba’zida boshqa baliqlar bilan birga kichik irmoqda u yoqdan bu yoqqa suzib yurishar ekan.
Bola baliq o‘zini juda yolg‘iz sezar ekan. Chunki o‘n ming uvildiriqdan bor–yo‘g‘i shu qora baliqcha tirik qolgan ekan. Qora baliqcha bir necha kun g‘amgin bo‘lib qolibdi. Xuddi betob bo‘lgandek, u yondan bu yonga sekin-sekin suzib yurar, boshqa vaqtdayam xuddi shunday jimgina onasiga ergashib yuraverar ekan. Onasi mittivoyning ahvolidan tashvishlanar, tezroq tuzalib ketishini umid qilar ekan. Ammo qora baliqchaning dardi shunchaki o‘tkinchi bir dard emas ekan.

ҮЧ  КЫЗ

Илгери-илгери бир кишинин үч кызы болуптур. Улуусу күзгүгө каранып отурганды жакшы көрсө, ортончусу таранганды сүйөт. Кичүү кызы куурчагына кийим тигүү, менен алек болот.

Күндөрдүн бир күнү энеси кыздарды карагат терип келүүгө жиберет. Үчөө үч баштык алып, карагат терүүгө женөйт. Карагат калың өскөн жерге келишип, а дегенде кызыгып жешет. Бир аздан кийин тиштери камалып, карагат жегиси келбей калат. Анан баштыктарына тере баштайт. Толоюн деп калганда шагылга улам бири төгүп алып, кайра терип отурат, кыздар кеч киргенин байкабай калат.

Kırgız Çocuk Edebiyatı

M. Tulegabılov

Kırgız çocuk edebiyatı Sovyet iktidarı dönemi yıllarında doğmuştur. Ana kaynağı folklordur. Büyük ozan Togolok Moldo sözlü halk nazmının en iyilerini çocuklar için seçerek çocuk edebiyatına yeni bir sosyal içerik vermiştir. “Turna ve Tilki”, “Kurt ve Tilki”, “Bıldırcının Tilkiyi Aldatması” vd. masalların süjeleri üzerinde gerçekçi yapıda eserler yaratmıştır. T. Moldo’nun masalları, Kırgızistan çocuk edebiyatı janrının temelini oluşturur. T. Moldo çocuk edebiyatındaki mizah janrının hamisidir (“Telibay”, “Kemçontoy”, “Hayaller”, “Yer ve Onun Çocukları”). “Büyük Ayı”, “Bozdoğan, “Buzağım” vd. şiirleri, 3-5 yaş çocuklarına hitap etmektedir. Yirmili yıllarda folklorik konuları hikâye eden A. Tokombayev’in “Kurmanbek”, “Yetim” adlı poemleri, K. Bayalinov’un “Tilki ve Köstebek”, “Kırlangıç ve Yılan” adlı hikâyeleridir. Bu hikâyelerde kompozisyonun orijinal kuruluşu, kendine has peyzaj taslaklarıyla belirginlik kazanır.

ALLA QISMET ETSE

Nasreddin oca qomşusından borcğa 100 kümüş para soray ve beş künden qaytarıp beririm, dey.

Qomşusı 100 kümüş bermege razı ola ve dey:

– Alla qısmet etse, inşalla beş künden qaytarıp berirsiñiz.

– Elbette, Alla qısmet etse, beş künden qaytarıp ketiririm, – dey oca ve paranı alıp kete.

Beş kün keçe, altı kün keçe, on kün keçe, oca paranı alıp kelmey. Niayet qomşusı ocanıñ evine kelip:

– Köstergen müddetiñiz çoqtan keçti, alğan parañıznı qaytarmaysız, – dey.

Oca:

– Alla qısmet etken olsa, ketirecek edim, amma qısmet etmedi, – degen.

آللاه قیسمت ائتسه

موللا نصرالدین قوشوسوندان یوز گوموش پول بورج ایسته‌ییب بئش گوندن سونرا قایتاریب وئره‌رم، دئیر. قونشوسو یوز گوموشو وئرمگه راضی اولوب دئیر:

- آللاه قیسمت ائتسه، اینشاالله بئش گوندن سونرا قایتاریب وئره‌رسینیز.

- البته، آللاه قیسمت ائتسه، بئش گوندن سونرا قایتاریب گتیره‌رم،- دئیه موللا  پولو آلیب گئدر.

بئش گون گئچر، آلتی گون گئچر، اون گون گئچر، موللا پولو قایتارماز. سونوندا قونشوسو موللانین ائوینه گلیب:

- دئدیگینیز واخت چوخدان قورتاردی، آلدیغینیز پولو قایتارمازسینیز،- دئیر.

موللا:

- آللاه قیسمت ائتسه‌ ایدی گتیره‌جک ایدیم، آنجاق آللاه قیسمت ائتمه‌دی،- دئیر.

Aldar köse men Qojanasır

1. ALDAR KÖSE

Aldar köse men şaytan birlesip bïday egedi. Egin pisken soñ orıp, bastırıp, bïdayın bir bölek, salamın bir bölek qoyıptı da, şaytanğa körsetip aytıptı:«Köbin alasıñ ba? Azın alasıñ ba?» – dep, şaytan: «Köbin alamın!» – depti. Köbi mınaw dep, salamdı şaytanğa berip, bïday bitkendi özi alıptı.

* * *

Bir küni Aldar köse men şaytan ekewi tülki qwıp soğıp alıp, qay jası ülkenimiz alayıq deydi.

Aldar köse şaytanğa: «Kəni, sen neşedesiñ? Jasıñdı ayt»,– deydi. Şaytan: «Men twğanda kök tabaqtayğana, jer kesedey ğana edi», – deydi. Aldar köse eñirep qoya beredi. Şaytan:

«Nege jılaysıñ?» – deydi. «Meniñ ülken balam naq sol jılı twıp edi, qurdas eken-aw dep jılap turmın», – depti. Süytip, Aldar köse ülken şığıp, tülkini aladı.

یوخو

یازان : عباس ائلچین

".... سن هارالاردا ایدین ؟ سنی گؤیده آختاریردیم یئرده تاپدیم " دئییب  بیلگینی سیخدی. کیشی قیشقیریب یوخودان داشلاندی. گونش آچیشقادان ایچری بویلانمیشدی.  قان تر ایچینده ایدی. آیاغا قالخدی. اورگی کؤکسونو سؤکوب چیخاجاقدی سانکی. یئنه بو قورخونج یوخو ایله آییلیردی. " بو بیر اویاری می ؟ بو تئزلیکده اؤله جگم می؟ " دئییندی کیشی- " یوخ! یوخ ! اؤلمک ایسته میرم، هله چوخ گنجم. اؤلومون الیندن بیر یئرلره قاچمالی یام . نئجه اولورسا اولسون اؤلومسوزلوگو تاپمالی یام....".

کیشی بوخچاسینی باغلادی. آز گئدیب اوز گئدیب دره تپه دوز گئده جکدی. ال ترپتملی ایدی. تلسیک یولا قویولدو. هارا گئده جگینی بیلمیردی آنجاق باش آلدی گئتدی. بیچینچیلرین آیرانیدان ایچدی ؛ چوبانلارین دوغراماجیندان یئدی ، آغاجلارین کؤلگه سسینده یاتدی.

 قارا چوخا

یازان : عباس ائلچین

           گونلرین بیر گونونده ، قاراکیشی آدلی بیریسی، اؤزونو یاشادیغی قارا گوندن  قورتارماق اوچون قاراچوخاسی   نین  دالیسیجا  یولا  دوشدو.  هایانا  گئده جه گینی  بیلمیردی آنجاق باش توتوب گئتدی.

آز چوخ گئتدیکدن سونرا یول هاچالاندی، یولون آیریجیندا بیر قوجا قورد دایانمیشدی. کیشی قورخاراق:'' قورد اوزو اوغورلو اولار"  دئیه دوشوندو.

- « هاردان گلیب هارا گئدیرسن آی کیشی؟!» قوجا قورد سوروشدو.       

      کیشی قورخو ایله گونلری نین قاراگئچدیگیندن قاراچوخاسی نین دالیسیجا یولا دوشدوگونو، قوردا آنلاتدی. قورد بیرآز دوشوندوکدن سونرا:

-«ائله ایسه ، قاراچوخانی بولسان منیم ده بیر دردیم وار، درمانینی اوندان سورا بیلرسنمی؟» دئدی.

-« ندن اولماسین قورد قارداش ! سؤیله سنه! دردین ندیر؟..» قاراکیشی دئدی.

قورد ایچین چکه رک: « ایللر دیر باشیم آغراییر، بیلمیرم نئیله ملی یم» دئدی.

       قاراکیشی قوردون دردی نین درمانینی بولاجاغینا سؤز وئردی. قوجاقورد:« یولون آچیق اولسون» دئیه یولون ساغ قولونو  قارا کیشییه گؤستردی. قاراکیشی گئتدی...گئتدی ، یئتیشدی بیر کندین قیراغینا. بیر کندلی تارلاسی نین آویریندا گون اورتالیغا چیخمیشدی.کندلی کیشینی گؤرجک سسلندی:-« بویور گؤره ک قوناق ! هاردان گلیب هارا گئدیرسن؟...»

SEHRLİ ÜZÜK